Năm 2019, kinh tế thế giới có những diễn biến phức tạp. Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, một mặt, làm chậm lại đà tăng trưởng; mặt khác, tạo ra những biến động trên thị trường tài chính quốc tế. Chính sách tiền tệ đảo chiều tại nhiều nước, cùng với dịch bệnh, thiên tai trong nước có diễn biến phức tạp gây áp lực không nhỏ đến mục tiêu kiểm soát lạm phát. Hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp còn khó khăn tạo ra những áp lực cho Ngân hàng Nhà nước (NHNN) trong điều hành lãi suất, tỷ giá. Trong bối cảnh đó, bám sát các định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Đảng, Quốc hội, Chính phủ cho giai đoạn 2016-2020 và năm 2019, NHNN đã đặt mục tiêu điều hành chính sách tiền tệ năm 2019 chủ động, linh hoạt và thận trọng, phối hợp chặt chẽ với chính sách tài khóa và các chính sách vĩ mô khác, nhất quán mục tiêu xuyên suốt là duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, đảm bảo các cân đối lớn của nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh.

NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC TRONG NĂM 2019

Trên cơ sở bám sát các diễn biến kinh tế vĩ mô, thị trường tài chính tiền tệ trong và ngoài nước, năm 2019, NHNN đã điều hành đồng bộ, linh hoạt các giải pháp điều hành chính sách tiền tệ để hoàn thành mục tiêu đề ra:

Thứ nhất, điều hành đồng bộ các công cụ chính sách tiền tệ hỗ trợ thanh khoản cho các tổ chức tín dụng (TCTD), giữ ổn định thị trường tiền tệ, hỗ trợ ổn định tỷ giá, kiểm soát tiền tệ theo mục tiêu kiểm soát lạm phát. Theo đó, NHNN đưa tiền ra chủ yếu qua kênh mua ngoại tệ tăng dự trữ ngoại hối nhà nước lên mức kỷ lục, nhưng thực hiện trung hòa hút tiền về qua phát hành tín phiếu NHNN, kết hợp với điều tiết tiền gửi Kho bạc Nhà nước; thực hiện tăng khối lượng và giảm lãi suất chào mua OMO để hỗ trợ khi thanh khoản của TCTD giảm; giữ ổn định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, thực hiện tái cấp vốn để hỗ trợ các TCTD xử lý nợ xấu và cho vay các chương trình theo mục tiêu của Chính phủ. Chính sách tiền tệ xuyên suốt thận trọng từ những năm qua đã góp phần kiểm soát lạm phát cả năm bình quân ở mức 2,79%, lạm phát cơ bản bình quân cả năm 2,01% trong điều kiện có nhiều sức ép do dịch bệnh và tạo điều kiện cho việc điều chỉnh giá điện, giá dịch vụ y tế và giá các mặt hàng do Nhà nước quản lý khác.

Thứ hai, trong bối cảnh còn có những sức ép tăng lãi suất, nhưng NHNN đã điều hành để giữ ổn định và tạo điều kiện cho doanh nghiệp và người dân tiếp cận vốn vay với chi phí hợp lý. NHNN đã điều hành đồng bộ các giải pháp chính sách tiền tệ để ổn định thị trường, đồng thời từ ngày 16/09/2019, giảm 0,25%/năm các mức lãi suất điều hành, từ ngày 19/11/2019 giảm 0,5%/năm trần lãi suất cho vay các lĩnh vực ưu tiên; giảm 0,75%/năm lãi suất nghiệp vụ thị trường mở. Kết quả, mặt bằng lãi suất thị trường được duy trì ổn định và có xu hướng giảm. Lãi suất huy động các kỳ hạn dưới 6 tháng giảm 0,2%-0,5%/năm và lãi suất TCTD cho vay đối với các lĩnh vực ưu tiên giảm 0,5%/năm. Đến nay, mặt bằng lãi suất cho vay của Việt Nam nằm ở mức trung bình so với mặt bằng lãi suất cho vay của các nước có trình độ phát triển tương đồng trong khu vực.

Thứ ba, điều hành tín dụng hiệu quả, đáp ứng nhu cầu vốn cho doanh nghiệp và người dân phát triển sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng bền vững, đẩy mạnh kết nối ngân hàng - doanh nghiệp, tháo gỡ khó khăn trong tiếp cận vốn tín dụng. Năm 2019, NHNN đã điều hành kiểm soát tăng trưởng tín dụng cả năm xấp xỉ 14% phù hợp với mục tiêu kiểm soát lạm phát, chỉ đạo các TCTD điều chỉnh cơ cấu tín dụng tập trung vào lĩnh vực sản xuất kinh doanh, lĩnh vực là động lực cho tăng trưởng; kịp thời đáp ứng vốn cho các dự án giao thông, công trình, dự án trọng điểm; kiểm soát chặt chẽ tín dụng đối với những lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro như kinh doanh bất động sản, chứng khoán; tăng cường quản lý rủi ro đối với các lĩnh vực BOT, BT giao thông, tiêu dùng. Nhằm kết nối doanh nghiệp với ngân hàng, NHNN đã tổ chức các hội nghị lớn về công tác tín dụng tại 3 thành phố lớn và 3 khu vực kinh tế trọng điểm (Tây Nam Bộ, miền núi phía bắc và Đồng bằng sông Hồng), với trên 300 cuộc gặp gỡ, đối thoại trên cả nước do NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố tổ chức. Qua chương trình kết nối, doanh số giải ngân cho vay mới đạt gần 600 nghìn tỷ đồng cho gần 125 nghìn doanh nghiệp và một số khách hàng khác.

Thứ tư, chính sách tỷ giá trung tâm điều hành linh hoạt bám sát diễn biến thị trường ngoại hối trong và ngoài nước của NHNN đảm bảo ổn định thị trường ngoại tệ, tỷ giá trong bối cảnh kinh tế, tài chính thế giới biến động nhanh, phức tạp. Trong năm 2019, mặc dù một số giai đoạn chịu nhiều áp lực từ các biến động lớn trên thị trường quốc tế, đặc biệt là từ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, đồng Nhân dân tệ (CNY) giảm giá mạnh trong những tháng giữa năm, tỷ giá và thị trường ngoại tệ trong nước nhìn chung diễn biến tương đối ổn định, phù hợp với các điều kiện thị trường và mục tiêu chính sách tiền tệ. Thanh khoản thông suốt, các nhu cầu ngoại tệ hợp pháp được đáp ứng đầy đủ, kịp thời, NHNN đã mua được lượng lớn ngoại tệ bổ sung dự trữ ngoại hối nhà nước.

THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN TRONG NĂM 2020

Tiếp nối những thành tựu đã đạt được trong những năm gần đây, đặc biệt là năm 2019, công tác điều hành chính sách tiền tệ năm 2020 chắc chắn sẽ tiếp tục được thực thi chủ động, linh hoạt để giúp nền kinh tế vừa đạt được mục tiêu kiểm soát lạm phát, hỗ trợ ổn định kinh tế vĩ mô, tăng trưởng kinh tế theo mục tiêu do Quốc hội, Chính phủ đề ra. Đồng thời, một chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, bám sát diễn biến thị trường quốc tế và trong nước sẽ giúp nền kinh tế vận động uyển chuyển hơn, vượt qua được những khó khăn, áp lực, tránh được các cú sốc tiêu cực từ môi trường bên ngoài. Tuy luôn ở thế chủ động, nhưng rõ ràng việc đạt được mục tiêu điều hành cho năm 2020, bên cạnh những mặt thuận lợi, thì còn phải đối mặt với khá nhiều áp lực, thách thức.

Xét về mặt thuận lợi, ổn định kinh tế vĩ mô trong nước tiếp tục là trọng tâm trong chỉ đạo, điều hành chính sách kinh tế để tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế ổn định và đẩy nhanh cải thiện nền tảng kinh tế vĩ mô và đổi mới hệ thống thể chế kinh tế thị trường hiện đại. Bên cạnh đó, các định hướng lớn về thực hiện 3 đột phá chiến lược, cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng tiếp tục được triển khai quyết liệt. Ngoài ra, nền kinh tế đã tận dụng được một số cơ hội chuyển hướng thương mại từ Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) mang lại.

Đặc biệt, về mặt khách quan, năm 2020 là năm mà các dự báo của các tổ chức quốc tế về kinh tế toàn cầu cho thấy có triển vọng phục hồi sau khi đã trải qua một năm tăng trưởng chậm lại.

Tăng trưởng kinh tế toàn cầu đạt khoảng từ 2,7%-3,4%, trong đó nhóm nước mới nổi và đang phát triển phục hồi mạnh (2019: 3,9%; 2020: 4,6%). Thương mại toàn cầu dự kiến tăng trở lại theo đà phục hồi của tăng trưởng kinh tế, được dự báo đạt khoảng 3,1%-3,2% trong năm 2020 (2019: 2,5%-2,6%). Lạm phát toàn cầu năm 2020 dự báo ở mức thấp chủ yếu nhờ mặt bằng giá hàng hóa thế giới tiếp tục ở mức thấp.

Thị trường tài chính toàn cầu được dự báo tiếp tục ở điều kiện hỗ trợ trong bối cảnh rủi ro ở mức cao từ cuộc chiến thương mại, tốc độ phục hồi kinh tế thế giới chậm, căng thẳng địa chính trị. Dòng tiền sẽ tiếp tục tìm tới những thị trường tiềm năng với mức tăng trưởng cao, đặc biệt là các thị trường mới nổi và cận biên. Triển vọng các nước lớn phụ thuộc nhiều vào triển vọng thương mại Mỹ - Trung và tiến trình Brexit. Nếu triển vọng thương mại Mỹ - Trung đạt thỏa thuận tích cực, hai nền kinh tế lớn được cải thiện, FED ít có khả năng giảm thêm lãi suất, không gây xáo trộn tâm lý thị trường tài chính toàn cầu. Nếu Brexit diễn ra suôn sẻ, triển vọng các nền kinh tế châu Âu sẽ cải thiện hơn. Những yếu tố khách quan kể trên, ở mặt thuận lợi sẽ có tác động tích cực đến cả tăng trưởng và lạm phát của Việt Nam năm 2020.

Tuy nhiên, về mặt khó khăn, thị trường tài chính tiền tệ quốc tế có thể diễn biến khó lường, xu hướng nới lỏng chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương trên thế giới không rõ ràng, có thể ảnh hưởng đến điều hành chính sách tiền tệ trong nước. Bên cạnh đó, kinh tế trong nước còn chịu sức ép lạm phát do tác động của nhiều yếu tố, như: giá dầu thế giới diễn biến khó lường, tình hình thời tiết, dịch bệnh diễn biến phức tạp, nhất là dịch tả lợn châu Phi ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và làm tăng giá nhóm hàng hóa lương thực, thực phẩm.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NĂM 2020

Trên cơ sở chủ trương của Quốc hội, chỉ đạo của Chính phủ và các đánh giá, nhận định về tình hình kinh tế vĩ mô, tiền tệ năm 2020, ngày 03/01/2020, Thống đốc NHNN đã ban hành Chỉ thị số 01/CT-NHNN về tổ chức thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của ngành Ngân hàng năm 2020, trong đó đặt mục tiêu điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, thận trọng, phối hợp đồng bộ với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô khác nhằm kiểm soát lạm phát năm 2020 bình quân dưới 4%, duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế theo mục tiêu, ổn định thị trường tiền tệ và ngoại hối. Định hướng tổng phương tiện thanh toán tăng khoảng 13%, tín dụng tăng khoảng 14% có điều chỉnh phù hợp với diễn biến, tình hình thực tiễn. Thực hiện các giải pháp về tiền tệ, tín dụng theo phương châm mở rộng tín dụng đi đối với an toàn, hiệu quả, đảm bảo cung ứng vốn cho nền kinh tế. Theo đó, các giải pháp chủ yếu là:

Một là, bám sát diễn biến kinh tế vĩ mô, tiền tệ trong nước và quốc tế để chủ động điều hành đồng bộ các công cụ và giải pháp phù hợp nhằm ổn định thị trường tiền tệ và ngoại hối, kiểm soát tốc độ tăng tổng phương tiện thanh toán và tín dụng theo định hướng đề ra.

Hai là, điều hành linh hoạt công cụ thị trường mở nhằm điều tiết thanh khoản ở mức hợp lý, hỗ trợ ổn định thị trường tiền tệ. Tái cấp vốn cho tổ chức tín dụng để hỗ trợ thanh khoản, cho vay theo các chương trình đã được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, hỗ trợ cơ cấu lại các TCTD và xử lý nợ xấu. Điều hành lãi suất, tỷ giá, công cụ dự trữ bắt buộc phù hợp với cân đối vĩ mô, lạm phát, diễn biến thị trường và mục tiêu chính sách tiền tệ; tăng dự trữ ngoại hối khi điều kiện thị trường thuận lợi.

Ba là, điều hành các giải pháp tín dụng nhằm kiểm soát quy mô, tăng trưởng tín dụng theo chỉ tiêu định hướng cả năm 2020, gắn với nâng cao chất lượng tín dụng và quá trình cơ cấu lại TCTD. Thông báo và định kỳ rà soát, xem xét điều chỉnh chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng đối với từng TCTD trên cơ sở tình hình hoạt động, khả năng tài chính và khả năng tăng trưởng tín dụng lành mạnh. Chỉ đạo TCTD tăng trưởng tín dụng hiệu quả, tập trung tín dụng vào các lĩnh vực sản xuất kinh doanh, lĩnh vực ưu tiên theo chủ trương của Chính phủ. Kiểm soát chặt chẽ tín dụng vào các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro cao, như: đầu tư, kinh doanh bất động sản, chứng khoán, BOT, BT giao thông; Tăng cường quản lý rủi ro đối với tín dụng tiêu dùng, cho vay phục vụ đời sống. Tiếp tục thực hiện các giải pháp nâng cao khả năng tiếp cận tín dụng ngân hàng, đáp ứng nhu cầu hợp pháp của người dân, góp phần ngăn chặn tín dụng đen. Thực hiện tốt các chương trình, chính sách tín dụng ưu đãi theo chỉ đạo của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ. Phối hợp với các bộ, ngành liên quan tiếp tục rà soát, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý tạo điều kiện thuận lợi trong triển khai thực hiện các chương trình tín dụng cho hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo và các đối tượng chính sách khác.

Bốn là, phối hợp chặt chẽ, hiệu quả với các bộ, ngành, đơn vị liên quan trong việc cung cấp thông tin, số liệu nhằm nâng cao chất lượng lập, phân tích, dự báo cán cân thanh toán quốc tế phục vụ công tác điều hành chính sách tiền tệ của NHNN và điều hành vĩ mô của Chính phủ. Tiếp tục nâng cao chất lượng công tác thống kê, phân tích, dự báo phục vụ công tác hoạch định, chỉ đạo, điều hành chính sách tiền tệ, hoạt động ngân hàng./.

Nguyễn Đức Long - Vụ trưởng Vụ Dự báo thống kê tiền tệ - Ngân hàng Nhà nước

(Theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo số 01+02 năm 2020)