Nhận diện kịch bản rủi ro có thể định hình lại nền kinh tế toàn cầu năm 2023

Sau đại dịch Covid-19, kinh tế thế giới tiếp tục bị ảnh hưởng vì khủng hoảng chiến sự diễn ra tại Ukraine (Nguồn: OECD)

Kịch bản 1: Mùa đông giá lạnh làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng năng lượng của châu Âu (xác suất lẫn tác động rất cao)

Tác động rất lớn từ việc Nga cắt giảm nguồn cung cấp năng lượng hoàn toàn hoặc một phần các dòng khí đốt đến 12 nước EU khiến châu Âu có thể cạn kiệt nguồn dự trữ khí đốt tự nhiên sớm, nhất là mùa đông năm nay lạnh hơn và không được bổ sung nguồn cung. Hệ lụy suy thoái có thể kéo dài đến năm 2024 (với kịch bản này, EIU cho rằng có thể diễn ra suy thoái nhẹ, GDP của khu vực đồng Euro sẽ giảm 0,4% vào năm tới). Các bộ phận chính của lĩnh vực công nghiệp sẽ buộc phải hạn chế sử dụng năng lượng và giảm lực lượng lao động, cuối cùng khiến chuỗi cung ứng ngừng hoạt động.

Giá năng lượng cao sẽ dẫn đến sự gia tăng các vụ phá sản khi các công ty không có lãi. Trong một kịch bản cực đoan, các chính phủ có thể buộc phải cắt giảm việc sử dụng năng lượng, dẫn đến làn sóng mất điện. Các chính phủ cũng có thể ngừng các biện pháp bảo vệ giá đối với các hộ gia đình, làm tăng chi phí sưởi ấm hơn nữa, do đó gây ra đói nghèo và làm xói mòn sức mua của người tiêu dùng.

Sự tan vỡ đoàn kết của EU là một rủi ro khác, với các quốc gia thành viên có thể ngừng hoặc giảm dòng khí đốt đến các nước láng giềng của họ để ngăn chặn tình trạng thiếu hụt trong nước. Với mức độ phụ thuộc cao vào khí đốt của Nga, các quốc gia trung Âu, Đức và Áo sẽ là những quốc gia chịu ảnh hưởng nhiều nhất đến suy thoái kinh tế sâu sắc theo một kịch bản như vậy.

Kịch bản 2: Thời tiết khắc nghiệt làm tăng đột biến giá hàng hóa, gây mất an ninh lương thực toàn cầu (xác suất cao, tác động cao)

Khả năng xảy ra rất cao do các mô hình biến đổi khí hậu cực đoan. Cho đến nay, tình trạng này mới diễn ra lẻ tẻ và ở một vài nơi trên thế giới, nhưng tương lai có thể xảy ra đồng bộ và kéo dài. Hạn hán và nắng nóng gay gắt ở châu Âu, Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ trong năm 2022 đang góp phần làm tăng giá một số loại thực phẩm.

Ngoài ra, cuộc chiến giữa Nga và Ukraine (hai trong số những nước xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới) đã dẫn đến giá cả tăng đột biến và có nguy cơ tạo ra tình trạng thiếu ngũ cốc và phân bón trên toàn cầu vào năm 2023. Thế giới có thể phải đối mặt với một thời kỳ kéo dài khủng hoảng nông nghiệp, khiến giá cả tăng vọt, làm tăng nguy cơ mất an ninh lương thực (hoặc thậm chí là nạn đói).

Nga cắt nguồn cung khí đốt, trong khi thời tiết khắc nghiệt khiến giá hàng hóa tăng đột biến, gây mất an ninh lương thực toàn cầu (Nguồn: Rferl)

Kịch bản 3: Lạm phát toàn cầu cao gây bất ổn xã hội (xác suất rất cao, tác động trung bình)

Áp lực lạm phát dai dẳng bắt nguồn từ sự gián đoạn chuỗi cung ứng và chiến sự tại Ukraine đang đẩy lạm phát toàn cầu lên mức cao nhất kể từ đầu thập niên 90. Nếu lạm phát tăng cao hơn nhiều so với mức tăng lương, sẽ khiến các hộ gia đình nghèo hơn khó mua các mặt hàng cơ bản. Điều này có thể gây ra bất ổn xã hội.

EIU cho rằng đây là những dự báo về các rủi ro kinh tế, chính trị và quy định tiềm ẩn, giúp các quốc gia đánh giá những tiềm năng trong môi trường hoạt động của quốc gia mình. Vào năm 2022, hậu quả toàn cầu khi chiến sự tại Ukraine xảy ra, nó làm thay đổi mối quan tâm chung, từ sức khỏe do đại dịch Covid-19, tới sẽ chuyển hướng sang những rủi ro chính trị, an ninh và kinh tế vĩ mô. EIU dự báo, những tác động từ cuộc chiến ở Ukraine, thắt chặt tiền tệ toàn cầu và suy thoái kinh tế ở Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế thế giới năm 2023, với tăng trưởng toàn cầu chậm lại, chỉ đạt 1,6%, thậm chí, có thể gây suy thoái kinh tế toàn cầu.

Các phong trào phản đối như vậy đã phát sinh ở Ấn Độ, Ecuador và Argentina. Trong một kịch bản cực đoan, các cuộc biểu tình có thể thúc đẩy công nhân ở các nền kinh tế lớn và các nhà sản xuất lớn sử dụng để điều phối các cuộc đình công quy mô lớn yêu cầu mức lương cao hơn phù hợp với lạm phát. Những chuyển động như vậy, như những chuyển động đã ảnh hưởng đến các dịch vụ quan trọng ở Anh (cảng, dịch vụ bưu chính, luật sư và đường sắt), có thể làm tê liệt toàn bộ ngành công nghiệp và lan sang các lĩnh vực hoặc quốc gia khác, ảnh hưởng đến tăng trưởng toàn cầu.

Kịch bản 4: Biến thể mới của coronavirus, hoặc một bệnh truyền nhiễm khác, đẩy nền kinh tế toàn cầu trở lại suy thoái (xác suất vừa phải, tác động trung bình)

Do sự bất bình đẳng về vắc xin, sự nới lỏng các chính sách của chính phủ và sự mệt mỏi của đại dịch, EIU tiên đoán một biến thể mới của Covid-19 sẽ xuất hiện vào cuối năm 2022 hoặc đầu năm 2023. Nếu nó thoát khỏi khả năng miễn dịch (mặc dù đã cải tiến vắc xin), điều này có thể lặp lại đại dịch vào năm 2020.

Các rủi ro không chỉ liên quan đến coronavirus - các chuyên gia đang cảnh báo rằng các bệnh truyền nhiễm khác sẽ sớm xuất hiện (chẳng hạn như bệnh đậu mùa ở khỉ). Nếu một biến thể hung hãn khác của coronavirus xuất hiện, các nước phát triển có thể áp đặt các biện pháp đóng cửa. Tâm lý của người tiêu dùng và nhà đầu tư sẽ giảm xuống, dẫn đến sự suy thoái trên thị trường tài chính, dịch vụ và doanh số bán lẻ. Các lệnh cấm du lịch sẽ quay trở lại, làm giảm sự phục hồi của ngành du lịch. Động lực tiêm chủng sẽ được thiết lập lại nếu các nhà sản xuất vắc xin phải bắt đầu lại từ đầu, nền kinh tế toàn cầu sẽ suy thoái trở lại.

Biến thể mới của coronavirus, hoặc một bệnh truyền nhiễm khác, đẩy nền kinh tế toàn cầu trở lại suy thoái (Nguồn: Politico)

Kịch bản 5: Chiến tranh mạng giữa các quốc gia làm tê liệt cơ sở hạ tầng của các nền kinh tế lớn (xác suất vừa phải, tác động trung bình)

Xung đột Nga- Ukraine và căng thẳng xung quanh Đài Loan có tác động rất lớn, làm tăng khả năng các cuộc tấn công mạng quy mô lớn nhắm vào nhà nước. Do chi phí của xung đột quân sự trực tiếp cao hơn nhiều và khó khăn trong việc xác định thủ phạm, nên bất kỳ sự leo thang quân sự nào ban đầu có thể là dưới hình thức chiến tranh mạng. Dẫn đến đổ vỡ hoàn toàn về ngoại giao, làm leo thang các cuộc tấn công mạng ăn miếng trả miếng, và cuối cùng nhắm vào phần mềm kiểm soát cơ sở hạ tầng của quốc gia. Ví dụ, việc ngắt điện lưới quốc gia sẽ làm gián đoạn nghiêm trọng hoạt động kinh doanh chung của toàn bộ lãnh thổ.

Kịch bản 6: Mối quan hệ Tây-Trung xấu đi hơn nữa buộc nền kinh tế toàn cầu bị chia cắt hoàn toàn (xác suất vừa phải, tác động trung bình)

Các nền dân chủ có tác động lớn của phương Tây, đặc biệt là Mỹ và EU, lo ngại về việc Trung Quốc hỗ trợ Nga hậu xung đột. Song song với đó, Trung Quốc lo ngại về quan hệ Mỹ-Đài Loan và nỗ lực của Mỹ nhằm thuyết phục các nền dân chủ khác gây áp lực với vùng lãnh thổ này bằng cách sử dụng các hạn chế về thương mại, công nghệ và tài chính. EU ngày càng có lập trường đối đầu hơn đối với Trung Quốc về nhiều vấn đề, đối xử bất bình đẳng với các công ty của EU và Trung Quốc cũng như mô hình công nghiệp được dẫn dắt bởi trợ cấp.

Trong một kịch bản cực đoan, Trung Quốc có thể bắt đầu các cuộc diễn tập quân sự ở Biển Đông (rất có thể là ở Đài Loan), làm trầm trọng thêm căng thẳng và thúc đẩy phương Tây đoàn kết trong việc áp đặt các hạn chế thương mại và đầu tư sâu rộng đối với Trung Quốc. Điều này sẽ buộc một số thị trường (và các công ty) phải chọn bên. Để trả đũa, Trung Quốc có thể chặn xuất khẩu nguyên liệu thô và hàng hóa quan trọng đối với các nền kinh tế phương Tây, chẳng hạn như đất hiếm. Điều này sẽ gây ra những tác động kinh tế tai hại và buộc các công ty phải vận hành hai chuỗi cung ứng trong khi lo ngại sự gián đoạn hoạt động

Kịch bản 7: Thắt chặt tiền tệ tích cực dẫn đến suy thoái toàn cầu (xác suất vừa phải, tác động trung bình)

Các ngân hàng trung ương lớn đang nhanh chóng tăng lãi suất để cố gắng kiềm chế lạm phát gia tăng ở hầu hết các quốc gia trên thế giới (EIU giả định lạm phát toàn cầu sẽ ở mức gần 10% trong năm nay). Các biện pháp này đang thúc đẩy lãi suất dài hạn tăng mạnh, làm tăng chi phí đi vay. Lạm phát gia tăng kéo dài có thể khiến các ngân hàng trung ương duy trì các chính sách tích cực làm suy yếu sức mua của các hộ gia đình trong bối cảnh giá năng lượng và hàng hóa cao. Giữa các yếu tố gây mất ổn định khác (ví dụ như cuộc chiến ở Ukraine, gián đoạn chuỗi cung ứng, sức mạnh của USD và chính sách không thu hút của Trung Quốc), tình hình này có thể gây ra suy thoái toàn cầu. Ở các nước phát triển, suy thoái kinh tế có thể sâu hơn, dẫn đến sự sụp đổ của thị trường tài sản, ảnh hưởng đến tăng trưởng toàn cầu. Tại các thị trường mới nổi, việc tăng lãi suất có thể khiến đồng tiền mất giá nghiêm trọng và làm tăng nguy cơ vỡ nợ chính phủ (như đã xảy ra ở Sri Lanka chẳng hạn).

Chính sách thắt chặt tiền tệ tích cực dẫn đến suy thoái toàn cầu (Nguồn: Hk.finance)

Kịch bản 8: Chính sách Zero Covid của Trung Quốc dẫn đến suy thoái nghiêm trọng (xác suất thấp, tác động trung cao)

Chính phủ Trung Quốc tiếp tục tin rằng các biện pháp ngăn chặn Covid-19 là cần thiết. Do đó, EIU kỳ vọng chính sách Zero Covid của Trung Quốc tiếp tục duy trì cho đến giữa năm 2023. Với một biến thể coronavirus khác có khả năng xuất hiện vào mùa đông năm nay, các biện pháp ngăn chặn nghiêm ngặt ở Trung Quốc vẫn có thể tiếp diễn. Những điều này, kết hợp với sự yếu kém dai dẳng trong lĩnh vực bất động sản của Trung Quốc, những tai ương trong lĩnh vực năng lượng và hạn hán gần đây, có thể khiến nền kinh tế Trung Quốc suy giảm nghiêm trọng.

Hệ lụy này ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế toàn cầu, làm suy giảm tâm lý nhà đầu tư vốn đã yếu và làm giảm hiệu quả hoạt động của thị trường tài chính chung của thế giới. Các công ty quốc tế có thể đa dạng hóa hoạt động của họ sang các trung tâm sản xuất và hậu cần không có trụ sở tại Trung Quốc, nơi hướng tới “sống chung với virus”. Tuy nhiên, điều này sẽ tốn kém và cần được cân nhắc cẩn thận. Phía Trung Quốc có thể trả đũa, tăng cường kiểm tra hoặc tấn công vào những công ty bị coi là “đã xa lánh thị trường Trung Quốc”.

Kịch bản 9: Xung đột Nga-Ukraine có thể biến thành chiến tranh toàn cầu (xác suất rất thấp nhưng tác động rất cao)

Cuộc chiến ở Ukraine có thể trở thành một cuộc xung đột toàn cầu, khiến Nga chống lại các thành viên NATO. Cuộc chiến mang lại những rủi ro đặc biệt cho các quốc gia thành viên NATO có biên giới với Ukraine và Nga, có thể vô tình bị lôi kéo vào cuộc xung đột. Nga đã chuẩn bị sẵn sàng lực lượng răn đe hạt nhân và có thể nhắm vào cơ sở hạ tầng quan trọng (như đường ống dẫn khí đốt hoặc cáp viễn thông dưới biển).

Ảnh 4: Xung đột Nga-Ukraine có thể biến thành chiến tranh toàn cầu (Nguồn: moneycontrol)

Trong trường hợp bị các nước NATO trả đũa, nguy cơ tính toán sai lầm không thể giảm được. Các quốc gia thành viên NATO tiềm năng và hiện tại như: Ba Lan, Romania, các nước Baltic, Phần Lan và Thụy Điển là những điểm có khả năng kích hoạt nhất, thậm chí cả Moldova. Hậu quả của một cuộc xung đột toàn cầu sẽ rất tàn khốc. Nền kinh tế toàn cầu sẽ rơi vào suy thoái sâu sắc, hậu quả nặng nề về người và số người chết trên quy mô lớn. Một cuộc đối đầu như vậy có thể mang hình thức hạt nhân, với hậu quả thảm khốc đối với các thành phố lớn của Nga, Mỹ và châu Âu./.

Khắc Nam

Theo EIU

Khắc Nam