Theo Tổng cục Thống kê, năm gốc hiện tại 2010 cần được cập nhật để phản ánh những thay đổi cơ cấu gần đây.

Việc biên soạn gốc so sánh mới sẽ là cơ hội để cải thiện các nguồn dữ liệu và phương pháp luận trong thống kê

Vì sao phải thay năm gốc 2010?

Theo Tổng cục Thống kê, năm gốc 2010 hiện nay đã trở nên lỗi thời và cần có một năm gốc so sánh mới để cập nhật cơ cấu của nền kinh tế trong các tài khoản quốc gia.

Tổng cục Thống kê cũng cho rằng, việc chuyển đổi năm gốc nên thực hiện ít nhất 5 năm một lần. Khi sử dụng giá so sánh để đo lường khối lượng, giá được cố định theo thời kỳ lấy giá của năm gốc so sánh và các chỉ tiêu khối lượng sẽ trở nên kém mang tính đại diện do có những thay đổi cơ cấu trong nền kinh tế.

Điều này, qua thời gian, sẽ gây méo mó kết quả đo lường các chỉ tiêu khối lượng.

Thống kê tài khoản quốc gia toàn diện – bao trùm cả những hoạt động không quan sát được – có ý nghĩa thiết yếu đối với việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng. Việc loại trừ một số hoạt động sẽ dẫn đến ước tính thiếu quy mô của nền kinh tế, có thể làm sai chệch tốc độ tăng trưởng GDP và gây trở ngại cho so sánh quốc tế.

Sự tăng trưởng nhanh chóng của ngành dịch vụ và thành tố phi chính thức của ngành này khiến Tổng cục Thống kê gặp nhiều thách thức trong công tác đo lường.

Các kết quả từ cuộc tổng điều tra kinh tế, dự kiến tiến hành trong thời gian từ tháng 3 đến tháng 8/2021, sẽ bao trùm các hoạt động phi chính thức.

Vì thế, việc biên soạn gốc so sánh mới sẽ là cơ hội để cải thiện các nguồn dữ liệu và phương pháp luận. Sự bao trùm tốt hơn những hoạt động không quan sát được sẽ có tác động đến mức GDP. Gốc so sánh mới sẽ được củng cố vững hơn nhờ vào việc biên soạn các bảng SUT cùng với sự bổ trợ của các bảng IO.

Tổng cục Thống kê cho biết, dự kiến việc chuyển đổi năm gốc so sánh sẽ hoàn tất vào năm 2023.

Nhiều thách thức khi lựa chọn năm gốc 2020?

Ngày 31/12/2019, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã ban hành Thông tư 13/2019/TT-BKHĐT quy định, năm 2020 làm năm gốc để tính các chỉ tiêu thống kê theo giá so sánh; hệ thống chỉ số giá để tính các chỉ tiêu thống kê theo giá so sánh; hệ thống chỉ tiêu thống kê tính theo giá so sánh; phương pháp tính các chỉ tiêu thống kê theo giá so sánh và chuyển giá trị của các chỉ tiêu thống kê theo năm gốc 2010 và 2020.

Thông tư này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15/02/2020 và thay thế Thông tư số 02/2012/TT-BKHĐT, ngày 04/4/2012 của Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư quy định năm 2010 làm năm gốc thay cho năm gốc 1994 để tính các chỉ tiêu thống kê theo giá so sánh.

Tổng cục Thống kê đã bắt triển khai các chương trình thu thập dữ liệu quy mô lớn, ví dụ cuộc điều tra mức sống hộ gia đình đang diễn ra và việc thay đổi những kế hoạch dài hạn, cũng như thay đổi lựa chọn năm gốc so sánh là điều không mong muốn. Các chương trình thu thập dữ liệu khác cũng đã được ấn định lịch triển khai – đặc biệt là cuộc tổng điều tra kinh tế dự kiến tiến hành trong thời gian tháng 3 đến tháng 8/2021. Do vậy, Tổng cục Thống kê sẽ giữ nguyên lựa chọn năm gốc so sánh mới là 2020.

Việc sử dụng các chỉ tiêu khối lượng dựa trên gốc liên hoàn sẽ giúp cải thiện chất lượng dữ liệu, nhưng cũng đem lại thách thức biên soạn đáng kể đối với Tổng cục Thống kê.

Đồng thời, đây cũng là một thay đổi quan trọng đối với những người sử dụng số liệu chưa quen thuộc với một số đặc điểm của những chỉ tiêu dựa trên gốc liên hoàn – chẳng hạn mất đi tính chất cộng tính.

Bên cạnh đó, tác động kinh tế của đại dịch Covid-19 trong năm 2020 đang và sẽ tạo ra những hình thái bất thường trong tài khoản quốc gia. Năm 2020 nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng 2,91% về khối lượng so với năm 2019, nhưng tác động kinh tế của đại dịch Covid-19 sẽ gây ra hình thái bất thường trong tài khoản quốc gia, ví dụ: các hoạt động liên quan đến du lịch, do đó ảnh hưởng đến gốc so sánh mới.

Do đó, năm 2020 sẽ không mang tính đại diện. Vì thế, có nhiều chuyên gia khuyến nghị chung là không nên sử dụng một năm có nhiều đặc điểm bất thường để làm gốc so sánh vì các quyền số của năm đó sẽ không mang tính đại diện, và các thông tin có tần suất dưới một năm cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Còn nếu vẫn sử dụng năm gốc 2020, nhiều chuyên gia cho rằng, nên tiến hành rà soát kỹ và phân tích sâu thêm khi biên soạn các chỉ tiêu gốc so sánh cho những hoạt động bị ảnh hưởng bởi đại dịch. Các nguồn dữ liệu được sử dụng để biên soạn các chỉ tiêu thống kê cho thời kỳ sau đại dịch cũng nên được phân tích cẩn trọng vì sẽ có sự biến động mạnh./.