Cần xây dựng cơ chế tài chính riêng cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc
Nhìn lại 2 năm thực hiện Nghị quyết 120
Đồng bằng sông Cửu Long có dân số 20 triệu người, đóng góp khoảng 20% GDP cả nước và nếu tính cả vùng TP. Hồ Chí Minh gồm các tỉnh Đông Nam Bộ, thì quy mô GDP vùng và vùng TP. Hồ Chí Minh sẽ chiếm hơn 60% GDP cả nước.
Hơn nữa, nếu không có Đồng bằng sông Cửu Long hay vùng này bị ảnh hưởng thì quy mô GDP của TP. Hồ Chí Minh không thể giữ được mức 30% của cả nước như hiện nay.
Một thống kê gần đây cho thấy, trong 10 năm gần đây, 1,7 triệu người đã di cư ra khỏi Đồng bằng sông Cửu Long trong khi chỉ có 700 nghìn người chuyển đến. Tỷ lệ di cư này gấp đôi trung bình cả nước. Điều này tạo ra thách thức cho nhiều địa phương.
Cách đây 2 năm, tại Hội nghị được tổ chức lần đầu ở TP. Cần Thơ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã phát biểu trước đông đảo các chuyên gia, nhà khoa học, các đối tác quốc tế, các doanh nghiệp rằng “ít nhất 2 năm một lần Chính phủ sẽ mở diễn đàn Đồng bằng sông Cửu Long có quy mô lớn để bàn và thảo luận, đề ra các giải pháp cụ thể để phát triển Đồng bằng sông Cửu Long, chứ không phải chúng ta đưa ra một số chủ trương, không kiểm tra, không giải quyết, không bố trí nguồn lực, không chỉ đạo thực hiện, không có cán bộ làm việc thì như người ta nói “nước đổ lá môn”, chảy tuồn tuột hết. Hằng năm phải kiểm điểm vấn đề chúng ta đã nói hiện nay xem đã làm đến đâu, sẽ làm đến đâu và phải làm gì để phát triển Đồng bằng sông Cửu Long ứng phó biến đổi khí hậu và phát triển bền vững”.
Sau hội nghị đó, Nghị quyết 120, được xem như nghị quyết “thuận thiên”, ra đời nhằm tạo đà mạnh mẽ, tạo thế và lực để Đồng bằng sông Cửu Long phát triển bền vững thích ứng kịp thời với biến đổi khí hậu.
Phát biểu tại Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ rằng: “Nghị quyết 120 đã đặt vấn đề thúc đẩy triết lý phát triển thuận thiên, tức là dựa vào các quy luật của tự nhiên để phát triển, không can thiệp thô bạo vào giới tự nhiên, phá vỡ tính cố kết sẵn có của giới tự nhiên nhưng điều này không có nghĩa là cam chịu, là chấp nhận số phận hay sự sắp đặt của tạo hóa. Số phận suy vong hay thịnh phát do chính chúng ta quyết định bằng chính hành động của chúng ta. Chứ không phải là thuận thiên là xuôi tay hết”.
Trong 2 năm qua, Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt nhiều đề án, quy hoạch phục vụ phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu, như phê duyệt điều chỉnh, bổ sung một số cơ chế, chính sách thuộc Chương trình xây dựng cụm, tuyến dân cư và nhà ở vùng ngập lũ giai đoạn 2018-2020 để đầu tư xây dựng bổ sung các cụm, tuyến dân cư, đắp bờ bao khu dân cư có sẵn cho 8 tỉnh: Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang, Long An, Tiền Giang, Vĩnh Long, Hậu Giang và thành phố Cần Thơ.
Ngày 13/4/2019, Thủ tướng đã ban hành Quyết định 417/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động tổng thể thực hiện Nghị quyết 120 với 6 nhóm nhiệm vụ và giải pháp.
Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu và Chương trình Hỗ trợ ứng phó với biến đổi khí hậu đã hỗ trợ vùng Đồng bằng sông Cửu Long 28 dự án (8 dự án liên quan đến xây dựng đê biển, đê sông ở những khu vực xung yếu, 20 dự án liên quan đến trồng, phục hồi rừng ngập mặn ven biển).
Chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh hỗ trợ 20 dự án với số kinh phí 3.700 tỷ đồng đã được Thủ tướng Chính phủ giao vốn trung hạn.
Các địa phương trong vùng triển khai các dự án đầu tư hạ tầng như nâng cấp đê biển kết hợp xây dựng hệ thống ngăn mặn từ cầu Mỹ Thanh 2 đến Bạc Liêu.
Tỉnh Sóc Trăng với tổng kinh phí 152 tỷ đồng xây dựng hệ thống cống ngăn mặn và kênh trục thủy lợi tạo nguồn, trữ ngọt tại các địa bàn xung yếu. Tỉnh Vĩnh Long đã đầu tư hơn 2.000 tỷ đồng để xây dựng hơn 1.300 công trình kết cấu hạ tầng thủy lợi…
Tăng trưởng GDP của vùng ĐBSCL năm 2018 đạt mức ấn tượng là 7,8%, cao nhất trong 4 năm trở lại đây (tăng trưởng GDP cả nước là 7,08%). Kim ngạch xuất khẩu toàn vùng lần đầu tiên đạt 15,7 tỷ USD.
Thay mặt cho các Đối tác Phát triển, ông Ousmane Dione, Giám đốc Quốc gia của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam cam kết hỗ trợ Đồng bằng sông Cửu Long và việc thực hiện Nghị quyết số 120.
Ông cho biết, từ năm 2015 tới nay, Ngân hàng Thế giới đã huy động khoảng 1,6 tỷ USD cho các hoạt động tại Đồng bằng sông Cửu Long và phần lớn đều gắn với Nghị quyết số 120.
“Trong quan hệ đối tác với chính quyền các cấp, chúng tôi đã sử dụng khoản tài chính này cho các chương trình thí điểm sáng tạo và các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng lớn nhằm tăng cường khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và bền vững, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng cho người dân ở nông thôn và thành phố tại các tỉnh và trên toàn vùng”, ông Ousmane Dione cho biết thêm.
Trong thời gian tới, ông Ousmane Dione cho biết, Ngân hàng Thế giới đặt mục tiêu huy động thêm ít nhất 880 triệu USD để triển khai Nghị quyết số 120. Những nguồn lực này sẽ hỗ trợ các cấp chính quyền ở trung ương và địa phương, cũng như các bên liên quan khác, nắm bắt các cơ hội đến từ biến đổi khí hậu, thay đổi nhân khẩu học, các thị trường mới nổi, tiến bộ công nghệ và địa chính trị khu vực.
Cần những giải pháp mạnh mẽ
Theo Thủ tướng, chúng ta còn có thể và phải làm tốt hơn nữa trong thời gian tới, đặc biệt làm sao để những chính sách và hành động có tác động lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa đến cộng đồng, mang lại hiệu quả thực tế và đậm nét hơn.
Để đạt được yêu cầu đó, theo Thủ tướng, phải huy động triệt để tâm sức, trí tuệ của các nhà khoa học, các tổ chức tư vấn, phát huy vai trò của chính quyền các cấp, kêu gọi sự tham gia của cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là vai trò của người dân.
Nhân dịp này, Thủ tướng nêu rõ phương châm hành động của Chính phủ thời gian tới là: Chính phủ thúc đẩy, doanh nghiệp hành động, người dân hưởng ứng. Theo đó, Chính phủ thúc đẩy bằng chức năng kiến tạo, xác lập các cơ chế và chính sách để khuyến khích và thúc đẩy. Chính phủ tiếp tục bố trí lại, bổ sung nguồn lực, trước hết là hạ tầng cứng, đào tạo nhân lực. Doanh nghiệp, HTX, trang trại, cả kinh tế hộ lớn hành động bằng các dự án đầu tư cụ thể. Người dân hưởng ứng bằng tăng cường sự nhận thức, đồng thuận và tham gia cùng với Chính phủ và cộng đồng.
Về các giải pháp, Thủ tướng đề nghị nghiên cứu thêm một số vấn đề như tạo lập môi trường kinh doanh tốt nhất cho doanh nghiệp, thúc đẩy sự linh hoạt của chính sách và các yếu tố kinh tế. Chỉ có thể bằng các dự án của doanh nghiệp thì mới có chất xúc tác để trung hòa các tác động của biến đổi khí hậu hay nước biển dâng.
Đối với thị trường đất đai, cơ sở khoa học để bố trí lại đất đai với lúa gạo, trái cây, thủy sản đi liền với công nghiệp chế biến, xây dựng thương hiệu với các sản phẩm giá trị gia tăng cao. Cần thúc đẩy chuyển đổi đất đai để thích nghi với nhu cầu và mục đích sử dụng đất trước sự biến đổi nhanh và khó lường của thiên nhiên. Nghiên cứu tiếp tục giảm diện tích đất trồng lúa trên cơ sở tăng năng suất lúa trên 1 ha.
Với phát triển thị trường vốn, thị trường này ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long hầu như kém phát triển, Thủ tướng đề nghị thúc đẩy hình thành các quỹ đầu tư, các cơ chế huy động vốn khuyến khích cho vay các lĩnh vực giúp chuyển đổi cơ cấu nhanh chóng, tăng cường năng lực. Thủ tướng cho rằng, cần xây dựng cơ chế tài chính riêng cho vùng thông qua nguồn lực ngoài nước, ODA và hoàn thiện thể chế về môi trường đầu tư kinh doanh để thu hút đầu tư tư nhân.
Quyết tâm xây dựng một chương trình trọng điểm quốc gia cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long để triển khai thực hiện trong nhiệm kỳ tới theo hướng nghiên cứu xây dựng cơ chế ưu tiên phân bổ nguồn lực từ ngân sách nhà nước trong giai đoạn 2021 -2025 cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long, theo đó, nghiên cứu đa dạng hóa nguồn lực trung ương, địa phương, ODA, FDI… với cam kết một khoản vốn khoảng 2 tỷ USD tăng thêm so với giai đoạn 2016-2020 và dành riêng cho Đồng bằng sông Cửu Long để đầu tư các dự án mang tính liên vùng, đang là điểm nghẽn phát triển trong lĩnh vực giao thông vận tải, biến đổi khí hậu phù hợp với quy hoạch vùng được phê duyệt.
“Nhận thức thuận thiên ở đây không có nghĩa là phó mặc cho trời đất mà dành các nguồn lực để phát triển ĐBSCL rõ hơn, nhiều hơn”, Thủ tướng nói. Cần ưu tiên đầu tư cơ sở hạ tầng nhiều hơn nữa cho vùng như phải làm cho xong đường cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Trung Lương – Mỹ Thuận. Thủ tướng đề nghị đưa ngân sách chi cho ứng phó biến đổi khí hậu thành một nhiệm vụ chi chính trong ngân sách của các địa phương. Chúng ta không chỉ lập dự toán dự phòng thiên tai như hiện nay, tức là kiểu ứng phó bị động mà phải có chương trình, nguồn lực ứng phó biến đổi khí hậu một cách chủ động.
Các địa phương cần thúc đẩy liên kết vùng mạnh mẽ hơn trong ứng phó biến đổi khí hậu, nếu không thì các chính sách sẽ không thể thành công. TP. Hồ Chí Minh phát huy vai trò nhạc trưởng trong điều phối hiệu quả các cơ chế liên kết vùng.
Thủ tướng cũng đề nghị Bộ Tài chính nghiên cứu cơ chế đánh thuế phát thải để khuyến khích cắt giảm phát thải khí nhà kính, qua đó, giúp huy động nguồn lực hỗ trợ các địa phương bị tác động nặng bởi biến đổi khí hậu.
Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, sớm trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị hành động nhằm thể chế hóa, thúc đẩy triển khai các ý tưởng, sáng kiến, giải pháp tại hội nghị.
Về phía đối tác phát triển, Ông Ousmane Dione cũng đề xuất những giải pháp để Đồng bằng sông Cửu Long phát triển.
Thứ nhất, theo ông Ousmane Dione, Đồng bằng sông Cửu Long cần có thể chế mạnh.
Thể chế đó cần được phân quyền rõ ràng. Quyền cung cấp thông tin và định hướng cho Quy hoạch tích hợp vùng. Quyền lựa chọn các dự án đầu tư cấp vùng để tài trợ cấp vốn. Quyền huy động nguồn tài chínhvừ nhà nước và tư nhân. Quyền giám sát quá trình thực hiện Quy hoạch tích hợp vùng.
Ông cũng cho rằng, cần cải thiện cơ chế phối hợp để có thể quy tụ các lợi ích khác nhau và xác định định hướng phát triển chung cho Đồng bằng sông Cửu Long. Nó cũng giúp xác định các ưu tiên đầu tư, phân trách nhiệm và chia sẻ lợi ích. Sự phối hợp chặt chẽ hơn sẽ giúp cung cấp thông tin cho việc hiệu chỉnh chính sách và huy động tài chính. Nó sẽ tăng tính hiệu quả trong công tác thực thi ngân sách và thúc đẩy vị thế xuyên biên giới của Việt Nam.
“Suy nghĩ làm thế nào để tăng cường phối hợp tại Đồng bằng sông Cửu Long, phải biến chính sách thành hành động trong việc thiết lập một thể chế điều phối khu vực mạnh,giúp phối hợp theo cả chiều dọc và ngang một cách có hiệu lực và hiệu quả”, ông Ousmane Dione nhấn mạnh.
Với giải pháp này, ông Ousmane Dione cũng khẳng định, Ngân hàng Thế giới cam kết tiếp tục hợp tác với Việt Nam để xây dựng thể chế điều phối tương tự như vậy cho Đồng bằng sông Cửu Long.
Cùng với thể chế mạnh, ông Ousmane Dion echo rằng, cần một kế hoạch mạnh. Ở Đồng bằng sông Cửu Long, Quy hoạch vùng tích hợp mà Chính phủ đang chuẩn bị có thể đóng vai trò như là khuôn mẫu để xây dựng vùng thích ứng với biến đổi khí hậu,thịnh vượng và bền vững thông qua việc xác định cơ cấu kinh tế, đô thị và công nghiệp phù hợp cho khu vực này.
Các nguyên tắc trong Quy hoạch vùng tích hợp cần giúp định hướng cho các quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh. Ông chỉ rõ, đây là cách duy nhất để không lặp lại câu chuyện quy hoạch thiếu nhất quán và chồng chéo, dẫn đến đầu tư không hiệu quả như trước đây.
“Với tư cách là các Đối tác Phát triển, chúng tôi sẽ tiếp tục hỗ trợ để đảm bảo Quy hoạch vùng tích hợp mang tính toàn diện và sáng tạo,tối ưu hóa và ưu tiên đầu tư vào các lĩnh vực quan trọng,và thúc đẩy sự gắn kết xã hội, và xác định rõ ràng trách nhiệm của các bên liên quan”, ông Ousmane Dione nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, ông Ousmane Dione thẳng thắn rằng, một cơ chế điều phối vùng hiệu quả và một Quy hoạch vùng tích hợp toàn diện cũng vô nghĩa nếu không có nguồn lực tài chính.
Trong tình hình tài khóa- ngân sách mới tại Việt Nam,việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính phải được ưu tiên hàng đầu.
Để huy động được tài chính, điều quan trọng đầu tiên theo ông Ousmane Dione là phải thiết lập một nền tảng tài chính toàn diện, có thể kết hợp và thúc đẩy các nguồn tài chính của nhà nước và tư nhân, vay ưu đãi và viện trợ không hoàn lại và phân bổ hiệu quả các nguồn tài chính này cho những dự án đầu tư ưu tiên thông minh với khí hậu.
Thứ hai, ông Ousmane Dione cho rằng, cần thúc đẩy một môi trường pháp lý khuyến khích hợp tác giữa các tỉnh và với khu vực tư nhân.
Thứ ba, thiết lập một hệ thống phân bổ và thực hiện ngân sách đơn giản và hiệu quả với các ưu đãi tài chính mạnh mẽ và hiệu quả nhằm thúc đẩy các dự án đầu tư cấp vùng.
Nền tảng tài chính này cần cung cấp nguồn tài chính riêng để đạt được các mục tiêu của Nghị quyết số 120 và Quy hoạch vùng tích hợp sắp tới, và cầnđược giám sát phù hợp. Kinh nghiệm quốc tế về Quỹ tín thác, Quỹ tài chính, cơ chế tài chính toàn diện, bao gồm các chương trình hỗ trợ ngân sách trực tiếp, trái phiếu, quan hệ đối tác công-tư (PPP) và tài chính khí hậu có thể mang đến những ý tưởng, bài học kinh nghiệmsâu sắc,có giá trị cho Đồng bằng sông Cửu Long.
Để hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới có thể giải quyết các thách thức, ông Ousmane Dione nhấn mạnh rằng, cần cam kết từ Chính phủ đối với một nền tảng tài chính toàn diện và các dự án đầu tư cấp vùng thích ứng với khí hậu ưu tiên phải được đưa vào các kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội của Trung ương và địa phương trong giai đoạn 2021-2025 và các kế hoạch đầu tư trung hạn kèm theo.
Ngoài ra, ông Ousmane Dione đề xuất thêm những giải pháp, như: Đổi mới – sáng tạo, thông tin và sự tham gia của các bên liên quan cũng có vai trò then chốt trong việc biến các quyết định tương lai thành hành động; Công nghệ và đổi mới tân tiến nhất có thể giúp dự đoán và phối hợp với các động lực phát triển liên tục của Đồng bằng sông Cửu Long và những thách thức từ bên ngoài; xây dựng một hệ thống dữ liệu toàn diện cũng sẽ cho phép giám sát chặt chẽ hơn các hoạt động tại Đồng bằng sông Cửu Long, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.
“Thể chế, thực hiện, thông tin, đổi mới – sáng tạo và sự tham gia mạnh mẽ của các bên liên quan là những thành phần không thể thiếu cho sự phát triển trong tương lai của Đồng bằng sông Cửu Long”, ông Ousmane Dione cho biết./.
Bình luận