Sự phi lý của đường lưỡi bò

Đường lưỡi bò (đường chữ U, hay đường chín đoạn) đã xuất hiện như thế nào, vào lúc nào và bản chất của nó là gì? Điều này đã được nhiều học giả đề cập đến với những thông tin khác nhau.

Theo những tư liệu mà giới nghiên cứu Trung Quốc công bố rộng rãi thì xuất xứ của “đường lưỡi bò” như sau: Thời Trung Hoa dân quốc có tổ chức chuyến đi khảo sát trái phép kéo dài 2 tháng từ đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa đến đảo Ba Bình thuộc Trường Sa. Sau chuyến đi, trở về trụ sở ở Quảng Châu, chỉ huy Lâm Tuân cùng một số thuộc hạ thân tín ngồi lại cùng nhau vẽ ra bản đồ 11 đoạn rồi giao cho Sở Phương vực thuộc Bộ nội chính in ấn vào tháng 10/1947.

Tuần báo Phượng Hoàng (Hong Kong) đã cất công đi gặp một số nhân chứng chuyến đi hiện đang ở Đài Loan và cho biết, người vẽ bản đồ là giám đốc Sở Phương vực Phó Giác Kim. Căn cứ trên một số tư liệu sơ sài ghi chép, vẽ lại và của Lâm Tuân, Trịnh Tư Duyệt, Tào Hi Mãnh, giám đốc Phó Giác Kim đã chỉnh lý, vẽ lại. Và, theo tấm bản đồ đầu tiên thì đường chữ U, tức đường lưỡi bò có 11 đoạn đứt khúc mà các học giả sau này gọi là “đường hư tuyến”. Các quần đảo Đông Sa, Hoàng Sa và Trường Sa đều nằm trong đường hư tuyến.

Còn học giả Lý Lệnh Hoa cùng một số nhà nghiên cứu khác đã không công nhận hoàn cảnh ra đời của đường chữ U được “bài bản” như thế. Ông khẳng định, “đường hư tuyến do viên quan chức vụ nội chính tên Trịnh Tư Ước tiện tay vẽ mà không căn cứ vào bất kỳ cơ sở nào”. Thậm chí, ông và một số đồng nghiệp còn tỏ ra xấu hổ vì: “Sau khi phát hành tấm bản đồ có đường chữ U này, Trung Quốc thời bấy giờ còn công bố “kết quả nghiên cứu của chuyến đi khảo sát” như sau: “Diện tích biển của Trung Quốc bị các nước lấn chiếm như sau: Việt Nam chiếm 1.170.000 km2; Philippines chiếm 620.000 km2; Malaysia chiếm 170.000 km2; Brunei chiếm 50.000 km2; Indonesia chiếm 35.000 km2!”.

Theo tài liệu mang tên “The Legel Status of the South China Sea” xuất bản tại Đài Loan tháng 10/1998 của hai tác giả Huang Yi và Wei Jingfen, một cựu viên chức trong nhóm “sản xuất ra đường chữ U” còn sống tại Đài Loan tên Bai đã được mời đến Bắc Kinh vào mùa hè năm 1990 để giải thích nguyên nhân vẽ đường chữ U. Tại thời điểm đó, Bai đã trên 80 tuổi nên không nhớ hết chi tiết song ông còn nhớ điều quan trọng nhất là “vẽ như vậy để đường này chỉ ra quần đảo thuộc về nước nào có đường này”.

Nhận xét về cách “sản xuất” ra đường lưỡi bò nói trên, nhà nghiên cứu người Mỹ, giáo sư Mark J.Valencia thẳng thắn: “Tuyên bố của Trung Quốc về chủ quyền biển Đông luôn mập mờ và thiếu nghiêm túc. Trong đó thiếu nghiêm túc nhất là đường chữ U. Khi được đề nghị giải thích về ý nghĩa của đường ranh giới này, là đường biên giới hay cái gì khác, họ luôn mập mờ rằng, có thể như thế hoặc có thể không. Trên thế giới chẳng có đường nào đứt khúc như vậy!”.

Thậm chí, ngay ở nội tại Trung Quốc, nhiều người lên án chính phủ Trung Quốc xuất bản và công bố tấm bản đồ dọc một cách hồ đồ, không tuân theo luật pháp quốc tế. Một số thành viên còn kể lại nỗi xấu hổ của họ khi đi ra nước ngoài bị người dân sở tại phê phán, lên án Trung Quốc ngày càng nhiều.

Một thành viên có bí danh là Yangxi viết: “Xưa thì 11 đoạn, rồi bớt thành 9 đoạn, nay thêm một chút thành 10 đoạn, thật là lãng phí và không cần thiết vì chẳng hề có giá trị pháp lý khi nói đến chủ quyền của Trung Quốc trên biển Đông. Bởi ngay chính cả bản thân Trung Quốc cho đến bây giờ còn mơ hồ với bản chất của “đường 10 đoạn” này thì ai tin nó là của Trung Quốc?”.

Người dân Trung Quốc mỉa mai bản đồ vẽ đường 10 đoạn

Khác với trước đây chỉ có giới nghiên cứu, học giả và nhà sử học lên tiếng phản đối, sự xuất hiện của “bản đồ dọc” với đường 10 đoạn khiến cho giới quân sự Trung Quốc “lay tỉnh”. Chuyên gia bình luận quân sự Wu Ge, Cheng Gi ở Bắc Kinh mỉa mai: “Nếu làm theo kiểu của Trung Quốc thì bất cứ quốc gia nào cũng có thể “nuốt” biển của quốc gia khác chỉ bằng cách trưng ra tấm bản đồ do mình vẽ” và kết luận: “ Chúng ta (Trung Quốc – thế giới) đang tự cột đá vào chân mình mà không biết”.

Tiến sĩ Yang Hengiun từng làm việc tại Bộ Ngoại giao Trung Quốc, hiện là thành viên cao cấp trong Hội đồng Đại Tây dương (Mỹ) viết trên tạp chí Diplomat, có đoạn: “Lời nói và hành động của Trung Quốc ngày càng đáng sợ với các nước khác… Tựu trung, những chiến thuật thiển cận khiến Trung Quốc gần như không còn bạn bè trong khu vực. Nếu cứ theo đường lối như hiện nay thì kế hoạch phát triển của Trung Quốc chắc chắn sẽ bị phá sản và chỉ còn hình ảnh đất nước Trung Hoa xấu xí trong mắt cộng đồng quốc tế”.

Tức nước, vỡ bờ

Với yêu sách phi lý về đường 9 đoạn, những bất đồng về chủ quyền giữa Bắc Kinh và Manila đã âm ỉ từ nhiều thập kỷ qua dần dà được khơi dậy dưới thời cựu Tổng thống Benigno Aquino và lên đến đỉnh điểm năm 2012, khi Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát bãi cạn Scarborough (mà Trung Quốc mặc nhiên gói gọn trong đường 9 đoạn) của Philippines sau một thời gian giằng co.

Khi ấy, các viên chức Mỹ đã thương lượng với chính quyền Manila và Bắc Kinh để rút đồng thời các tàu Philippines và tàu hải giám lớn hơn của Trung Quốc khỏi dải đất nhỏ bé này. Tổng thống Aquino đã chấp thuận rút tàu, nhưng các tàu hải giám Trung Quốc chẳng bao giờ ra đi.

Sau nhiều ngày thương lượng bất thành, tháng 1/2013, Philippines đã đệ đơn kiện Trung Quốc lên Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) của Liên hợp quốc đặt tại La Haye, Hà Lan, bất chấp lời cảnh báo của Bắc Kinh là sẽ phản ứng mạnh mẽ về ngoại giao và kinh tế.

Philippines đã yêu cầu tòa án gồm năm trọng tài viên tuyên bố yêu sách lãnh thổ đầy tham vọng, với đường 9 đoạn bao trùm hầu hết Biển Đông của Trung Quốc, là không hợp lệ, chiếu theo Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Trung Quốc và Philippines đều là những nước đã phê chuẩn Công ước này, được coi như một Hiến pháp với những quy định về quyền của các quốc gia liên quan đến các đại dương trên thế giới.

Một cách cụ thể, Philippines yêu cầu tòa lên tiếng trên 15 điểm, liên quan đến một số vấn đề chính. Thứ nhất, tính bất hợp pháp của bản đồ 9 đoạn được Trung Quốc sử dụng để đòi hỏi chủ quyền với khoảng 80% diện tích Biển Đông, con đường huyết mạch cho giao thương quốc tế.

Vấn đề thứ hai là phân loại và xác định quy chế cho các thực thể, để qua đó xác định các vùng biển cho 9 thực thể bao gồm Scarborough, Chữ Thập, Châu Viên, Gạc Ma, Vành Khăn, Cỏ Mây, Subi, Kennan và Gaven. Nhìn từ phía Philippines, Scarborough, Chữ Thập, Châu Viên và Gạc Ma là các bãi đá, do vậy, có vùng lãnh hải tối đa 12 hải lý. Ngược lại Vành Khăn, Cỏ Mây, Subi, Kennan và Gaven là những thực thể nửa nổi nửa chìm, không phải là đối tượng để Trung Quốc đòi hỏi chủ quyền và chiếm đóng.

Vấn đề thứ ba được nêu bật liên quan đến những tác động đối với nghề đánh bắt thủy sản, khai thác dầu khí, những quyền lợi kinh tế, môi trường an ninh hàng hải của Philippines. Manila còn cáo buộc Bắc Kinh vi phạm UNCLOS vì đã tiến hành đánh cá và các hoạt động xây dựng gây phương hại đến các quyền lợi biển của Philippines. Cuối cùng Philippines kêu gọi tòa án lên tiếng để Trung Quốc không tuyên bố các vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa từ các thực thể trong khu vực quần đảo Trường Sa.

Sau hơn 3 năm thụ lý và giải quyết, ngày 12/7 vừa qua, Tòa Trọng tài theo Phụ lục VII của UNCLOS được thành lập theo chỉ định của PCA đã ra phán quyết cuối cùng về vụ kiện của Phlippines với những yêu sách quá đáng của Trung Quốc thông qua cái gọi là đường lưỡi bò ở Biển Đông. Thông cáo của Tòa nêu rõ: “Tòa Trọng tài kết luận rằng trong vụ Philippines kiện Trung Quốc, Trung Quốc không có cơ sở pháp lý nào để khẳng định nước này có quyền lịch sử đối với các tài nguyên, theo các quyền của UNCLOS, ở các khu vực biển trong phạm vi đường lưỡi bò”.

Bên cạnh đó, Tòa kết luận các thực thể nổi (khi thủy triều lên) ở quần đảo Trường Sa là những “bãi đá” hợp pháp, do đó nó không có vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý (EEZ). Quan trọng là, Tòa cho rằng Trung Quốc đã vi phạm nghĩa vụ ngăn chặn các va chạm ở biển và các vấn đề liên quan đến an toàn hàng hải.

Phiên tòa xét xử vụ kiện

Phiên xét xử vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc được coi là vụ kiện thế kỷ bởi đây là lần đầu tiên một quốc gia có động thái, nỗ lực dùng biện pháp pháp lý để giải quyết những bất đồng ở Biển Đông.

Trung Quốc không thể tiếp tục huênh hoang

Ngay sau khi Tòa Trọng tài đưa ra phán quyết về Biển Đông, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã đăng tải một tuyên bố trên các phương tiện truyền thông Trung Quốc, trong đó, Trung Quốc gọi quyết định của tòa án là “vô hiệu" và Bắc Kinh không chấp nhận hay thừa nhận nó. Đồng thời, tại một cuộc họp với Chủ tịch Hội đồng châu Âu và Chủ tịch Ủy ban châu Âu ở Bắc Kinh, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết nước này sẽ không chấp nhận bất kỳ đề xuất hay hành động nào dựa trên phán quyết của tòa án. Ngoài ra, ông Tập cho rằng, chủ quyền và lợi ích của Trung Quốc trong vùng biển sẽ không bị ảnh hưởng bởi phán quyết trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

Tuy nhiên, bất chấp sự ngoan cố của Trung Quốc, dư luận thế giới đều hướng về chiến thắng của Philippines và ủng hộ phán quyết của Tòa, yêu cầu Trung Quốc tuân thủ.

Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida ra tuyên bố, khẳng định phán quyết về Biển Đông của Toàn trọng tài là cuối cùng và mang tính ràng buộc về mặt pháp lý, các bên trong vụ kiện cần tuân thủ. Ông Kishida khẳng định Nhật Bản luôn coi trọng luật pháp, phản đối sử dụng vũ lực hoặc cưỡng chế trong việc giải quyết các tranh chấp trên biển.

Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk hoan nghênh thắng lợi của Philippines trong vụ kiện Biển Đông và lưu ý, Trung Quốc cần tôn trọng hệ thống quốc tế sau khi tòa trọng tài ra phán quyết về “đường lưỡi bò”.

Các hãng tin quốc tế, nhiều tờ báo lớn trên thế giới đồng loạt đưa tin ca ngợi phán quyết của Tòa về vụ kiện của Philippines đối với Trung Quốc về Biển Đông là phán quyết lịch sử công bằng, khách quan, căn cứ UNCLOS 1982 để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của tất cả các bên có liên quan ở Biển Đông. Các nước ASEAN theo sát diễn biến và kết quả vụ kiện, có 5 (trong 10) quốc gia ASEAN cử đoàn quan sát viên tới dự các phiên tranh tụng tại La Haye và kêu gọi “tuân thủ đầy đủ tiến trình pháp lý và ngoại giao”, hàm ý tôn trọng phán quyết vụ kiện. Nhật Bản phối hợp với các nước trong nhóm G7, tiến tới cùng đưa ra tuyên bố chung liên quan đến phán quyết về vụ kiện này.

Còn các nước châu Âu hiện tỏ ra lo lắng trước việc Trung Quốc tuyên bố không tôn trọng phán quyết về vụ kiện Biển Đông. EU ráo riết vận động hậu trường nhằm đưa ra tuyên bố chung, hối thúc Bắc Kinh tôn trọng phán quyết của Tòa, trong đó Đức và Pháp đi đầu trong nỗ lực này. Bộ trưởng Quốc phòng Pháp Jean-Yves Le Drian từng đề xuất hải quân EU phối hợp tuần tra tại vùng biển châu Á để củng cố trật tự hàng hải dựa trên luật pháp.

Về phía Hoa Kỳ, tuy không phải là một bên trong tranh chấp Biển Đông, nhưng Hoa Kỳ đã gây áp lực ngoại giao ở cả phương Tây và châu Á, buộc Trung Quốc tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài cũng như luật pháp quốc tế. Trong cuộc gặp Ngoại trưởng Philippines ngày 12/7, Cố vấn Bộ Ngoại giao Mỹ Kristie Kenney kêu gọi các bên liên quan đến tranh chấp ở Biển Đông tôn trọng phán quyết của Tòa. Hai cường quốc châu Á là Hàn Quốc và Ấn Độ cũng bày tỏ quan tâm đến khả năng ASEAN có tiếng nói chung sau phán quyết. Trong khi đó, Australia công khai thừa nhận quyền của Philippines khởi kiện Trung Quốc, khẳng định phán quyết của tòa có giá trị ràng buộc và được các nước có lợi ích tại khu vực đón nhận và ủng hộ.

Bộ trưởng Quốc phòng New Zealand Gerry Brownlee cho rằng, Trung Quốc cần tôn trọng phán quyết của Tòa. Trả lời phỏng vấn của truyền hình nước này, ông Brownlee nói: “Chúng tôi muốn tự do hàng hải, tự do hàng không, chúng tôi muốn có sự tuân thủ luật pháp quốc tế. Việc có chấp nhận phán quyết của tòa án hay không là chuyện của chính phủ Trung Quốc, nhưng chúng tôi tin họ nên làm vậy”./.

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Hồng Thao (1999). Đường lưỡi bò và những lý lẽ kiểu “chỉ có ở Trung Quốc”, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế, tháng 12/2009

2. Li Jinmin & Li Dexia (2003). “The dotted line on the Chinese map of the South China sea: A note”, Ocean Development & International Law, 34:287-295, 2003, p. 287-288

3. http://www.xaluan.com/modules.php?name=News&file=article&sid=1533964#ixzz4EOlpekDy

4. http://edition.cnn.com/2016/07/12/asia/china-philippines-south-china-sea/

5. https://pca-cpa.org/wp-content/uploads/sites/175/2016/07/PH-CN-20160712-Award.pdf

6. http://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/183429/su-tich-duong-luoi-bo-hoang-duong-cua-tq.html