Sáng 19/12/2019, tại Hà Nội, Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tổ chức “Hội nghị công bố kết quả chính thức và tổng kết tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019”.Dự hội nghị, có Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ, Trưởng ban Ban chỉ đạo Tổng điều tra dân số và nhà ở Trung ương; Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng.

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị/ Ảnh: Lê Tiên

Tận dụng “cơ cấu dân số vàng” để phát triển

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo Tổng điều tra dân số và nhà ở Trung ương cho biết, tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên tăng nhanh nhất (chiếm 7,7%), điều này phản ánh tốc độ già hóa dân số của Việt Nam tăng mạnh. Tuy vậy, Việt Nam vẫn đang ở trong thời kỳ "cơ cấu dân số vàng" với tỷ trọng dân số từ 15-64 tuổi chiếm đa số (tới 68% tổng dân số); dân số có khả năng lao động đang chiếm tỷ trọng cao trong tổng dân số, dự báo Việt Nam sẽ kết thúc giai đoạn “cơ cấu dân số vàng” vào khoảng năm 2040.

“Điều này thôi thúc Chính phủ, các Bộ ngành về chủ trương vừa phải đồng thời thực hiện các chính sách thích ứng với già hóa dân số vừa cần tranh thủ tận dụng nguồn nhân lực "vàng" cho phát triển kinh tế tạo bứt phá để vượt bẫy thu nhập trung bình”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ “cơ cấu dân số vàng”/ Ảnh: Lê Tiên

Công bố những số liệu điều tra tại Hội thảo, ông Nguyễn Bích Lâm, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho biết, tổng số dân của Việt Nam là 96.208.984 người; trong đó, nam là 47.881.061 người, chiếm 49,8% và nữ là 48.327.923 người, chiếm 50,2%. Với hơn 96 triệu người, Việt Nam là quốc gia đông dân thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á (sau Indonesia và Philippines) và thứ 15 trên thế giới. Sau 10 năm, quy mô dân số Việt Nam tăng thêm 10,4 triệu người. Tỷ lệ tăng dân số bình quân năm giai đoạn 2009-2019 là 1,14%/năm, giảm nhẹ so với giai đoạn 1999-2009 (1,18%/năm).

Tổng số hộ dân cư trên cả nước là 26.870.079 hộ dân cư, tăng 4,4 triệu hộ so với cùng thời điểm năm 2009. Bình quân mỗi hộ có 3,6 người/hộ, thấp hơn 0,2 người/hộ so với năm 2009. Trong giai đoạn 2009-2019, tỷ lệ tăng bình quân số hộ dân cư là 1,8%/năm, thấp hơn 1,2 điểm phần trăm so với giai đoạn 1999-2009 và là giai đoạn có tỷ lệ tăng số hộ dân cư thấp nhất trong vòng 40 năm qua. Mật độ dân số của Việt Nam là 290 người/km2, tăng 31 người/km2 so với năm 2009.

Việt Nam là quốc gia có mật độ dân số đứng thứ ba trong khu vực Đông Nam Á, sau Philippines (363 người/km2) và Singapore (8.292 người/km2). Trong đó, Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ là hai vùng có mật độ dân số cao nhất toàn quốc, tương ứng là 1.060 người/km2 và 757 người/km2. Trung du và miền núi phía Bắc và Tây Nguyên là hai vùng có mật độ dân số thấp nhất, tương ứng 132 người/ km2 và 107 người/ km2. Tỷ số giới tính của dân số là 99,1 nam/100 nữ. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam là 73,6 tuổi; trong đó, tuổi thọ của nam giới là 71, nữ giới là 76,3 tuổi.

Đáng chú ý, cả nước có 9,1% phụ nữ trong độ tuổi từ 20-24 kết hôn lần đầu trước 18 tuổi. Trung du và miền núi phía Bắc và Tây Nguyên là hai vùng có tỷ lệ phụ nữ từ 20-24 tuổi kết hôn lần đầu trước 18 tuổi cao nhất cả nước, lần lượt là 21,5%, 18,1%. Tổng tỷ suất sinh là 2,09 con/phụ nữ, dưới mức sinh thay thế. Điều này cho thấy Việt Nam vẫn duy trì mức sinh ổn định trong hơn một thập kỷ qua, xu hướng sinh hai con là phổ biến. Tổng tỷ suất sinh của khu vực thành thị là 1,83 con/phụ nữ; khu vực nông thôn là 2,26 con/phụ nữ. Phụ nữ có trình độ đại học có mức sinh thấp nhất (1,85 con/phụ nữ), thấp hơn khá nhiều so với phụ nữ chưa bao giờ đi học (2,59 con/phụ nữ). TP. Hồ Chí Minh là địa phương có mức sinh thấp nhất cả nước (1,39 con/phụ nữ), Hà Tĩnh là tỉnh có mức sinh cao nhất (2,83 con/phụ nữ).

Mặc dù dân số liên tục tăng nhưng di cư đang có dấu hiệu giảm cả về số lượng và tỷ lệ. Trong số 88,4 triệu dân từ 5 tuổi trở lên, số người di cư là 6,4 triệu người, chiếm 7,3%. Đông Nam Bộ là điểm đến thu hút nhất đối với người di cư (1,3 triệu người nhập cư), tiếp đến là Đồng bằng sông Hồng. Toàn quốc có 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có tỷ suất di cư thuần dương, nghĩa là người nhập cư nhiều hơn người xuất cư. Trong đó, tỉnh Bình Dương có tỷ suất di cư thuần dương cao nhất (200,4%o) với hơn 489.000 người nhập cư nhưng chỉ có khoảng 38.000 người xuất cư khỏi tỉnh này trong 5 năm trước. Như vậy, cứ 5 người từ 5 tuổi trở lên ở tỉnh Bình Dương thì có 1 người đến từ tỉnh khác. Tiếp theo là Bắc Ninh, TPHCM và Đà Nẵng.

Về nhà ở, kết quả Tổng điều tra cho thấy, vẫn còn 1.244 hộ không có nhà ở, tương đương với 4.108 người sống ở ghe, thuyền. Có 310 người lang thang cơ nhỡ tại 10 tỉnh, thành trực thuộc trung ương đã được thu thập thông tin, không có nhà ở.

Diện tích nhà ở bình quân là 23,2m2/người, tăng 6,5m2/người so với năm 2009. Có 11,7% hộ dân cư đang sống trong các ngôi nhà/căn hộ đi thuê/mượn, đặc biệt tại địa phương đông dân cư, tập trung nhiều khu công nghiệp.

Điều kiện ở và sinh hoạt của hộ dân cư được cải thiện rõ rệt, 99,4% hộ sử dụng điện thắp sáng; nguồn nước hợp vệ sinh là 97,4%; hơn 91% hộ sử dụng tivi, điện thoại và hơn 30% hộ có máy tính…

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ (ở giữa) chủ trì Hội nghị/ Ảnh: Lê Tiên

Từ kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, bà Naomi Kitahara, Trưởng đại diện Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ cơ cấu dân số vàng, khi mà dân số ở trong độ tuổi lao động vẫn đang gấp đôi số người ở trong độ tuổi phụ thuộc. Đây chính là cơ hội tuyệt vời cho phát triển kinh tế - xã hội nếu có các chính sách phù hợp về phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là chính sách phát triển nguồn lực cho thanh niên, tạo việc làm, chăm sóc sức khỏe tình dục và sức khỏe sinh sản, đảm bảo quyền bình đẳng giới. Tuy nhiên, bà Naomi Kitahara bày tỏ lo ngại khi tỷ lệ mất cân bằng giới tính đang có xu hướng tăng.

"Có nhiều khả năng do sự lựa chọn giới tính thai nhi vì ưa thích con trai, một phần do văn hóa truyền thống. Do đó, từ quan điểm bình đẳng giới, hệ lụy mất cân bằng giới tính, việc lựa chọn giới tính theo giới cần phải dừng lại. Phải tăng cường thực hiện khung pháp lý và chính sách hiện hành, ngăn chặn lựa chọn giới tính và bình đẳng giới" - bà Naomi Kitahara nói.

Đích cuối cùng chưa kết thúc

Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng, đây là cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở có quy mô lớn nhất từ trước đến nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin đã giúp điều tra chính xác, kịp thời, tiết kiệm hàng trăm tỉ đồng cho ngân sách.

Theo Phó Thủ tướng, kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 đã phản ánh đầy đủ, chi tiết về tình hình dân số, nhân khẩu học, chất lượng dân số, nhà ở và điều kiện sống của nhân dân.

Qua đó cho thấy, tính hiệu quả của việc thực thi các chính sách về dân số và phát triển thời gian qua; đồng thời, cũng phản ánh những bất cập hạn chế của các cơ chế, chính sách đối với các lĩnh vực và nhóm tượng khác nhau như đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ yếu thế, người có trình độ giáo dục thấp…

“Cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 đã hoàn thành, nhưng cái đích cuối cùng chưa kết thúc, đó là việc tiếp cận, sử dụng thật hiệu quả bộ dữ liệu của cuộc tổng điều tra để phục vụ cho quá trình hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội dựa trên bằng chứng, bảo đảm phát triển đất nước theo phương châm dân số vừa là mục tiêu vừa là động lực của quá trình phát triển và không để ai bị bỏ lại phía sau”, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nhấn mạnh.

Yêu cầu các cơ quan liên quan bảo quản, gìn giữ an toàn các cơ sở dữ liệu, Phó Thủ tướng cho rằng, chúng ta cần phải biên soạn các báo cáo chuyên đề, chuyên sâu, phân tích đánh giá làm sao cho số liệu thống kê biết nói, làm cho số liệu thống kê có giá trị gia tăng và không chỉ cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý các cấp, mà chính cho người dân.

Để đạt được mục tiêu đích trên, Phó Thủ tướng yêu cầu Tổng cục Thống kê cần tiếp tục khai thác số liệu Tổng điều tra dân số và nhà ở để biên soạn các báo cáo chuyên đề, chuyên sâu của từng lĩnh vực, như: già hóa dân số, di cư và đô thị hóa, lao động việc làm, giáo dục và đào tạo "để làm sao chúng ta tận dụng thời kỳ “cơ cấu dân số vàng” để phát triển bứt phá vượt bẫy thu nhập trung bình". Đồng thời, nghiên cứu, thử nghiệm và đưa vào áp dụng cách thức cập nhật số liệu dân số hàng năm từ cơ sở dữ liệu của Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, đảm bảo cung cấp dữ liệu về dân số hàng năm, tiết kiệm kinh phí và để 10 năm tới không cần thực hiện tổng điều tra dân số và nhà ở như hiện nay.

Phó Thủ tướng giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì tổng hợp dữ liệu của cuộc tổng điều tra để cung cấp cho các Tiểu ban chuẩn bị Văn kiện Đại hội Đảng và Đại hội các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XIII và 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để phục vụ đánh giá, xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm, 5 năm, 10 năm tại các địa phương./.