Đề xuất này được đưa ra trong bối cảnh còn hơn 90 doanh nghiệp chưa được cổ phần hóa tính đến cuối năm 2020 theo kế hoạch đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Công văn số 991/TTg-ĐMDN và Quyết định số 26/2019/QĐ-TTg.

Cổ phần hóa, thoái vốn vẫn chậm

Thông tin từ Cục Tài chính doanh nghiệp (TCDN) - Bộ Tài chính cho biết, lũy kế giai đoạn 2016 - 2020, đã có 178 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án cổ phần hóa với tổng giá trị doanh nghiệp là 443.503 tỷ đồng, trong đó giá trị vốn nhà nước là 207.116 tỷ đồng. Tuy nhiên trong số 178 doanh nghiệp đã cổ phần hóa, chỉ có 37/128 doanh nghiệp cổ phần hóa thuộc danh mục cổ phần hóa theo công văn số 991/TTg - ĐMDN và Quyết định số 26/2019/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (đạt 28% kế hoạch), vẫn còn 91 doanh nghiệp chưa hoàn thành công tác cổ phần hóa, chậm so với mục tiêu tiến độ cổ phần hóa các doanh nghiệp đã đề ra.

Riêng trong năm 2020, có 7 doanh nghiệp gửi báo cáo phê duyệt phương án cổ phần hóa, trong đó có 1 doanh nghiệp thuộc kế hoạch cổ phần hóa theo Quyết định số 26/2019/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ là Công ty TNHHMTV Giống gia súc Hải Dương; Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp đã hoàn thành công bố giá trị doanh nghiệp của 01 Tổng công ty là Công ty mẹ - Tổng công ty Phát điện 2 (EVENGENCO2), Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam đã công bố giá trị doanh nghiệp Công ty TNHH MTV Hoa tiêu Hàng hải - TKV để cổ phần hóa.

Bên cạnh đó, theo kế hoạch được phê duyệt, tổng giá trị dự kiến bán cho các đối tượng (nhà đầu tư chiến lược, cán bộ công nhân viên, tổ chức công đoàn, bán đấu giá công khai) là 98.748 tỷ đồng tương đương 48% giá trị phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Tuy nhiên, tổng giá trị thực tế bán được là 22.748 tỷ đồng (đạt 23% kế hoạch dự kiến bán, tương đương 11% giá trị phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp), đạt thấp so với kế hoạch. Tổng giá trị thu về Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp từ công tác cổ phần hóa là 36.145 tỷ đồng, đạt 1,6 lần so với giá bán).

Những đơn vị còn nhiều doanh nghiệp thuộc danh sách phải thực hiện cổ phần hóa trong năm 2020 như: Thành phố Hà Nội còn 13 doanh nghiệp (04 Tổng công ty), chiếm 14% kế hoạch; Thành phố Hồ Chí Minh còn 38 doanh nghiệp (11 Tổng công ty), chiếm 40% kế hoạch; Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp còn 06 doanh nghiệp (03 Tập đoàn, 03 Tổng công ty); Bộ Công Thương còn 4 doanh nghiệp.

Về công tác thoái vốn, trong năm 2020, cả nước đã thoái được 2.505,6 tỷ đồng, thu về 5.965,7 tỷ đồng, trong đó thoái vốn tại 13 doanh nghiệp theo kế hoạch của Thủ tướng Chính phủ ban hành với giá trị 1.788 tỷ đồng, thu về 4.617 tỷ đồng.

Tính lũy kế tổng số vốn thoái giai đoạn 2016 - 2020 thoái được 27.275 tỷ đồng, thu về 177.037 tỷ đồng. Trong đó thoái vốn nhà nước tại 105 đơn vị thuộc Quyết định số 1232/QĐ-TTg và Quyết định số 908/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ với giá trị 6.492 tỷ đồng, thu về 13.582 tỷ đồng, đạt 30% về số lượng và 11% về giá trị so với kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Thoái vốn nhà nước tại các doanh nghiệp ngoài danh mục theo Quyết định số 1232/QĐ-TTg, đã thoái 3.785 tỷ đồng vốn nhà nước, thu về 110.392 tỷ đồng, trong đó bao gồm khoản thoái 3.436 tỷ đồng, thu về 109.965 tỷ đồng tại Sabeco. Các Tập đoàn, Tổng công ty nhà nước thực hiện thoái 16.996 tỷ đồng, thu về 53.063 tỷ đồng.

Vướng mắc đất đai vẫn là rào cản dai dẳng làm chậm tiến trình cổ phần hóa DNNN

Nguyên nhân không mới

Lý giải các nguyên nhân chậm cổ phần hóa thoái vốn, Cục Tài chính doanh nghiệp cho rằng trước hết là do tình hình diễn biến dịch bệnh phức tạp khiến sản xuất kinh doanh đình trệ, công tác cổ phần hóa, thoái vốn của các doanh nghiệp gặp khó khăn.

Các doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại giai đoạn này hầu hết là các doanh nghiệp lớn, có tình hình tài chính phức tạp, sở hữu nhiều đất đai; hoặc là các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công ích, gắn liền với các hoạt động của địa phương, đóng góp vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thực hiện các chiến lược, mục tiêu về an sinh xã hội của địa phương.

Đáng chú ý, vướng mắc về phương án xử lý đất đai vẫn đang là những rào cản dai dẳng kéo dài cản trở tiến trình cổ phần hóa của nhiều doanh nghiệp. Trong đó, có hàng loạt doanh nghiệp quy mô lớn vẫn đang gặp nhiều khó khăn ách tác trong việc xử lý tài chính, phê duyệt phương án sử dụng đất; xác định, kiểm toán giá trị doanh nghiệp như VNPT, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam, Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam, Tổng công ty Lương thực Miền Bắc, Mobifone, Argibank… Hầu hết các doanh nghiệp này hiện vẫn chưa hoàn thành phê duyệt phương án sử dụng đất để có thể tiến hành xác định giá trị doanh nghiệp.

Ngoài ra, có nhiều doanh nghiệp chỉ đến khi thực hiện cổ phần hóa mới thực hiện sắp xếp, xử lý đất đai theo quy định tại Quyết định số 09/2007/QĐ-TTg trước đây và Nghị định số 167/2017/NĐ-CP hiện nay, dẫn dến làm chậm quá trình cổ phần hóa. Một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước và DNNN chưa nghiêm túc, quyết liệt trong chỉ đạo và triển khai thực hiện; chưa chủ động theo thẩm quyền hoặc tham mưu, đề xuất để tháo gỡ các vướng mắc, bất cập.

Bên cạnh đó, còn là do các cơ quan đại diện chủ sở hữu, DNNN, Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước phải xử lý các vướng mắc, tồn tại, khó khăn trong việc triển khai cổ phần hóa, thoái vốn giai đoạn 2011 - 2015, do đó ảnh hưởng đến tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn giai đoạn 2016 - 2020 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Quá trình triển khai tổ chức thực hiện của các đơn vị còn chưa thực sự nghiêm túc, công tác lập kế hoạt thoái vốn, cổ phần hóa chưa sát với thực tế…

6 nhóm giải pháp thúc nhanh tái cơ cấu DNNN

Trước tình hình này Bộ Tài chính đã đưa ra 6 nhóm giải pháp nhằm tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa và thoái vốn tại các doanh nghiệp nhà nước, trong đó nhấn mạnh tập trung hoàn thiện hệ thống cơ chế chính sách phục vụ quá trình cơ cấu lại DNNN giai đoạn 2021 - 2025, hoàn thiện cơ sở pháp lý để xử lý dứt điểm những dự án thua lỗ, kém hiệu quả giai đoạn 2011-2020. Bên cạnh đó, xây dựng danh mục tiêu chí DNNN thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn theo hướng tạo chủ động, gắn trách nhiệm cho cơ quan đại diện chủ sở hữu quyết định tiến độ thời gian việc sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp;

Phấn đấu đến năm 2025 cơ bản hoàn thành việc sắp xếp, cơ cấu lại các DNNN theo hình thức chủ yếu là cổ phần hóa, thoái vốn các DNNN. Rà soát, đánh giá hiệu quả của phương án cổ phần hóa, thoái vốn với phương án phá sản, bán toàn bộ doanh nghiệp, lựa chọn phương án phù hợp, hiệu quả cao, tiết kiệm chi phí.

Đồng thời thí điểm triển khai mô hình chuyển đổi một số Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ sang hoạt động dưới hình thức công ty cổ phần do các cơ quan, tổ chức, đơn vị của nhà nước hoặc các DNNN (ví dụ như SCIC) nắm giữ 100% cổ phần hoặc cổ phần chi phối (đối với một số Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước hoạt động trong các lĩnh vực quan trọng, thiết yếu của nền kinh tế, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, hệ thống thông tin, dữ liệu quốc gia).

Đối với những doanh nghiệp tiếp tục triển khai cổ phần hóa, tập trung xử lý dứt điểm các tồn tại tài chính, hoàn thành việc xác lập pháp lý cho các cơ sở nhà, đất trước thời điểm tiến hành xác định giá trị doanh nghiệp. Thực hiện quyết toán công tác cổ phần hóa đúng thời hạn, nộp tiền thu từ cổ phần hóa theo quy định của pháp luật.

Đối với công tác thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp: tính đúng, tính đủ giá trị phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp khi thoái vốn, nộp tiền thu từ thoái vốn theo quy định của pháp luật.

Tiếp tục củng cố mô hình cơ quan đại diện chủ sở hữu để đáp ứng yêu cầu đổi mới, cơ cấu lại của các DNNN. Tăng cường giám sát, kiểm tra của Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp và cơ quan đại diện chủ sở hữu khác. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán đối với các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh thua lỗ hoặc có các dự án kinh doanh thua lỗ, chậm tiến độ, kém hiệu quả. Tập trung kiểm tra, giám sát tổ chức đảng, người đứng đầu, cán bộ chủ chốt ở những nơi xảy ra vi phạm.

Tiếp tục hoàn thiện đối với các DNNN chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt Đề án cơ cấu lại DNNN giai đoạn 2016 – 2020, hoặc xây dựng đề án cơ cấu lại DNNN giai đoạn 2021 - 2025 một cách toàn diện về tài chính, nguồn nhân lực, đổi mới công tác quản lý doanh nghiệp thông qua áp dụng công nghệ thông tin, áp dụng quản trị doanh nghiệp theo chuẩn mực quốc tế…/.

Cũng trong diễn biến liên quan việc thúc đẩy tiến trình cổ phần hóa thoái vốn năm 2021, cuối tháng 1/2021, Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình đã có chỉ đạo các bộ ngành, địa phương tiếp tục thực hiện Quyết định số 908/QĐ-TTg, ngày 29/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Danh mục doanh nghiệp có vốn nhà nước thực hiện thoái vốn đến hết năm 2020 đến thời điểm Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định phê duyệt danh mục DN có vốn nhà nước thực hiện thoái vốn gia đoạn 2021 – 2025.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan khẩn trương xây dựng kế hoạch sắp xếp, thoái vốn nhà nước tại DN giai đoạn 2021 – 2025, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.