Chính phủ quyết cơ chế đặc thù giải quyết tình trạng thiếu vật liệu xây dựng cao tốc Bắc-Nam

Chính phủ quyết nghị, UBND các địa phương Dự án đường cao tốc Bắc - Nam đi qua được thực hiện “cơ chế đặc thù” để "gỡ" việc thiếu vật liệu xây dựng thông thường

Xây dựng cao tốc Bắc-Nam: Chậm tiến độ do thiếu nguyên vật liệu

Dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc-Nam phía đông giai đoạn 2017-2020 (dưới đây gọi tắt là Dự án đường cao tốc) được Quốc hội khóa XIV quyết định chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 52/2017/QH14 ngày 22 tháng 11 năm 2017 với 11 dự án thành phần, trong đó có 7 dự án đã khởi công và 4 dự án sắp khởi công.

Theo ông Lê Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng và chất lượng công trình giao thông, Bộ Giao thông vận tải cho biết, dự án xây dựng tuyến đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông đang được Bộ triển khai thực hiện với 11 dự án thành phần, tổng chiều dài 654 km, đi qua địa bàn 13 tỉnh.

Thống kê của Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông cho biết, tính đến hết tháng 5/2021, trong các dự án thành phần đầu tư công cao tốc đang triển khai thi công, ngoài hai dự án Cao Bồ - Mai Sơn (sản lượng 72,1%) và cầu Mỹ Thuận 2 (33,89%) đang đảm bảo tiến độ theo kế hoạch, còn lại 4 dự án khác đều chưa đạt yêu cầu gồm: Cam Lộ - La Sơn (đạt 51,5%, chậm 4,4%), Vĩnh Hảo - Phan Thiết (đạt 9,1%, chậm 0,4%), Mai Sơn - QL45 (đạt 10,7%, chậm 2,2%) và Phan Thiết - Dầu Giây (đạt 6,6%, chậm 1,8%.

Nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng chậm tiến độ tại các dự án được Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông chỉ ra là do thiếu nguồn vật liệu đất đắp thi công nền đường.

Nhu cầu sử dụng các loại vật liệu để phục vụ thi công cho toàn dự án với khối lượng rất lớn. Cụ thể, khối lượng đất đắp khoảng 60,7 triệu m3, khối lượng đá các loại khoảng 21,5 triệu m3, cát các loại khoảng 10,8 triệu m3.

Tuy nhiên, thời gian qua, tại một số dự án, một số nhà thầu sau khi trúng thầu và triển khai thi công có phản ánh với chủ đầu tư, ban quản lý dự án về việc một số mỏ vật liệu đã được tư vấn chỉ ra trong hồ sơ không đáp ứng được khối lượng cung cấp theo nhu cầu của dự án.

Nguồn khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường khai thác tại các mỏ còn thời hạn chỉ đáp ứng hơn 60% nhu cầu của dự án đường cao tốc.

Lý do là, các mỏ đồng thời phải chia sẻ, cung cấp cho các dự án khác của địa phương đang triển khai xây dựng, dẫn đến các nhà thầu tranh mua mỏ có cự ly vận chuyển gần để giảm giá thành và công suất sản xuất của mỏ không đáp ứng kịp so với tiến độ yêu cầu. Một số mỏ đã hết hạn khai thác, đang chờ gia hạn cấp phép. Một số mỏ trong quy hoạch của địa phương đang thực hiện các thủ tục cấp phép khai thác. Một số mỏ do tư nhân đang khai thác chưa sẵn sàng ký kết hợp đồng để chờ giá lên cao…

Mặc dù việc giải phóng mặt bằng khá tốt nhưng hiện các vướng mắc nổi cộm của dự án này lại là việc thiếu nguồn vật liệu đất cho thi công. Đây là vấn đề nổi cộm cần giải quyết hiện nay, nếu không giải quyết sớm thì không thể đưa dự án khai thác vào năm 2022.

Thực tế nguồn vật liệu cung cấp cho dự án không thiếu về trữ lượng. Một số khó khăn vừa qua là do nhu cầu vật liệu tăng cao đột biến để phục vụ xây dựng dự án. Thủ tục cấp phép khai thác mỏ theo quy định cần nhiều thời gian, mặc dù Bộ Tài nguyên và Môi trường đã hướng dẫn các địa phương rút ngắn thời gian và thủ tục tại văn bản nêu trên, công tác quản lý nhà nước về giá vẫn gặp nhiều khó khăn.

Chính phủ quyết cơ chế đặc thù

Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết 60/NQ-CP về việc áp dụng cơ chế đặc thù trong cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường cung cấp cho Dự án đầu tư xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc-Nam phía Đông, giai đoạn 2017-2020 (đã khởi công và sắp khởi công).

Nghị quyết nhấn mạnh, đây là dự án trọng điểm quốc gia, nếu không đủ vật liệu cung cấp cho các dự án thành phần sẽ dẫn tới nguy cơ Dự án đường cao tốc không hoàn thành đúng tiến độ yêu cầu nên cần có “cơ chế đặc thù” để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc khi cấp phép mới cũng như khi tăng công suất cho các mỏ đã cấp phép, tăng cường trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong quản lý khoáng sản và bảo vệ môi trường.

Trên cơ sở tờ trình của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, ý Chính phủ, Chính phủ đã trao đổi, thảo luận và thống nhất quyết nghị rằng, ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi Dự án đường cao tốc đi qua được thực hiện một số “cơ chế đặc thù”.

Thứ nhất, được phê duyệt các khu vực khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường đã có trong quy hoạch khoáng sản liên quan, đủ tiêu chuẩn và chỉ phục vụ thi công Dự án đường cao tốc là khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Đối với khu vực khoáng sản mới (chưa cấp phép thăm dò, khai thác), chỉ cấp cho nhà đầu tư (đối với dự án theo hình thức PPP và BOT), nhà thầu (đối với dự án đầu tư công) thi công Dự án đường cao tốc khi có đề nghị và đủ điều kiện theo quy định của pháp luật về khoáng sản. Nội dung giấy phép khai thác phải quy định trách nhiệm huy động toàn bộ công suất khai thác ghi trong giấy phép để cấp vật liệu cho Dự án đường cao tốc.

Thứ hai, đối với các mỏ khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường (trừ cát, sỏi lòng sông, cửa biển) đã cấp phép, đang hoạt động, còn thời hạn khai thác, được phép quyết định nâng công suất không quá 50% công suất ghi trong giấy phép khai thác (không tăng trữ lượng đã cấp phép) mà không phải lập dự án đầu tư điều chỉnh, đánh giá tác động môi trường (báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc kế hoạch bảo vệ môi trường) hoặc giấy xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường nhưng phải đáp ứng yêu cầu về an toàn, bảo vệ môi trường trong khai thác.

Nghị quyết chỉ rõ, khi thực hiện “cơ chế đặc thù” nêu trên, ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi Dự án đường cao tốc đi qua có trách nhiệm:

- Đối với trường hợp nâng công suất, chỉ cho phép nâng công suất theo điểm b mục 1 nêu trên khi hoạt động khai thác đáp ứng yêu cầu về an toàn, bảo vệ môi trường trong quá trình khai thác và sau khi tổ chức, cá nhân khai thác đã ký văn bản cam kết cung cấp vật liệu cho nhà đầu tư/nhà thầu của dự án thành phần. Nội dung giấy phép khai thác (điều chỉnh) phải xác định địa chỉ sử dụng khoáng sản là nhà đầu tư/nhà thầu của dự án thành phần đường cao tốc; nghiêm cấm việc nâng giá, ép giá, nếu vi phạm phải xử lý theo quy định của pháp luật;

- Đối với khu vực khai thác mới, yêu cầu tổ chức, cá nhân sau khi đã khai thác đủ khối lượng cung cấp cho Dự án đường cao tốc phải thực hiện cải tạo phục hồi môi trường, đóng cửa mỏ, trả lại mỏ và đất đai cho địa phương quản lý theo quy định.

Chính phủ yêu cầu, khi cấp phép khai thác phải bảo đảm không ảnh hưởng đến cảnh quan, môi trường, phòng chống sạt lở và tai biến địa chất, bảo đảm đa dạng sinh học và bảo vệ rừng; bảo đảm quốc phòng-an ninh; an toàn giao thông cũng như cho các công trình thuộc Dự án đường cao tốc. Việc khai thác cát, sỏi không làm thay đổi dòng chảy, không gây sạt lở lòng, bờ, bãi sông. Không cấp phép khai thác mới đối với các mỏ nằm gần hành lang bảo vệ đường có ảnh hưởng đến cảnh quan và an toàn giao thông đối với đường cao tốc.

Kiểm soát chặt chẽ khối lượng khoáng sản khai thác thực tế để yêu cầu tổ chức, cá nhân thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính theo quy định; thực hiện việc công bố đầy đủ giá vật liệu xây dựng trên địa bàn theo quy định, không để xảy ra thất thoát tài sản Nhà nước.

"Trường hợp phát hiện loại khoáng sản khác không phải là khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, yêu cầu tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản kịp thời báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường để xử lý theo quy định", Chính phủ chỉ rõ.

Chính phủ nhấn mạnh việc thực hiện nghiêm Chỉ thị số 07/CT-TTg ngày 21/3/2019 của Thủ tướng Chính phủ; đẩy nhanh tiến độ, rút ngắn thời gian khi thực hiện thủ tục cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường cung cấp cho Dự án đường cao tốc thuộc địa bàn.

Chính phủ yêu cầu các ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi Dự án đường cao tốc đi qua phải tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm theo quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước đối với các tập thể, cá nhân không làm tròn trách nhiệm hoặc bao che cho hành vi đầu cơ, nâng giá vật liệu để trục lợi; thu hồi giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường đã cấp đối với các tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật về khoáng sản.

"Đặc biệt kiên quyết xử lý nghiêm theo pháp luật đối với tổ chức, cá nhân bán vật liệu cho tổ chức, cá nhân khác hoặc không cung cấp khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường cho nhà đầu tư/nhà thầu đã ghi trong giấy phép đồng thời thu hồi giấy phép đã cấp để cấp cho nhà đầu tư/nhà thầu theo quy định", Chính phủ giao nhiệm vụ.

Chính phủ cũng yêu cầu, các ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi Dự án đường cao tốc đi qua phải quyết định dừng áp dụng “cơ chế đặc thù” sau khi đã khai thác đủ khối lượng khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường cung cấp cho Dự án đường cao tốc./.

Trí Dũng