Mặt trái của đập thủy điện

Hiện có 11 dự án xây đập trên dòng chính con sông ở vùng Hạ Mêkông: 9 ở Lào và 2 ở Campuchia, trong đó có một con đập đang xây dựng là đập Xayaburi ở Lào. Trong khi đó, Ủy hội Sông Mêkông và chính quyền các nước: Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam đã không tiến hành được một cuộc tham khảo ý kiến lẫn nhau thực thụ về việc xây con đập này.

Theo ông Arnaud Dubus, Thông tín viên RFI phụ trách khu vực Đông Nam Á, tác hại của các con đập Trung Quốc trên thượng nguồn đã khá rõ ràng, nhưng tương lai còn u ám hơn với các dự án ở hạ nguồn sông Mêkông về hậu quả nghiêm trọng đối với cư dân sống dọc bên sông.

Thái Lan và Lào đã bắt đầu gợi lên dự án đập Xayaburi trước Ủy ban sông Mêkông vào năm 2010. Đây là một đề án rát quan trọng với khả năng to lớn : 1285 MW, trị giá 3 tỷ rưỡi đô la. Đập do tập đoàn Thái Karnchang thầu xây dựng và 95% điện sản xuất sẽ được bán cho Thái Lan.

Đến năm 2012, họ đã công khai tiến hành công trình. Hiện nay thì việc xây dựng đập đã được thực hiện được 10% và ngăn được 90% dòng nước.

Theo ông Arnaud Dubus, hệ quả đầu tiên mà đập Xayaburi đem đến là có 2.100 cư dân đã bị dời đi sống nơi khác, làng của họ đã bị cho ngập nước để xây dựng đập. Họ bị dời đến những nơi cách hàng chục cây số làng họ trước đây.

Cuộc sống của họ khó khăn hơn nhiều. Ở bên dòng sông, họ sống về nghề cá, đất đai thì bằng phẳng, cho phép họ trồng trọt tốt, hoa quả.... Còn tai những nơi ở mới, địa hình không tốt như vậy. Họ cố gắng trồng lúa nhưng kết quả không khả quan. Trong khi đó, trợ giúp họ nhận được của Chính phủ không đủ để xoay sở vì chỉ được hưởng trong một năm, một thời gian quá ngắn để họ có thể tự túc.

Ngoài ra còn 200.000 người sống gần con đập cũng bị ảnh hưởng trên bình diện an toàn lương thực, cho dù họ không bị di dời đi nơi khác.

Nhưng tác hại còn lan đến tận vùng đồng bằng của Việt Nam. Một mặt do việc trước đây có hàng chục loại cá lội ngược dòng để lên thượng nguồn đẻ trứng, nhưng từ khi có đập thủy điện, điều này không còn được như vậy nữa. Theo Ủy ban sông Mêkông, nếu 11 con đập đều được xây trên dòng chính thì lượng cá đánh bắt sẽ giảm 25% từ đây đến năm 2030.

Ngoài ra con đập còn ngăn chặn phù sa chảy xuống vùng đồng bằng làm cho đất đai không còn màu mỡ nữa và năng suất bị ảnh hưởng trực tiếp.

Việc bảo vệ “nạn nhân” của các con đập còn yếu ớt

Hiện nay, nhiều tổ chức, hiệp hội đã hỗ trợ, giúp đỡ cư dân – nạn nhân của những con đập từ nhiều năm nay, nhất là tổ chức International Rivers và FIVAS. Họ đã có những buổi họp với các công ty liên quan đến việc xây dựng các con đập ở Lào.

Riêng về đập Xayaburi, những người thầu công trình cho biết, sẽ có những bậc thang, những hành lang được thiết lập để cá có thể ngược dòng đến nơi đẻ trứng, nhưng hiệu quả thì chưa được ai kiểm chứng.

Đánh giá về hiệu quả hoạt động của Ủy hội Sông Mêkông đối với vấn đề này, ông Arnaud cho rằng, Ủy hội không có khả năng để áp đặt quyết định của mình đối với các chính phủ. Kinh nghiệm trong đề án đập Xayaburi cho thấy, Ủy hội chỉ có ảnh hưởng rất hạn chế. Và thực tế là, Bangkok và Vientiane đã quyết định xúc tiến việc xây đập, mặc dù có sự chống đối của hai quốc gia thành viên còn lại.

Đối với một đề án khác trên dòng chính sông Mêkông, đập Don Sahong, ở miền Đông nam Lào, cách biên giới Campuchia vài cây số, Vientiane cũng kiên quyết thực hiện như đối với Xayaburi.

Và nếu thương lượng với Lào trên các con đập còn khó khăn như thế, thì vấn đề lại càng khó khăn hơn đối với các đập xây ở Trung Quốc, trên vùng thượng nguồn sông Mêkông./.

Theo RFI