Khó khăn chồng chất

Theo Tổng cục Thống kê, nông, lâm nghiệp và thủy sản nhiều năm nay đã là cứu cánh của nền kinh tế Việt Nam, nhất là trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế. Trong cơ cấu GDP hiện tại, tỷ trọng nông nghiệp cũng đóng góp tới 17%. Nhưng Quý 1 năm 2016, lần đầu tiên khu vực này tăng trưởng âm 2,69%. Qua đó làm giảm 0,66% vào mức tăng trưởng chung.

Giá rét, hạn hán, xâm nhập mặn khiến quý I/2016, khu vực nông nghiệp tăng trưởng âm

Mặc dù một số mặt hàng nông sản xuất khẩu có tăng trưởng trở lại trong năm 2016, nhưng giá trị xuất khẩu các mặt hàng chủ lực vẫn suy giảm. Các sản phẩm, như: gạo, cà phê đều giảm giá trị trên các thị trường lớn và truyền thống như: Đức, Mỹ, Nhật Bản, Bỉ, Nga… Hiện xuất khẩu gạo sang Trung Quốc, Philippines cũng giảm trong khi đây là hai thị trường quan trọng để tháo gỡ khó khăn về xuất khẩu lúa gạo trong năm ngoái. Riêng xuất khẩu đồ gỗ, hồ tiêu, hạt điều tăng khá nhưng chưa bù đắp được đà suy giảm.

Nông nghiệp tăng trưởng âm là do giá rét ở miền Bắc, hạn hán ở miền Trung, Tây Nguyên và sạt lở trên diện rộng, xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long đã tác động đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của ngành. Tính đến cuối tháng 5/2016, hạn hán và xâm mặn khiến sản lượng lúa đông xuân tại Đồng bằng sông Cửu Long giảm 1,13 triệu tấn; nước biển xâm nhập sâu hơn thông thường 10-25km; sản lượng tôm sú giảm 12%, tôm thẻ giảm 14%; một số diện tích cà phê chết khô, năng suất kém; năng suất trái cây có múi và dừa, hạt tiêu đều giảm mạnh.

Đề cập đến vấn đề này ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương cho biết: Tình hình hạn hán, xâm nhập mặn nhất là ở Đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa của Việt Nam sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung lúa gạo cũng như thủy sản. Trước tiên, do hạn hán, xâm nhập mặn nên lượng nông thủy sản cho xuất khẩu cũng bị giảm, tác động đáng kể đến mục tiêu xuất khẩu của nhiều ngành, nhất là gạo, thủy sản. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu cũng cho rằng, tình trạng thiếu nguồn cung ảnh hưởng lớn đến tình hình kinh doanh, xuất khẩu của doanh nghiệp. Hiện nay, các công ty lương thực đang phải mua lúa gạo với giá rất cao. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến các hợp đồng đã ký kết với đối tác nước ngoài thời điểm giá còn thấp (Diệp Anh, 2016).

Như vậy, việc thiếu nguồn cung do hạn hán, xâm nhập mặn không chỉ gây khó khăn cho doanh nghiệp xuất khẩu mà còn ảnh hưởng lớn đến kế hoạch sản xuất, xuất khẩu nhóm mặt hàng nông, thủy sản trong năm 2016.

Hơn nữa, các cam kết về hội nhập, tự do hóa thương mại hàng nông, lâm, thủy sản với các tổ chức thế giới và các quốc gia được triển khai với quy mô ngày càng lớn và mức độ ngày càng cao càng làm môi trường cạnh tranh trở nên khắc nghiệt hơn cho các sản phẩm nông sản của Việt Nam. Đây là những thách thức mà từ nay đến cuối năm 2016 ngành nông nghiệp phải xử lý.

Trước tình hình trên, Việt Nam đã có nhiều giải pháp nhằm cải thiện, như: Nhà nước khuyến khích tăng cung gạo khi tín hiệu thị trường tích cực; nỗ lực tái canh cà phê; điều chỉnh giảm thuế đối với doanh nghiệp cao su; tăng kiểm soát cung, giám sát chất lượng hồ tiêu; tiếp thu phản hồi; hỗ trợ tăng cường năng lực khai thác hải sản; tăng cường kiểm soát chất lượng thịt nhập khẩu, dịch bệnh; nỗ lực khơi thông thị trường xuất khẩu rau quả chất lượng cao.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng đã chú ý nâng cao tiêu chuẩn chất lượng lúa gạo, cà phê, hồ tiêu, bò sữa; tăng kết nối, phản hồi thông tin thị trường, giảm thiểu rủi ro, giảm chi phí; tích cực đấu tranh pháp lý trong thương mại quốc tế…

Còn nông dân thì chuyển đổi sản xuất ứng phó với biến động thời tiết – môi trường; đa dạng hóa mô hình sản xuất… Tuy nhiên, nhìn chung hiệu quả thực tiễn vẫn chưa cao, áp lực với ngành nông nghiệp vẫn ngày càng tăng.

Hướng đi trong thời gian tới

Theo dự báo của Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn IPSARD, trong năm 2016, bức tranh thị trường ngành nông nghiệp càng "ảm đạm", hạn hán, xâm nhập mặn, giá xuất khẩu thấp, bất lợi kép tỷ giá và sự chênh lệch giá thành/năng suất sẽ khiến khả năng cạnh tranh của nông, lâm, thủy sản Việt Nam yếu đi.

Trước vấn đề này, tại Hội thảo "Triển vọng thị trường ngành nông nghiệp Việt Nam 2016", do Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn (IPSARD) và Vụ Kinh tế của Văn phòng Quốc hội tổ chức ngày 27/5/2016 tại Hà Nội, ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Viện trưởng ISPARD, cho rằng từ nay đến cuối năm 2016, trong ngắn hạn, ngành nông nghiệp cần phải khắc phục thiên tai, kiểm soát tốt dịch bệnh để thúc đẩy nguồn cung, đồng thời đảm bảo an toàn vệ sinh an toàn thực phẩm để đáp ứng nguồn cầu tốt hơn. Trong trung và dài hạn, phải tái cơ cấu các ngành hàng. Trong đó, quan trọng là đưa được các nhân tố mới vào trong quá trình sản xuất như: làm sao thu hút doanh nghiệp tham gia đầu tư vào nông nghiệp. Chính doanh nghiệp là người sẽ kết nối nông dân, đưa khoa học công nghệ vào để đảm bảo khả năng cạnh tranh của các ngành hàng nông sản Việt Nam.

Ông Tuấn cũng cho biết, trong trung hạn và dài hạn chưa có hy vọng đột phá thay đổi tăng lên về giá cả. Một số mặt hàng giá có thể giữ nguyên, hoặc giảm nhẹ. Vì vậy, cần phải đưa khoa học công nghệ, đưa doanh nghiệp vào đầu tư nông nghiệp thông qua đó tăng khả năng cạnh tranh giúp giảm giá thành, đồng thời tăng chế biến sâu để cạnh tranh với những sản phẩm nông sản khác khi xuất khẩu. Những mặt hàng có thể đi tiên phong, như: cà phê, lúa gạo, hồ tiêu, và thủy sản là những mặt hàng có định hướng xuất khẩu mạnh. Tuy nhiên, trong định hướng vừa phải đảm bảo phát triển bền vững, vừa đáp ứng khả năng cạnh tranh.

Với tình hình xuất khẩu nông sản gặp không ít thách thức, điều quan trọng nhất hiện nay là phải có các giải pháp tổ chức lại sản xuất, bám sát nhu cầu thị trường. Ông Nguyễn Văn Bích, chuyên gia phân tích thị trường, cho rằng: trước hết phải điều chỉnh lại quy hoạch sản xuất nông nghiệp và cần dự báo đúng những diễn biến của thị trường. Hiện chúng ta có 11 mặt hàng xuất khẩu nông sản chủ yếu, nhưng nhiều mặt hàng trong đó đã tới ngưỡng khó có thể tăng thêm nữa, hoặc có tăng thì mực tăng cũng hạn chế. Do vậy cần xác định những mặt hàng nông sản mới có tiềm năng, có khả năng cạnh tranh và có lợi thế để phát triển thêm nữa. Để tạo được vị thế trên thương trường, các doanh nghiệp phải đi lên bằng nội lực, khẳng định được chất lượng và thương hiệu của chính mình (Chung Thủy, 2016).

Tài liệu tham khảo:

1. Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn (IPSARD) (2016). Hội thảo "Triển vọng thị trường ngành nông nghiệp Việt Nam 2016", tổ chức ngày 27/5/2016 tại Hà Nội

2. Chung Thủy (2016). Thị trường xuất khẩu nông sản năm 2016 khởi sắc, truy cập từ http://vovworld.vn/vi-VN/Kinh-te/Thi-truong-xuat-khau-nong-san-nam-2016-khoi-sac/418934.vov

3. Diệp Anh (2016). Xuất khẩu nông thủy sản tăng trở lại, truy cập từ http://www.baohaiquan.vn/pages/xuat-khau-nong-thuy-san-tang-tro-lai.aspx