Tư duy mới, cách làm mới

Có thể nói, mô hình tổ chức lực lượng QLTT theo cấu trúc ngang bao gồm 63 chi cục thuộc sở công thương các tỉnh/thành phố và Cục Quản lý thị trường tại Bộ Công Thương được duy trì hơn 60 năm qua đã góp phần ổn định thị trường nội địa, xử lý các hành vi vi phạm gian lận thương mại.

Tuy nhiên, các hành vi gian lận thương mại, buôn lậu, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trong những năm gần đây đã phát triển ở mức độ tinh vi, phức tạp hơn. Gian lận thương mại giờ đây không chỉ ở một địa bàn cục bộ cấp xã, huyện, tỉnh nữa, mà có phạm vi rộng hơn, liên tỉnh, liên vùng. Đặc biệt, với sự phát triển của công nghệ thông tin, internet, mạng xã hội, thương mại điện tử, thì internet đang trở thành một kênh tiêu thụ hàng giả, hàng nhái, hàng lậu, hàng kém phẩm chất mà các lực lượng chức năng rất khó phát hiện và xử lý. Cách tổ chức lực lượng QLTT theo mô hình cũ bị giới hạn và chia cắt theo địa phương đã không còn theo kịp nhu cầu quản lý.

Trước yêu cầu nâng cao chất lượng công tác QLTT, ngày 10/08/2018, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 34/2018/QĐ-TTg quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Quản lý thị trường trực thuộc Bộ Công Thương. Tổng cục chính thức đi vào hoạt động từ ngày 12/10/2018. Việc tổ chức lực lượng QLTT theo mô hình tập trung, thống nhất từ Trung ương đến địa phương sẽ đáp ứng đòi hỏi trong bối cảnh mới. Tổng cục Quản lý thị trường được tổ chức thành hệ thống ngành dọc đảm bảo sự chỉ đạo, lãnh đạo, điều hành của Bộ trưởng Bộ Công Thương theo nguyên tắc tập trung thống nhất. Cơ cấu, tổ chức của Tổng cục Quản lý thị trường được kế thừa và phát triển từ tổ chức QLTT hiện có, đảm bảo thực hiện thống nhất trong quan hệ chỉ đạo, điều hành xuyên suốt; giữ ổn định, không phát sinh tăng đầu mối, biên chế, thực hiện hiệu quả nhiệm vụ kiểm tra, kiểm soát, đấu tranh chống các vi phạm về kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng giả, hàng cấm, hàng kém chất lượng, chống gian lận thương mại và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Cơ cấu, tổ chức của Tổng cục Quản lý thị trường được kế thừa và phát triển từ tổ chức QLTT hiện có

Bộ máy Tổng cục ở Trung ương được tổ chức tinh gọn trên cơ sở nâng cấp, kiện toàn từ Cục QLTT thuộc Bộ Công Thương, gồm 06 đơn vị: Văn phòng Tổng cục, Vụ Tổ chức cán bộ, Vụ Tổng hợp - Kế hoạch - Tài chính, Vụ Chính sách - Pháp chế, Vụ Thanh tra - Kiểm tra và Cục Nghiệp vụ quản lý thị trường. Tổng cục Quản lý thị trường là Tổng cục ngành dọc duy nhất hiện nay không tổ chức thành lập đơn vị sự nghiệp công lập.

Tại địa phương, thành lập cục QLTT cấp tỉnh trực thuộc Tổng cục, có đội QLTT cấp huyện trực thuộc cục QLTT cấp tỉnh thay cho mô hình chi cục trực thuộc sở công thương hiện nay. Cũng theo Quyết định số 34/2018/QĐ-TTg, Thủ tướng Chính phủ giao nhiệm vụ cho Bộ Công Thương thực hiện sắp xếp các đơn vị trực thuộc Tổng cục ở địa phương theo lộ trình để đảm bảo ổn định tổ chức và hoạt động của QLTT địa phương, không để khoảng trống trong quá trình thực hiện chuyển giao, giảm thiểu xáo trộn về tổ chức, nhân sự, đáp ứng yêu cầu cải cách, hiện đại hoá, thực hiện tinh giản biên chế, đảm bảo thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ chính trị của địa phương.

Mô hình tổ chức theo ngành dọc sẽ góp phần đảm bảo phát huy sức mạnh, hiệu quả hoạt động của lực lượng QLTT theo những mặt sau:

Thứ nhất, khắc phục được tình trạng cắt khúc theo địa giới hành chính trong chỉ đạo điều hành của lực lượng hiện nay; công tác chỉ đạo, quản lý được tập trung, thống nhất, xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương, phát huy vai trò, hiệu quả hoạt động kiểm tra, kiểm soát thị trường, ứng phó kịp thời đối với các diễn biến bất thường, có tác động tiêu cực trên thị trường cả nước.

Thứ hai, trong công tác đấu tranh chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại trên thị trường nội địa, lực lượng QLTT giữ vai trò chủ công, thường xuyên phải phối hợp nhiều lực lượng, như: công an, biên phòng, hải quan, thuế. Các lực lượng này đã được tổ chức theo hệ thống ngành dọc, xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương. Vì thế, mô hình Tổng cục Quản lý thị trường với 63 cục ở địa phương sẽ giúp cho công tác phối hợp giữa lực lượng QLTT với các lực lượng khác không bị đứt đoạn; sự đồng bộ này sẽ giúp thống nhất liên thông giữa cơ quan trung ương và cơ quan địa phương trong xử lý đấu tranh với buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, đảm bảo hiệu quả trong công tác phối hợp.

Tuy nhiên, không phải vì thay đổi mô hình từ chi cục ở địa phương thành cục của Tổng cục thuộc Bộ Công Thương, mà chính quyền địa phương không còn trách nhiệm với công tác QLTT. Việc thành lập Tổng cục Quản lý thị trường về bản chất chỉ là sự thay đổi mô hình quản lý. Công tác QLTT không tách rời với chính quyền địa phương và các lực lượng chức năng trên địa bàn. Biên chế công chức của QLTT trên địa bàn vẫn giữ nguyên. Nhiệm vụ chính của QLTT vẫn gắn liền và phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và chống gian lận thương mại của các tỉnh, thành. Tại địa bàn, QLTT vẫn là lực lượng nòng cốt thực hiện phòng, chống, xử lý các hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu; sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm; hành vi vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm và gian lận thương mại. Trong công tác Đảng, Tỉnh ủy là cấp trên, chỉ đạo cấp ủy cục QLTT thực hiện nhiệm vụ chính trị của cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương.

Đồng thời, theo Quyết định số 19/2016/QĐ-TTg, ngày 06/05/2016 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế về trách nhiệm và quan hệ phối hợp hoạt động giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, thì chủ tịch UBND các tỉnh/thành phố chịu trách nhiệm toàn diện trong việc chỉ đạo và tổ chức công tác đấu tranh chống gian lận thương mại trên địa bàn, địa phương mình trực tiếp quản lý. Quan hệ phối hợp hoạt động đấu tranh với gian lận thương mại giữa các bộ, ngành và UBND các tỉnh/thành phố tuân thủ đúng pháp luật, đúng chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn được giao; đảm bảo hỗ trợ lẫn nhau, tránh sơ hở, chồng chéo trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ. Bộ Công Thương sẽ ký kết với UBND các tỉnh/thành phố quy chế phối hợp trong công tác đấu tranh chống gian lận thương mại để đảm bảo hiệu quả công tác phối hợp.

Tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác quản lý thị trường

Với mô hình tổ chức lực lượng QLTT mới, thời gian tới, Bộ Công Thương cũng sẽ tập trung đẩy mạnh và đổi mới phương thức hoạt động, cách thức tổ chức thanh tra, kiểm soát thị trường để đạt hiệu quả cao hơn. Một số định hướng cụ thể, như sau:

Một là, ổn định tổ chức của lực lượng QLTT để không làm gián đoạn hoạt động chuyên môn ở 63 địa phương (điểm nổi bật là ngay từ ngày chính thức đi vào hoạt động, Tổng cục Quản lý thị trường đã giảm được 164 đội QLTT ở địa phương theo hướng sắp xếp, sáp nhập các đội quản lý thị trường cấp huyện thành các đội quản lý thị trường liên huyện theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ; trước ngày 12/10/2018, cả nước có 681 đội QLTT thì từ ngày 12/10/2018 chỉ còn 517 đội).

Hai là, hoàn thiện quy định pháp lý có liên quan. Trong thời gian tới, dự báo hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả vẫn diễn biến phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau. Do vậy, để góp phần đảm bảo thị trường ổn định, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong sản xuất, kinh doanh và quyền lợi người tiêu dùng, Bộ Công Thương sẽ điều chỉnh, sửa đổi bổ sung, cũng như xây dựng mới hạ tầng chính sách, văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực QLTT cho phù hợp với mô hình tổ chức mới, cũng như tình hình mới.

Ba là, bám sát chỉ đạo của Chính phủ, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, tập trung chỉ đạo thực hiện nghiêm túc Nghị quyết số 41/NQ-CP của Chính phủ về việc đẩy mạnh công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới.

Bốn là, triển khai phổ biến, vận động các tổ chức, cá nhân hoạt động thương mại trên thị trường tham gia đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả bằng các hình thức đa dạng, thiết thực.

Năm là, nâng cao chất lượng hoạt động, đạo đức công vụ của công chức QLTT; rèn tác phong chính quy, luyện ứng xử văn hóa, tăng cường công tác kiểm tra nội bộ để chấn chỉnh kịp thời những sai sót nghiệp vụ trong quá trình kiểm tra, kiểm soát thị trường và xử lý nghiêm các hành vi tiêu cực của tổ chức, cá nhân trong lực lượng.

Sáu là, phối hợp chặt chẽ hơn với các lực lượng chức năng, như: Hải quan, Biên phòng, Công an, Cảnh sát biển và các cơ quan thanh tra chuyên ngành. Đặc biệt là tập trung chỉ đạo, phối hợp triển khai kịp thời các nhiệm vụ do Ban Chỉ đạo 389 quốc gia giao nhằm đảm bảo sự đồng bộ, tạo được sức mạnh tổng hợp từ Trung ương đến địa phương trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại.

Bảy là, đẩy mạnh số hóa, ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác QLTT nằm trong tổng thể chung kế hoạch ứng dụng và triển khai Chính phủ điện tử của Bộ Công Thương. Với đặc thù phải xử lý nhanh, chính xác, kịp thời của QLTT, thì chỉ có ứng dụng mạnh công nghệ thông tin, số hóa các hoạt động mới đáp ứng được đòi hỏi thực tiễn hiện nay. Trong nửa đầu năm 2019, lực lượng QLTT sẽ ưu tiên triển khai 02 hoạt động nghiệp vụ sau:

(i) Triển khai hệ thống chứng từ điện tử hàng hóa đi đường. Chúng ta ai cũng biết, thương nhân vận chuyển hàng hóa trên đường cần phải mang theo chứng từ, hóa đơn đi đường. Theo quy định hiện nay, nếu hàng hóa vận chuyển trên đường không có bộ chứng từ, hóa đơn bằng giấy chứng minh nguồn gốc sẽ là vi phạm và bị xử phạt. Đây là một bất cập lớn kéo dài nhiều năm qua vì bộ chứng từ gốc chỉ có một, trong khi hàng hóa có thể không được vận chuyển trên cùng một chuyến hoặc cùng một lúc. Để giải quyết vấn đề này, Bộ Công Thương sẽ xây dựng và triển khai hệ thống chứng từ điện tử hàng hóa đi đường. Hệ thống này sẽ cho phép thương nhân lựa chọn phương thức chứng từ điện tử thay cho chứng từ giấy. Với chứng từ điện tử, QLTT sẽ kiểm tra trên mạng; giải quyết được bất cập về vấn đề chứng từ giấy theo hàng cho doanh nghiệp cũng như tránh được gian lận thương mại, không thể quay vòng được như chứng từ giấy.

(ii) Số hóa công tác báo cáo kiểm tra, xử phạt. Công tác kiểm tra, xử phạt hiện nay của lực lượng QLTT còn nhiều bất cập. Trong một ngày, lực lượng QLTT xử phạt hàng nghìn vụ vi phạm trên toàn quốc. Tuy nhiên, công tác báo cáo, thống kê về tình hình xử phạt chỉ bằng thủ công dẫn đến việc xử phạt vẫn còn bị trùng lặp về thương nhân hoặc hành vi. Số hóa công tác báo cáo kiểm tra, xử phạt sẽ giúp Bộ theo dõi tức thời, cũng như công khai các hành vi vi phạm, đặc biệt sẽ giúp cảnh báo các hành vi gian lận thương mại, hàng giả trên cả thị trường; giúp người dân, doanh nghiệp sớm nhận dạng hành vi vi phạm, sản phẩm bị làm giả kịp thời. Từ đó, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động quản lý nhà nước nói chung cũng như công tác QLTT nói riêng.

Mặc dù điều kiện cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ thông tin hiện nay còn gặp khó khăn, nhưng Bộ Công Thương sẽ ưu tiên triển khai các hoạt động, ứng dụng trên để đổi mới phương thức, cách thức QLTT với mô hình mới./.