Sáng nay (4/3), tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã nghe lãnh đạo một số bộ, ngành, các nhà tư vấn quốc tế báo cáo Đề án xây dựng về việc hình thành Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia (gọi tắt là NIC).

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nghe báo cáo Đề án xây dựng về việc hình thành Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia (gọi tắt là NIC)/ Ảnh: Đức Trung

Cơ hội để Việt Nam có thể nhảy vọt

Nhấn mạnh lý do cần xây dựng NIC, tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng khẳng định, NIC là một giải pháp thực hiện chiến lược tái cơ cấu kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, tạo tiền đề cần thiết để đất nước có thể đạt tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, vươn lên mức thu nhập trung bình cao và cao.

Bộ trưởng chỉ rõ, thời điểm này rất quan trọng, đây là giai đoạn quyết định để quốc gia có thể nhảy vọt hoặc thụt lùi lại phía sau.

Bởi, công nghiệp 4.0 mang đến cho Việt Nam cơ hội trăm năm có một để tạo bước nhảy vọt lên cấp độ phát triển kinh tế cao hơn và mang lại sự thịnh vượng cho người Việt Nam thông qua việc tạo ra việc làm chất lượng hơn, năng suất lao động cao hơn và năng lực đổi mới sáng tạo tốt hơn.

Kinh nghiệm phát triển của nhiều nước cho thấy, việc hình thành các cơ sở, trung tâm hỗ trợ phát triển công nghệ lớn có đóng góp to lớn vào sự phát triển công nghệ, năng suất và tăng trưởng của mỗi quốc gia. Nhiều nước trong khu vực và trên thế giới đang xây dựng các cơ sở hỗ trợ đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ của mình để nhanh chóng nâng cấp năng lực công nghệ và trình độ sản xuất, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia của họ (ví dụ như Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia, Malaysia ...).

Vì thế, để có thể vươn lên trở thành nước công nghiệp hiện đại hóa trong thời gian sớm nhất, Việt Nam cần có các NIC để nhanh chóng đưa đất nước chuyển sang giai đoạn phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo (innovation- driven) trên nền tảng công nghệ 4.0, với mô hình tiên tiến, đủ sức cạnh tranh quốc tế, làm hình mẫu cho cả nước.

Vai trò của NIC rất quan trọng. NIC trước hết sẽ phải là công cụ thúc đẩy: (i) Ứng dụng các công nghệ của Cách mạng Công nghiệp 4.0 trong doanh nghiệp; (ii) Nghiên cứu và phát triển công nghệ trên nền tảng các công nghệ lõi, từ đó đưa Việt Nam vươn lên dẫn đầu trong một số lĩnh vực công nghệ mới theo phương châm: Tiến cùng thời đại – Vươn lên hàng đầu.

NIC cũng là một cơ sở hỗ trợ phát triển khoa học, công nghệ cấp quốc gia, là đầu mối dẫn dắt, kết nối, và hỗ trợ các cơ sở hỗ trợ đổi mới sáng tạo hiện nay, phát huy sức mạnh chung của cả mạng lưới các cơ sở này, chứ không thay thế, loại bỏ các cơ sở, trung tâm hỗ trợ đổi mới sáng tạo hiện nay.

Tuy nhiên, để thành công, cần có cơ chế và chính sách đột phá, yếu tố tiên quyết là các ưu đãi và thể chế vượt trội cho NIC.

“Đây là một mô hình thử nghiệm một phương thức thực thi chính sách phát triển mới, trong đó có sự kết hợp giữa lãnh đạo, điều hành của Chính phủ và cơ chế quản lý, vận hành của doanh nghiệp. Mô hình này là sự kết hợp giữa sự lãnh đạo, dẫn dắt của Nhà nước, cơ chế thị trường và sự tham gia của cả Mạng lưới đổi mới sáng tạo thu hút nhân tài trong nước và quốc tế. Sau khi được hoàn thiện, mô hình này có thể được nhân rộng ra cả nước để thúc đẩy phát triển công nghệ và kinh tế ở các vùng miền, các lĩnh vực”, người đứng đầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư nêu quan điểm.

Khẳng định sự ra đời của NIC không triệt tiêu hay thay thế các trung tâm khác, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, đây sẽ là trung tâm đầu tiên và là một phần của mạng lưới các trung tâm đổi mới sáng tạo sẽ được thiết lập trong tương lai trên khắp cả nước.

“Mỗi trung tâm đổi mới sáng tạo sẽ tập trung vào một số lĩnh vực cụ thể mà địa phương đặt trung tâm đó có lợi thế tương đối so với những địa điểm khác. Các trung tâm đổi mới sáng tạo này sẽ không chỉ là nơi thúc đẩy việc đưa công nghệ vào phát triển kinh tế mà còn sẽ trở thành nơi tạo ra những công nghệ mới của Việt Nam”, Bộ trưởng Dũng cho biết.

Để xây dựng Đề án thành lập NIC, từ tháng 7/2018, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã thành lập ngay Nhóm nghiên cứu xây dựng Đề án và đồng thời, Bộ mời Tập đoàn tư vấn Boston Consulting Group (BCG), Công ty Kiến trúc Arup tham gia hỗ trợ xây dựng Đề án. Nhóm nghiên cứu trong nước và quốc tế cùng nghiên cứu rà soát kinh nghiệm của trên 30 cơ sở hỗ trợ hỗ trợ đổi mới sáng tạo trên thế giới, tìm hiểu các bài học thành công và thất bại của họ. Đồng thời Nhóm cũng nghiên cứu, đánh giá các cơ sở hỗ trợ đổi mới sáng tạo trong nước, chỉ ra những thành tựu, tồn tại và hạn chế.

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng nhấn mạnh rằng, sẽ huy động xã hội hóa, thu hút nguồn vốn của tư nhân để xây dựng NIC.

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định, NIC là một giải pháp thực hiện chiến lược tái cơ cấu kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng

Những điều kiện cần để NIC thành công

Chỉ rõ thực trạng là các trung tâm đổi mới sáng tạo hiện có tại Việt Nam đang áp dụng thông lệ này một cách không nhất quán, dẫn tới thành quả hạn chế của đổi mới sáng tạo tính cho tới hôm nay, các chuyên gia của BCG nhấn mạnh, Việt Nam cần phải có một mạng lưới các NIC tầm cỡ thế giới với hai mục tiêu chính để dẫn dắt công cuộc chuyển đổi nền kinh tế:

NIC đầu tiên được đề xuất nằm tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc (Hà Nội) và được kỳ vọng sẽ trở thành hình mẫu để nhân rộng khắp cả nước, sau khi đã được điều chỉnh hoàn thiện. Mỗi trung tâm đổi mới sáng tạo trong mạng lưới sẽ xây dựng hệ sinh thái xoay quanh các lĩnh vực kinh tế ưu tiên cụ thể dựa trên những lợi thế cạnh tranh được tạo ra từ các hoạt động kinh tế sẵn có tại mỗi địa điểm và những xu hướng phát triển quan trọng. Tất cả các trung tâm thuộc mạng lưới tận hưởng môi trường kinh doanh mang tính cạnh tranh như NIC đầu tiên sở hữu.

Các chuyên gia của BCG cũng chỉ ra 5 lĩnh vực ưu tiên NIC Hòa Lạc, mà theo họ có những điều kiện cần thiết để tạo ra lợi thế cạnh tranh nhờ các cụm kinh tế hiện có tại Đồng bằng sông Hồng và các xu hướng kinh tế - xã hội, công nghệ lớn đang thịnh hành tại đây. Đó là: Nhà máy Thông minh; Nội dung số; An ninh mạng; Đô thị Thông minh; và Công nghệ Môi trường.

Với vai trò là trung tâm quốc gia, những điểm khác biệt của NIC Hòa Lạc sẽ là: (i) Tạo dựng một môi trường kinh doanh ưu việt, thu hút các đơn vị đổi mới sáng tạo hàng đầu trong nước và quốc tế thuộc năm lĩnh vực nòng cốt; (ii) Khuyến khích tạo ra một hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo xung quanh các công ty này; (iii) Đóng vai trò là nơi thí điểm các quy định nhằm tạo ra những điều kiện có thể áp dụng nhân rộng sau này ở các trung tâm đổi mới sáng tạo khác trên khắp cả nước NIC tại Hòa Lạc sẽ liên kết tất cả các bên liên quan tới đổi mới sáng tạo và sẽ cung cấp sự hỗ trợ phù hợp để tạo điều kiện kết nối và phát triển tất cả các đơn vị này.

Cho biết đã nghiên cứu nhiều trung tâm trên toàn thế giới, điển hình là thực tế tại Hàn Quốc; Israel và Singapore, các chuyên gia BCG đã chỉ ra ba điểm chính về thông lệ tốt nhất phù hợp với Việt Nam. Đó là: Sự chỉ đạo tích cực từ phía Chính phủ; Sự tham gia của một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phong phú trong những lĩnh vực ưu tiên; Những biện pháp quyết liệt để củng cố môi trường kinh doanh, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh toàn cầu cho trung tâm đổi mới sáng tạo.

Vì thế, để đảm bảo tính khả thi của NIC, các chuyên gia của BCG cũng đã xây dựng kế hoạch “5 chương trình hành động chính”.

Thứ nhất, về môi trường kinh doanh cạnh tranh, BCG đề xuất lãnh đạo chính phủ thông qua các kiến nghị chính sách và phối hợp cùng các bộ ngành liên quan thể chế hóa những yếu tố cụ thể để tạo tiền đề và nuôi dưỡng môi trường kinh doanh.

“Nhằm đảm bảo việc triển khai thực hiện tốt đề án này, chúng tôi cần sự hỗ trợ mạnh mẽ của Chính phủ để có một môi trường kinh doanh có khả năng cạnh tranh toàn cầu mà các đơn vị đổi mới sáng tạo đích thực có thể áp dụng: Cơ chế thuế có lợi thế cao; Quy trình kinh doanh đơn giản; Cơ chế lao động khuyến khích dòng nhân tài di chuyển tự do; Điều kiện đầu tư thông thoáng; Quy định thông thoáng để hỗ trợ doanh nhân khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo; Quy trình ưu tiên đối với sở hữu trí tuệ và thương mại hóa sản phẩm”, đại diện BCG đề xuất.

Thứ hai, các chuyên gia BCG cho rằng, cần xây dựng mạng lưới nhân tài người Việt và nước ngoài trong các lĩnh vực liên quan tới công nghệ thông qua việc kết nối với các hiệp 3 hội người Việt Nam ở nước ngoài, những người Việt có tầm ảnh hưởng hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ và các trường đại học.

Thứ ba, các chuyên gia nhấn mạnh tới việc xây dựng hệ sinh thái các đối tác quan trọng. Theo đó, cần xác định mục tiêu và thu hút các đối tác phù hợp cho NIC từ các tập đoàn công nghệ, các vườn ươm, tăng tốc khởi nghiệp, nhà đầu tư, học viện và những startup nổi bật có nhà sáng lập là người Việt.

Thứ tư, cần tổ chức vận hành hiệu quả thông qua xây dựng một tổ chức chuyên nghiệp và có năng lực cạnh tranh với cơ chế quản trị chuẩn mực cao, vận hành hiệu quả, chất lượng cao, với đội ngũ điều hành chất lượng cao, có kinh nghiệm quốc tế và ban quản trị đa dạng để thúc đẩy sự thành lập và phát triển của NIC với các KPI rõ rang.

Điều kiện thứ năm, theo các chuyên gia đến từ BCG đó là hạ tầng hiện đại. Theo đó, cần cung cấp hạ tầng đẳng cấp quốc tế, phù hợp với các nhu cầu sống và làm việc của các đối tác chính và nhân tài thông qua việc xây dựng tòa nhà NIC và sự tham gia của các đơn vị phát triển bất động sản phù hợp cho hạ tầng xã hội tại Hòa Lạc.

Chỉ rõ rằng, Việt Nam đã đạt được tiến độ rõ nét ở một số phần quan trọng trong “5 chương trình hành động chính”, các chuyên gia BCG cho biết, đang chuẩn bị một địa điểm tạm thời tại trung tâm Hà Nội để xây dựng tổ chức, hoạt động quản lý và dịch vụ cần thiết để tiến hành “5 chương trình hành động chính”.

Thủ tướng cho rằng , NIC là trung tâm mang tính thí điểm và nếu thành công có thể nhân rộng ra thành nhiều trung tâm khác/ Ảnh: Đức Trung

Chính phủ sẽ làm hết sức mình để ủng hộ Trung tâm Đổi mới sáng tạo

Sau khi nghe các chuyên gia, các bộ, ngành phát biểu ý kiến, Thủ tướng hoan nghênh, đánh giá cao Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đưa ra ý tưởng về xây dựng Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia. Thủ tướng tán thành với ý kiến của các bộ, chuyên gia cho rằng đây là trung tâm mang tính thí điểm và nếu thành công có thể nhân rộng ra thành nhiều trung tâm khác.

Thủ tướng nhấn mạnh rằng, NIC không phải chỉ là tòa nhà, không gian làm việc mà phải là biểu tượng về đổi mới sáng tạo, hệ sinh thái hoàn chỉnh và tốt hơn các quốc gia xung quanh, là nơi làm ra các sản phẩm sáng tạo và có thể chuyển giao vào thực tiễn.

Thủ tướng nêu rõ sự cần thiết, ý nghĩa mở đầu, mang tính dẫn dắt của việc hình thành Trung tâm này, một điểm nhấn trong Chiến lược triển khai cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ở Việt Nam. Đây là trung tâm nghiên cứu ứng dụng công nghệ đổi mới sáng tạo ở Việt Nam, có sự khác biệt bằng việc áp dụng triệt để các kinh nghiệm quốc tế, huy động tư nhân hoặc chuyên gia nước ngoài điều hành, thể chế thuận lợi có thể cạnh tranh với các quốc gia khác trên thế giới.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư rà soát lại tính cấp thiết và khả thi của Trung tâm để nhanh chóng triển khai; có cơ chế xã hội hóa nguồn lực đầu tư. Thủ tướng tán thành với các đại biểu dự họp về việc cần tạo thể chế thuận lợi, thu hút nhân tài về làm việc. Trung tâm phải được kết nối với nhân tài người Việt toàn cầu, kết nối với các doanh nghiệp, các phòng thí nghiệm. Đây phải là nơi khởi nghiệp của nhiều thành phần xã hội.

Để nhanh chóng triển khai, Thủ tướng giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần có lộ trình cụ thể, chặt chẽ, hoàn thiện Đề án để sớm phê duyệt. Bộ là đầu mối chịu trách triển khai trước Thủ tướng, trước Chính phủ về Trung tâm này, trước hết, đây là nơi kết nối, tập hợp nhân tài, tiếp theo là hệ sinh thái khởi nghiệp và các điều kiện khác.

Nhấn mạnh “các bộ, cơ quan cần xúm vào, cùng làm”, Thủ tướng hoan nghênh việc triển khai các trung tâm như Trung tâm Đổi mới sáng tạo của các bộ, ngành, chứ không phải chỉ có Bộ Kế hoạch và Đầu tư, “nhưng trước hết cái này là đầu tiên. Chúng ta cứ mạnh dạn làm để tập hợp trí tuệ mà các nhà tư vấn đề xuất hôm nay”, để làm sao có các sản phẩm, ứng dụng cụ thể đi vào cuộc sống.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục chỉ đạo các cơ quan tư vấn hoàn thiện, tiếp thu ý kiến của các đại biểu, “chúng tôi chờ văn bản hoàn thiện này”, Thủ tướng bày tỏ và cho rằng cần có một cơ chế chính sách thông thoáng, thuận lợi để Trung tâm vận hành thực sự năng động, hiệu quả, đạt mục tiêu đề ra. Từ đó, tính toán cơ cấu vốn đầu tư phù hợp để phát huy hiệu quả tốt nhất.

Thủ tướng khẳng định, Chính phủ sẽ làm hết sức mình để ủng hộ Trung tâm Đổi mới sáng tạo, bởi nếu không có đổi mới sáng tạo, không có khoa học công nghệ thì không thành công, không tận dụng được thời cơ đến với Việt Nam./.