Hội thảo trực tuyến "Tập huấn nâng cao năng lực Hiệu quả tài nguyên Sản xuất sạch hơn và Cộng sinh công nghiệp" nằm trong khuôn khổ của Dự án "Triển khai KCN sinh thái theo hướng tiếp cận từ chương trình KCN sinh thái toàn cầu" (Dự án) do Cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO) tài trợ và được thực hiện bởi Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) và Bộ Kế hoạch và Đầu tư (MPI).

Tham gia Hội thảo có các chuyên gia KCN sinh thái và các cán bộ kỹ thuật đến từ Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hiệp quốc (UNIDO); Ban Quản lý các khu công nghiệp (KCN) Đồng Nai; Công ty Cổ phần Đô thị Amata Biên Hòa và các doanh nghiệp trong các KCN; các doanh nghiệp đầu tư kinh doanh kết cấu hạ tầng KCN; một số tổ chức quốc tế, hiệp hội tại Việt Nam, cùng một số chuyên gia trong và ngoài nước…

Hội thảo có mục đích cung cấp khóa tập huấn nâng cao năng lực về cách tiếp cận KCN sinh thái để thực hiện hiệu quả tài nguyên sản xuất sạch hơn và cộng sinh công nghiệp cho Ban Quản lý các KCn tỉnh Đồng Nai và các doanh nghiệp trong KCN Amata, Đồng Nai. Qua đó, trao đổi về mối quan tâm và mong đợi từ Ban Quản lý các KCN Đồng Nai, Công ty Cổ phần Đô thị Amata Biên Hòa và các doanh nghiệp trong KCN, xây dựng mạng lưới liên lạc của Dự án. Đồng thời lập kế hoạch hoạt động của Dự án và các bước hỗ trợ tiếp theo của Dự án với các doanh nghiệp và các bên liên quan tại KCN Amata-Đồng Nai.

Ban tổ chức kỳ vọng Hội thảo sẽ góp phần chuẩn bị cho kế hoạch nhân rộng mô hình KCN sinh thái trên cả nước, phát huy vai trò tích cực với chiến lược phát triển bền vững của quốc gia với các hỗ trợ về chính sách, công nghệ, tài chính, thông tin và cơ chế kết nối chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Cần thiết chuyển đổi mô hình KCN sinh thái tại Việt Nam

Ông Lê Thành Quân, Vụ trưởng Vụ Quản lý các Khu kinh tế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Giám đốc Ban Quản lý Dự án KCN sinh thái phát biểu tại Hội thảo trực tuyến

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Lê Thành Quân-Vụ trưởng Vụ Quản lý các khu kinh tế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Giám đốc Dự án "Triển khai KCN sinh thái theo hướng tiếp cận từ chương trình KCN sinh thái toàn cầu" đã đánh giá tổng quan những đóng quan trọng của các KCN trong suốt 30 năm qua đối với tiến trình phát triển kinh tế- xã hội của đất nước. Các KCN đã phát huy được vai trò đầu tàu trong phát triển kinh tế, là động lực quan trọng đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, thúc đẩy thu hút đầu tư, đặc biệt thu hút đầu tư FDI vào Việt Nam. Song quá trình công nghiệp hóa với tốc độ nhanh tại Việt Nam đã và đang đặt ra nhiều thách thức về môi trường.

Vụ trưởng Lê Thành Quân thẳng thắn nhìn nhận khách quan những tồn tại, hạn chế mà các KCN đang cần phải khắc phục trong quá trình đầu tư và phát triển, mà trong đó không thể không kể đến vấn nạn ô nhiễm môi trường đang trở thành hồi chuông báo động đối với toàn xã hội.

Vụ trưởng Lê Thành Quân tiếp tục cho biết, trong bối cảnh đó, Việt Nam đang từng bước chuyển đổi mô hình phát triển, trong đó có KCN theo hướng bền vững hơn, phù hợp với Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng Xanh, cam kết của Việt Nam trong việc thực hiện Các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) 2030 của Liên hợp quốc, Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu và mới đây nhất là cam kết của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị các bên (COP 26) tại Glasgow (Anh) về mục tiêu đạt được mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Từ năm 2015 đến 2019, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã phối hợp với Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) thí điểm chuyển đổi khu công nghiệp truyền thống sang khu công nghiệp sinh thái với nguồn tài trợ từ Cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO) và Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF), nhằm phát triển công nghiệp từ chiều ngang sang chiều sâu, và thúc đẩy sự liên kết hợp tác trong sản xuất để sử dụng hiệu quả nguồn lực.

Trên cơ sở kết quả đạt được, mô hình, định hướng và cơ chế chính sách cho khu công nghiệp sinh thái đã được quy định tại Nghị định số 82/2018/NĐ-CP ngày 22/5/2018 của Chính phủ về quản lý KCN và khu kinh tế (KKT).

“Mô hình KCN sinh thái chỉ thực sự phát huy được vai trò tích cực với chiến lược phát triển bền vững của quốc gia khi được nhân rộng trên cả nước, với các hỗ trợ về chính sách, công nghệ, tài chính, thông tin và cơ chế kết nối chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Dự án "Triển khai KCN sinh thái theo hướng tiếp cận từ chương trình KCN sinh thái toàn cầu" với mục tiêu thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, môi trường và xã hội của ngành công nghiệp và lồng ghép quy định để phát triển mô hình KCN sinh thái trong các cơ chế, chính sách có liên quan; là sự kế thừa kết quả triển khai thí điểm mô hình này trong thời gian qua với các KCN đã được thí điểm tại Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ, và tiếp tục phát triển mạnh mô hình này Hải Phòng, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh và dự kiến nhân rộng trên cả nước thời gian tới” - Vụ trưởng Lê Thành Quân nhấn mạnh.

Đồng thời bày tỏ sự kỳ vọng vào kết quả của Hội thảo không chỉ cung cấp các thông tin hữu ích trong phạm vi các KCN tham gia thí điểm, mà còn lan tỏa trên khắp cả nước để đại biểu cũng như các nhà hoạch định chính sách, các cơ quan quản lý nhà nước, các công ty phát triển hạ tầng KCN cũng như các doanh nghiệp KCN sẽ có nhiều thông tin bổ ích để hỗ trợ cho định hướng phát triển KCN sinh thái trong thời gian tới.

Những kết quả bước đầu chuyển đổi mô hình KCN sinh thái

Bà Nguyễn Trâm Anh, chuyên gia kỹ thuật quốc gia UNIDO phát biểu tại Hội thảo trực tuyến

Tại Hội thảo, bà Nguyễn Trâm Anh- Chuyên gia kỹ thuật quốc gia UNIDO đã giới thiệu tổng quan về Dự án KCN sinh thái, thực trạng và các hoạt động tại các KCN đã thí điểm tại Việt Nam cũng như các hoạt động trong thời gian tới.

Theo đó, Dự án được triển khai tại các tỉnh/thành phố Hải Phòng, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Cần Thơ, với các KCN thí điểm bao gồm: KCN Amata (Đồng Nai), KCN Deep C (Hải Phòng), KCN Hiệp Phước (Hồ Chí Minh), KCN Trà Nóc 1&2 (Cần Thơ), KCN Hòa Khánh (Đà Nẵng). Ngoài ra, Dự án tiếp tục hỗ trợ phát triển các cơ hội cộng sinh công nghiệp ở cấp độ doanh nghiệp và KCN đã được xác định từ pha trước của Dự án. Kinh nghiệm thực hiện tại các KCN này sẽ là mô hình mẫu để nhân rộng và phát triển mô hình KCN sinh thái trên cả nước.

Hiện nay Dự án đang đẩy mạnh triển khai các hoạt động hỗ trợ các KCN trong khuôn khổ Dự án và thực hiện các giải pháp chuyển đổi KCN sinh thái thông qua đào tạo tập huấn, thực hiện giải pháp về hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn (RECP) và cộng sinh công nghiệp; hỗ trợ tiếp cận các nguồn pháp tài chính cho việc chuyển đổi.

Hoạt động đào tạo, tập huấn này không chỉ áp dụng cho các doanh nghiệp trong Dự án mà còn lan tỏa đển các KCN ngoài Dự án để các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với mô hình này; và dựa trên tình hình thực tế cuả doanh nghiệp mình để có thể áp dụng kỹ thuật vào thực tế sản xuất sạch hơn, qua đó tiết kiệm nguyên, nhiên vật liệu, vật tư, kinh phí và giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong sản xuất công nghiệp.

Mục tiêu của Dự án là cải thiện hiệu quả môi trường kinh tế, xã hội của các ngành công nghiệp Việt Nam thông qua thực hiện phương pháp tiếp cận KCN sinh thái tại các KCN thí điểm được lựa chọn và nâng cao vai trò của các KCN sinh thái trong các chính sách về môi trường, công nghiệp và các ngành khác ở cấp quốc gia.

Khung pháp lý hỗ trợ chuyển đổi KCN sinh thái theo hướng kinh tế tuần hoàn được quy định tại Nghị định 82/2018/NĐ-CP và sắp tới sẽ được tiếp tục sửa đổi, thay thế một số nội dung của Nghị định 82 về KCN sinh thái cũng như các tiêu chí chuyển đổi...

Về kết quả thí điểm chuyển đổi một số KCN truyền thống sang KCN sinh thái tù pha trước của Dự án cho thấy, ở cấp độ KCN đã góp phần cải thiện hiệu quả hoạt động của các nhà máy xử lý nước thải tại; cải thiện công tác quản lý và xử lý rác thải rắn; đề xuất giải pháp tái sinh, tái sử dụng hoặc cộng sinh năng lượng dư thừa hoặc tái sử dụng rác thải; đề xuất giải pháp cộng sinh công nghiệp. Ở cấp độ doanh nghiệp, mang lại lợi ích kinh tế và lợi ích môi trường (giảm chất thải rắn, khí, hóa chất độc hại…).

Bức tranh tổng quan về KCN sinh thái

Ông Alessandro Flammini, Điều phối viên Dự án, UNIDO phát biểu tại Hội thảo trực tuyến

Tại Hội thảo trực tuyến, các đaị biểu đã nghe trình bày của ông Alessandro Flammini, Điều phối viên dự án, UNIDO và ông Dick Van Beers, chuyên gia UNIDO đánh giá KCN sinh thái theo Khung khổ quốc tế về KCN sinh thái, cũng như các cơ hội cho KCN sinh thái phát triển, dựa trên các tiêu chí về: Đánh giá hiệu quả hoạt động của KCN theo khung khổ quốc tế về KCN sinh thái; xác định và ưu tiên các cơ hội về KCN sinh thái; kế hoạch hành động và thực hiện các cơ hội về KCN sinh thái; kết quả đánh giá KCN sinh thái ở Việt Nam và quốc tế.

Ông Dick Van Beers-UNIDO nhấn mạnh Khung quốc tế về KCN sinh thái trên thế giới thực tế hiện nay không có quy định, tiêu chuẩn cụ thể nào, thực chất đó chỉ là hướng dẫn để quản lý hiệu quả KCN về khía cạnh môi trường, kinh tế và xã hội, vì thế nó không có tính chất ràng buộc theo một quy định cụ thể nào (chỉ là cách tiếp cận, tập chung vào tiêu chí với mục đích làm gì để biến các KCN được tốt hơn, cạnh tranh tốt để giảm chi phí sản xuất, phát triển hiệu quả bền vững về môi trường, kinh tế và xã hội).

Các chuyên gia cho rằng, có rất nhiều khái niệm về KCN sinh thái, song ngắn gọn thì KCN sinh thái là việc tạo ra các KCN hiệu quả hơn về tài nguyên và chi phí, có tính cạnh tranh cao hơn, hấp dẫn đầu tư hơn và có khả năng chống chịu rủi ro cao hơn.

Các chuyên gia khẳng định, mô hình KCN sinh thái đích thực được xác định dựa trên các tiêu chí, cụ thể là: Mô hình KCN sinh thái theo khung khổ quốc tế; Quản lý KCN sinh thái và các dịch vụ cho các doanh nghiệp trong KCN sinh thái; khái niệm, phương pháp và công cụ chính trong việc nhận diện và thực hiện các giải pháp Hiệu quả Tài nguyên và Sản xuất sạch hơn (RECP); khái niệm, phương pháp và công cụ chính liên quan đến phát hiện và thực hiện cộng sinh công nghiệp.

Đồng thời cũng chỉ ra lợi ích KCN sinh thái liên quan đến 04 đối tượng chính, đó là: Các doanh nghiệp trong các KCN sinh thái; cộng đồng địa phương; môi trường xung quanh KCN sinh thái; cấp các cơ quan quản lý nhà nước cũng như các Ban Quản lý KCN sinh thái. Cùng với đó, các cấu phần chính của KCN sinh thái bao gồm 05 cấu phần, đó là: Ban Quản lý và dịch vụ tại các KCN; Hiệu quả Tài nguyên và Sản xuất sạch hơn; Cộng sinh công nghiệp và cơ sở hạ tầng; Hiệp lực đô thị và lực lượng lao động xung quanh; Quy hoạch và phân vùng không gian.

Tăng cường hiệu quả chuyển đổi KCN sinh thái

Ông Ankit Kapasi, chuyên gia quốc tế về KCN sinh thái, Sofies phát biểu tại Hội thảo trực tuyến

Phân tích rõ tổng quan nguyên nhân và lợi ích của hiệu quả chuyển đổi từ KCN truyền thống sang KCN sinh thái, Ông Mr. Ankit Kapasi, chuyên gia quốc tế về KCN sinh thái, Sofies Sofies và ông Dick Van Beers-Chuyên gia dự án UNIDO đã trình bày, phân tích các giá trị cốt lõi của cộng sinh công nghiệp- những khái niệm chính và công cụ thực hiện (bao gồm mục tiêu, lợi ích và thách thức của cộng sinh công nghiệp; phương pháp và công cụ nhận diện các cơ hội; cơ cấu và mô hình quản trị…).

Các chuyên gia nhấn mạnh, mục đích cụ thể của cộng sinh công nghiệp là tối đa hóa việc bảo tồn tài nguyên và giảm phát thải thông qua quản lý bền vững chất thải và các sản phẩm phụ giữa các ngành/công ty; cộng sinh giữa các công ty giúp hình thành các chuỗi cung ứng khả thi về mặt kinh tế, môi trường và xã hội. Đồng thời dẫn chứng một số ví dụ KCN sinh thái điển hình trên thế giới đã làm tốt vai trò cộng sinh công nghiệp, đó là các KCN: KCN Kwinana (Úc); KCN Map Ta Phut (Thái Lan); cộng sinh công nghiệp- đô thị ở Kalundborg (Đan Mạch).

Ông Dick van Beers, chuyên gia UNIDO phát biểu tại Hội thảo trực tuyến

Về rảo cản chính trong cộng sinh công nghiệp, các chuyên gia quốc tế chia sẻ, phần lớn các doanh nghiệp trong cùng một KCN không có mối quan hệ tương tác, trao đổi và giao lưu thường xuyên nên việc hỗ trợ, hợp tác trong công việc khá hạn chế. Do vậy, lúc này vai trò kết nối giữa các bên của các Ban Quản lý KCN rất quan trọng, họ sẽ giúp các doanh nghiệp kết nối với nhau để tìm ra các mối quan hệ tương tác, cùng hiệp đồng cộng sinh công nghiệp trong hoạt động sản xuất công nghiệp.

Các chuyên gia cho biết thêm, từ nhu cầu của các hoạt động thực tiễn, hiện nay tại các KCN trên thế giới đã xây dựng các Trung tâm KCN, các Trung tâm này sẽ có nhiệm vụ hỗ trợ cho các doanh nghiệp và chủ đầu tư KCN chuyển đổi sang KCN sinh thái và cộng sinh công nghiệp.

Ông Đinh Mạnh Thắng, chuyên gia cao cấp về sử dụng Hiệu quả Tài nguyên và Sản xuất sạch hơn đến từ Công ty TNHH Trung tâm Sản xuất sạch hơn Việt Nam (VNCPC) đã trình bày bức tranh tổng thể phương pháp tiếp cận Hiệu quả Tài nguyên và Sản xuất sạch hơn (RECP) trong công nghiệp. Trong đó làm rõ các nội dung vào tổng quan về RECP, phương pháp luận RECP và áp dụng triển khai trong thực tế; các bước đánh giá RECP tại hiện trường; các tiềm năng RECP về tiết kiệm tài nguyên trong công nghiệp, với các ví dụ điển hình đã được áp dụng triển khai thành công tại các KCN từ pha trước của Dự án cũng như trong thực tại các KCN đang thí điểm.

Các chuyên gia nhấn mạnh, với sự hỗ trợ thiết thực và hiệu quả này, trên cơ sở đó các doanh nghiệp có thể nhân rộng được các mô hình cộng sinh công nghiệp ngay trong KCN hoặc trong các KCN khác nhau, hoặc các khu lân cận; sau đó sẽ tập hợp lại để đưa ra được đề xuất về cơ chế tài chính trình lên Bộ Kế hoạch và Đầu tư, làm cơ sở để Bộ Kế hoạch và Đầu tư làm việc với các Bộ, ngành liên quan và đề xuất lên cơ quan Chính phủ.

Cũng tại Hội thảo, đại diện Ban Quản lý các KCN Đồng Nai (TBC) đã chia sẻ về định hướng triển khai KCN sinh thái tại Đồng Nai. Với những kết quả đã đạt được trong phát triển các KCN tại tỉnh Đồng Nai thời gian qua, các chuyên gia KCN sinh thái và các đại biểu dự Hội thảo tin tưởng và kỳ vọng việc xây dựng và phát triển KCN sinh thái tại Tình này sẽ tạo lực kéo quan trọng cho chiến lược tăng trưởng xanh và phát triển bền vững tại các tỉnh thành vùng Đông Nam Bộ.

Phát biểu bế mạc Hội thảo, thay mặt UNIDO, ông Alessandro Flammini, Điều phối viên Dự án của UNIDO cam kết sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với và các bên liên quan để hỗ trợ về kỹ thuật và các giải pháp cho phát triển kinh tế và công nghiệp bền vững tại Việt Nam.

Chia sẻ về kế hoạch tiếp theo của Dự án trong năm 2022, ông Alessandro Flammini cho biết Dự án tiếp tục tăng cường cử cán bộ kỹ thuật và các chuyên gia kinh tế đến trực tiếp các doanh nghiệp và các bên liên quan tại KCN Amata- Đồng Nai cũng như các KCN được thí điểm lựa chọn triển khai KCN sinh thái để tìm hiểu về mặt rào cản pháp lý, tiến hành thu thập thông tin, đo đạc lại kết quả để xác định các giải pháp về cộng sinh công nghiệp cho các doanh nghiệp. Các chuyên gia kinh tế sẽ nghiên cứu các giải pháp khả thi để cho các doanh nghiệp có lộ trình thực hiện và xây dựng được các dự án; hỗ trợ các doanh nghiệp có cơ hội tiếp cận được với các nguồn tài chính, các quỹ tài chính xanh ở Việt Nam để có thể vay vốn hoặc vay gói hỗ trợ tài chính nhằm thực hiện các giải pháp này. Đồng thời mong muốn sẵn sàng hợp tác chặt chẽ với cộng đồng các doanh nghiệp KCN và các bên liên quan khác để tìm kiếm các cơ hội cộng sinh giữa đô thị và công nghiệp tại Việt Nam./.

Nguyễn Hằng