Nguy cơ mất thị trường xuất khẩu quan trọng

Từ năm 2014 đến nay, EU đã 2 lần gửi công thư tới cơ quan thẩm quyền của Việt Nam để cảnh báo về tình hình an toàn thực phẩm ở thủy sản có nguồn gốc từ Việt Nam. Cụ thể, ngày 09/12/2014, Tổng vụ Sức khỏe và an toàn thực phẩm (DG SANTE) của Ủy ban châu Âu (EC) đã có công thư gửi cơ quan thẩm quyền Việt Nam thông báo rằng, trong năm 2014, đã có tới 48 lô thủy sản của 16 doanh nghiệp Việt Nam bị EU cảnh báo về hóa chất, kháng sinh. Với số lô hàng bị cảnh báo cao như vậy, DG SANTE khẳng định đây là vấn đề rất nghiêm trọng liên quan đến hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm của Việt Nam và yêu cầu Cục Quản lý chất lượng nông, lâm sản và thủy sản (NAFIQAD) nhanh chóng điều tra nguyên nhân, đưa ra biện pháp khắc phục hiệu quả.

Tháng 01/2015, NAFIQAD đã có công thư gửi DG SANTE, cung cấp nguyên nhân các lô hàng vi phạm các quy định về hóa chất, kháng sinh và thông báo các biện pháp cấp bách do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng các đơn vị trực thuộc thực hiện để kiểm soát tình hình. Nhờ đó, DG SANTE đã chưa thực hiện các biện pháp khẩn cấp đối với thực phẩm thủy sản nhập khẩu từ Việt Nam. Nhờ đó, trong mấy năm qua, tình hình an toàn thực phẩm trong thủy sản xuất khẩu sang EU đã có nhiều cải thiện. Nếu như trong năm 2014, có 91 lô hàng thủy sản của Việt Nam bị cảnh báo an toàn thực phẩm ở EU, thì sang năm 2015 chỉ còn 47 lô và 6 tháng đầu năm 2016 là 13 lô.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm quyền EU vẫn tỏ ra quan ngại với an toàn thực phẩm thủy sản Việt Nam, nhất là dư lượng hóa chất, kháng sinh. Bởi trong 6 tháng đầu năm 2016, tuy chỉ có 6 lô hàng thủy sản bị EU cảnh báo hóa chất, kháng sinh, nhưng về tỷ lệ thì chiếm tới gần 50% tổng số lô hàng thủy sản bị cảnh báo an toàn thực phẩm ở thị trường này. Đây là một con số đáng lo ngại, vì trong năm 2015, tỷ lệ lô hàng thủy sản bị cảnh báo hóa chất, kháng sinh ở EU đã giảm mạnh xuống còn 29% so với mức 54,9% của năm 2014.

Đó cũng là nguyên nhân quan trọng khiến cho vào tháng 05/2016, DG SANTE lại có công thư gửi NAFIQAD, cảnh báo rằng biện pháp kiểm soát hóa chất, kháng sinh của Việt Nam vẫn chưa thực sự có hiệu quả, chưa kiểm soát tốt việc phân phối và sử dụng thuốc thú y, không tuân thủ thời gian ngừng sử dụng thuốc, không kiểm soát tốt việc sử dụng hóa chất cấm. Cũng trong công thư này, DG SANTE đã yêu cầu Việt Nam phải thực hiện ngay những biện pháp cần thiết để đảm bảo an toàn thực phẩm các lô hàng thủy sản xuất khẩu sang EU và cảnh báo sẽ đưa ra khỏi danh sách được phép xuất khẩu vào EU cơ sở chế biến có lô hàng thủy sản bị cảnh báo hóa chất, kháng sinh cấm.

Đặc biệt, DG SANTE cho hay, trong năm 2017, EU sẽ tiến hành thanh tra toàn diện và tổng thể hệ thống kiểm soát dư lượng chất độc hại trong thủy sản nuôi ở Việt Nam. Theo đó, tất cả các khâu liên quan đến an toàn thực phẩm trong nuôi thủy sản đều được thanh tra, từ cấp phép cho lưu hành thức ăn thủy sản, thuốc thú y, sản phẩm phục vụ nuôi thủy sản, sử dụng thuốc thú y trong quá trình nuôi…, tới việc đảm bảo đến an toàn thực phẩm trong quá trình chế biến ở các nhà máy.

EU sẽ thanh tra toàn diện về vấn đề an toàn thực phẩm thủy sản nuôi ở Việt Nam từ năm 2017

Một điều đáng buồn là không chỉ có EU – thị trường quan trọng của thủy sản xuất khẩu Việt Nam, mà ngay cả Hoa Kỳ - đối tác quan trọng trong lĩnh vực này cũng đã có nhiều cảnh báo đối với sản phẩm này của nước ta. Theo đó, hồi đầu năm 2016, Cơ quan Kiểm tra và an toàn thực phẩm (FSIS) thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) đã cảnh báo sản phẩm của hai doanh nghiệp Việt Nam nhiễm hóa chất, kháng sinh cấm. Đây là kết quả nằm trong chương trình thanh tra cá da trơn của quốc gia này và chỉ sau một thời gian ngắn áp dụng kiểm tra chính thức, các lô hàng cá da trơn thuộc họ Siluriformes, trong đó có cá tra, basa Việt Nam (từ ngày 15/04/2016) nhập khẩu vào Mỹ.

Mặc dù liên tục nhận được cảnh báo từ các thị trường xuất khẩu chủ lực nhưng tình hình sử dụng kháng sinh cấm trong nuôi trồng thủy sản vẫn diễn biến phức tạp. Kết quả khảo sát của Cục Thú y (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) về tình hình sử dụng kháng sinh tại các hộ nuôi trồng thủy sản năm 2015 và 3 tháng đầu năm 2016 cho thấy, có đến 79,4% số hộ nuôi cá tra (cả nuôi thương phẩm và cá giống) được khảo sát có sử dụng kháng sinh. Tỷ lệ này đối với các hộ nuôi tôm là khoảng 68%.

Cụ thể, kết quả điều tra 139 hộ nuôi cá tra thương phẩm tại 3 tỉnh Bến Tre, Đồng Tháp và An Giang thấy, có đến 82,7% số hộ sử dụng kháng sinh. Trong đó, các loại kháng sinh và nguyên liệu kháng sinh cấm, hạn chế sử dụng trong nuôi trồng thủy sản như Enrofloxacin, Amoxiline, Tetracycline, Sunfa, Doxycycline… vẫn được sử dụng. Trong những loại kháng sinh này, có nhiều loại đã bị các nước nhập khẩu thủy sản Việt Nam cảnh báo và trả hàng về do có tồn dư cao.

Kết quả điều tra 139 cơ sở sản xuất cá tra giống tại 3 tỉnh trên cũng cho kết quả có gần 76% cơ sở sử dụng kháng sinh. Trong đó, 100% các cơ sở được kiểm tra đều không làm kháng sinh đồ trước khi sử dụng.

Đối với tôm nuôi, kết quả điều tra 218 cơ sở nuôi thâm canh và bán thâm canh tại tỉnh Bạc Liêu cho thấy, có đến 67% cơ sở sử dụng kháng sinh trong quá trình nuôi. Hộ nuôi sử dụng kháng sinh để phòng bệnh từ khi thả nuôi đến khi tôm được 3 tháng tuổi.

Cục Thú y nhận định, việc sử dụng kháng sinh tràn lan trong nuôi trồng thủy sản những năm qua đã ở mức báo động, đặc biệt là các loại kháng sinh cấm, hạn chế sử dụng. Trong khi đó, việc nhập khẩu các loại kháng sinh này thời gian qua vẫn khá phổ biến. Theo đó, chỉ riêng trong năm 2015, có 16 doanh nghiệp nhập khẩu nguyên liệu Enrofloxacin (cấm sử dụng trong chăn nuôi, thủy sản) với khối lượng 109.440kg, có 15 công ty nhập khẩu nguyên liệu Oxytetracyclin (hạn chế sử dụng) với khối lượng 284.900kg. Ngoài ra, còn có 5 công ty nhập khẩu hơn 6.800kg nguyên liệu kháng sinh Tetracycline. Tất cả các công ty đều đăng ký nhập khẩu nguyên liệu kháng sinh với mục đích sản xuất thuốc thú y.

Hoạt động kinh doanh các hóa chất, kháng sinh cấm tại các đại lý kinh doanh thuốc thú y thủy sản hiện nay rất tinh vi bằng cách chứa hàng ở nơi khác chứ không để tại cửa hàng. Do đó, việc phát hiện sử dụng hóa chất, kháng sinh cấm chủ yếu thông qua chương trình kiểm soát dư lượng các chất độc hại trong thủy sản nuôi và thực hiện truy xuất nguồn gốc sản phẩm không đảm bảo an toàn thực phẩm.

Quan trọng nhất là sự thay đổi ở chính doanh nghiệp xuất khẩu

Trước tình hình đó, NAFIQAD đã đề xuất Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét ban hành quyết định ngừng cấp chứng thư cho các lô hàng thủy sản sản xuất từ các cơ sở có lô hàng bị cơ quan thẩm quyền EU cảnh báo hóa chất, kháng sinh. Việc cấp chứng thư sẽ được thực hiện trở lại khi doanh nghiệp có báo cáo điều tra nguyên nhân và thực hiện các biện pháp khắc phục được thẩm tra phù hợp. Các cơ quan có liên quan thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chính quyền các tỉnh, thành phố cần triển khai quyết liệt hoạt động kiểm tra và xử lý nghiêm các vi phạm trong kinh doanh, sử dụng thức ăn thủy sản, thuốc thú y, hóa chất, chế phẩm sinh học, chất xử lý cải tạo môi trường dùng trong nuôi thủy sản…

Bên cạnh đó, trước những cảnh báo của Mỹ và EU, ngày 30/05/2016, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Chỉ thị số 4361/CT-BNN-TY về việc tăng cường công tác thú y trong thủy sản. Theo đó, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị UBND các tỉnh, thành phố tổ chức rà soát, chỉ đạo thực hiện nghiêm túc quy hoạch vùng nuôi trồng thủy sản nhằm đảm bảo cơ sở hạ tầng (hệ thống điện, thoát nước) phục vụ nuôi trồng thủy sản, giảm thiểu lây nhiễm chéo các loại mầm bệnh giữa các ao nuôi, vùng thâm canh, bán thâm canh. Tổ chức thanh, kiểm tra và xử lý vi phạm trong kinh doanh, sử dụng thức ăn thủy sản, thuốc thú y, hóa chất, phế phẩm sinh học, chất xử lý cải tạo môi trường trong nuôi trồng thủy sản; xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật, chấn chỉnh công tác giám sát dịch bệnh đối với cơ sở sản xuất giống thủy sản.

Tuy nhiên, thiết nghĩ, ngoài vấn đề quản lý của các cơ quan chức năng, thì điều quan trọng là các các doanh nghiệp cần phải chủ động trong việc tự kiểm soát hóa chất, kháng sinh trong các lô hàng thủy sản xuất khẩu.../.

Tham khảo từ các nguồn:

http://nongnghiep.vn/eu-se-thanh-tra-toan-dien-van-de-an-toan-thuc-pham-thuy-san-nuoi-viet-nam-post171834.html

http://baochinhphu.vn/Thi-truong/EU-loai-DN-xuat-khau-thuy-san-co-khang-sinh-cam/255401.vgp

http://tnnn.hoinongdan.org.vn/sitepages/news/1096/44722/lien-tuc-co-canh-bao-thuy-san-xuat-khau-ton-du-khang-sinh-cam-nguy-co-mat-thi-truong