Tăng cường công tác quản lý thuế ở Việt Nam hiện nay

ThS. Bùi Ngọc Tuấn

Trường Đại học Thành Đông

Email: ngoctuan4388@gmail.com

Tóm tắt

Công tác quản lý thuế đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước, góp phần ổn định kinh tế và phát triển bền vững. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hệ thống quản lý thuế vẫn còn tồn tại nhiều thách thức như tình trạng thất thu thuế, gian lận thuế, và sự tuân thủ không đầy đủ của doanh nghiệp và cá nhân. Nghiên cứu này tập trung phân tích thực trạng quản lý thuế tại Việt Nam, nhận diện các vấn đề còn tồn đọng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế.

Từ khóa: quản lý thuế, thu thuế, ngân sách nhà nước, Việt Nam

Summary

Tax administration plays a crucial role in ensuring state budget revenue, contributing to economic stability and sustainable development. However, in Vietnam, the tax administration system still faces many challenges, such as tax losses, tax fraud, and inadequate compliance by businesses and individuals. This study focuses on analyzing the current situation of tax administration in Vietnam, identifying outstanding issues, and proposing solutions to improve the effectiveness of tax administration.

Keywords: tax administration, tax collection, state budget, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, việc tăng cường công tác quản lý thuế trở thành một nhiệm vụ cấp thiết để đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2024 do cơ quan thuế quản lý đạt 1.732.000 tỷ đồng, bằng 116,5% dự toán (vượt 245.587 tỷ), bằng 113,7% so với thực hiện năm 2023. Có 60/63 địa phương và 61/64 Cục Thuế hoàn thành vượt mức dự toán năm 2024 (An Nhiên, 2025). Tuy nhiên, việc quản lý thuế tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt trong việc áp dụng công nghệ số và cải thiện quy trình quản lý. Việc chuyển đổi số trong quản lý thuế không chỉ giúp tăng cường tính minh bạch và công bằng trong hệ thống thuế mà còn hỗ trợ phát triển kinh tế bền vững. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp tăng cường công tác quản lý thuế, đặc biệt là trong việc áp dụng công nghệ số là cần thiết để nâng cao hiệu quả thu thuế và đóng góp vào sự phát triển kinh tế của đất nước.

THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ Ở VIỆT NAM

Kết quả đạt được

Trong những năm gần đây, công tác thu thuế ở Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đóng góp quan trọng vào việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho ngân sách nhà nước. Tổng thu NSNN năm 2024 đạt 1.732.000 tỷ đồng, vượt 16,5% so với dự toán và tăng 13,7% so với năm 2023. Trong đó, thu từ dầu thô đạt 58.100 tỷ đồng, bằng 126,3% dự toán; thu nội địa đạt 1.673.900 tỷ đồng, bằng 116,2% dự toán, tăng 14,6% so với cùng kỳ. Đặc biệt, thu từ khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đạt 109,2%; thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh đạt 119,3%; thuế thu nhập cá nhân đạt 115,9% dự toán (Văn Tuấn - Đức Minh, 2024).

Để đạt được kết quả trên, ngành Thuế đã triển khai nhiều biện pháp quan trọng. Ngay từ đầu năm 2024, ngành Thuế đã bám sát chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Tài chính, tập trung tổ chức triển khai quyết liệt 7 nhiệm vụ trọng tâm và 10 nhóm giải pháp đã đề ra tại Hội nghị Tổng kết công tác thuế năm 2023 và triển khai các nhiệm vụ, giải pháp công tác thuế năm 2024. Các chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Tài chính đã được xây dựng thành các chương trình công tác, kế hoạch hành động, phân công rõ đơn vị chủ trì, sản phẩm hoàn thành, thời gian thực hiện với 36 nhiệm vụ, đề án trọng tâm và 755 nhiệm vụ cụ thể. Đồng thời, căn cứ tình hình thực hiện từng tháng, từng quý, Tổng cục Thuế đã ban hành 491 văn bản chỉ đạo triển khai, 95 thông báo kết luận, phân công, đôn đốc nhiệm vụ, xử lý kiến nghị; 83 quyết định, 6 công điện khẩn để tiếp tục chỉ đạo, phân công nhiệm vụ cụ thể với các lĩnh vực trọng tâm. Công tác thanh tra, kiểm tra được triển khai quyết liệt, với hơn 62.900 cuộc thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế, đạt 97,5% kế hoạch. Tổng số tiền kiến nghị xử lý qua thanh tra, kiểm tra là 62.726 tỷ đồng, tăng 2% so với năm trước (Minh Phương, 2024).

Đặc biệt, trong công tác quản lý thuế, ngành Thuế đã không ngừng nỗ lực đẩy mạnh chuyển đổi số, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ, góp phần tạo thuận lợi cho người nộp thuế, với 100% doanh nghiệp sử dụng hóa đơn điện tử; 99,5% đối tượng nộp thuế thực hiện kê khai, nộp thuế điện tử; tỷ lệ hoàn thuế điện tử đạt trên 96%. Ứng dụng thuế điện tử cho thiết bị di động eTax Mobile đã có tới trên 2,3 triệu tài khoản sử dụng, tăng gấp 3,6 lần so với năm 2023. Việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và cơ sở dữ liệu lớn (Big Data) trong quản lý hóa đơn, hoàn thuế, thanh tra, kiểm tra, quản lý nợ... cũng đạt được các kết quả tích cực. Công tác thu thuế thương mại điện tử tiếp tục tăng trưởng mạnh (Hương Quỳnh, 2025).

Điểm nhấn quan trọng trong công tác thu thuế năm 2024 là việc triển khai Cổng Thông tin điện tử dành cho hộ cá nhân kinh doanh đăng ký, kê khai, nộp thuế từ thương mại điện tử và kinh doanh trên nền tảng số. Mục tiêu của Cổng Thông tin điện tử là hỗ trợ các cá nhân kinh doanh thực hiện nghĩa vụ thuế theo hướng đơn giản, dễ dàng, thuận tiện và tiết kiệm chi phí tuân thủ, nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế đối với hoạt động kinh doanh thương mại điện tử. Cổng được thiết kế với 4 chức năng chính: đăng nhập, đăng ký thuế và kê khai, nộp thuế; hỗ trợ tra cứu nghĩa vụ thuế, tra cứu thông báo của cơ quan thuế, tra cứu thông tin kết quả xử lý của cơ quan thuế. Việc đưa Cổng vào triển khai đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ của công tác thuế, đáp ứng kịp thời và hiệu quả nhu cầu của nền kinh tế số, đồng thời khẳng định quyết tâm của ngành Thuế trong việc thúc đẩy sự minh bạch, thuận tiện và hiện đại hóa công tác quản lý thuế, góp phần xây dựng một hệ sinh thái thương mại điện tử minh bạch, công bằng và bền vững.

Ngoài ra, ngành Thuế đã triển khai thành công hóa đơn điện tử đối với hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu, với toàn bộ các cửa hàng bán lẻ trên toàn quốc phát hành hóa đơn điện tử theo quy định. Từ khi triển khai, sản lượng xăng dầu bán lẻ tăng 14,5% và số thu ngân sách tăng 15% so với cùng kỳ năm trước. Song song với đó, ngành Thuế tiếp tục mở rộng triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền để nâng cao hiệu quả quản lý, chống thất thu thuế trong lĩnh vực bán lẻ. Đến nay, đã có hơn 43.000 cơ sở kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Ngoài ra, ngành Thuế đã triển khai ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào công tác hỗ trợ người nộp thuế, với Trợ lý ảo (Chatbot) hỗ trợ người nộp thuế tại Cục Thuế Hà Nội. Chỉ sau một tháng triển khai, ứng dụng này đã xử lý gần 30.000 lượt hỏi đáp, góp phần nâng cao tính tự giác tuân thủ pháp luật của người nộp thuế (Minh Phương, 2024).

Khó khăn, thách thức

Công tác quản lý thuế tại Việt Nam hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế số và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ. Theo thông tin từ Cục Thuế doanh nghiệp lớn (Tổng Cục Thuế), có 4 nhà cung cấp nước ngoài (NCCNN) kinh doanh thương mại điện tử dựa trên nền tảng số tại Việt Nam chưa thực hiện đăng ký thuế thông qua Cổng Thông tin Điện tử của Tổng cục Thuế. Danh sách này bao gồm các công ty như Agoda International Pte.Ltd, Paypal Pte.Ltd, AirBnb Ireland Unlimited và Booking.com BV (Tổng cục Thuế, 2024). Việc các NCCNN chưa thực hiện đăng ký thuế tại Việt Nam gây khó khăn cho cơ quan thuế trong việc giám sát và thu thuế đối với các giao dịch thương mại điện tử xuyên biên giới. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách nhà nước mà còn tạo ra sự không công bằng giữa các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài. Để giải quyết vấn đề này, Cục Thuế doanh nghiệp lớn đã chủ động rà soát, tuyên truyền và hỗ trợ các NCCNN thực hiện đăng ký thuế theo quy định. Tuy nhiên, việc một số NCCNN vẫn chưa tuân thủ quy định cho thấy cần có biện pháp mạnh mẽ hơn để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả trong công tác quản lý thuế.

Báo cáo của Tổng cục Thuế tại Hội nghị tổng kết công tác thuế năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 vào ngày 19/12/2024 cũng đã chỉ ra những hạn chế, tồn tại mà ngành thuế cần khắc phục. Trong đó, hệ thống chính sách thuế hiện hành còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ và chưa sát với thực tế, gây khó khăn trong quá trình triển khai. Đặc biệt, hệ thống công nghệ thông tin của ngành thuế, dù đã được đầu tư từ nhiều năm trước, nay không còn đáp ứng kịp với yêu cầu chuyển đổi số và quản lý kinh tế số. Tình trạng nợ đọng thuế, trốn thuế, mua bán hóa đơn trái phép, gian lận hoàn thuế và chuyển giá vẫn tiếp diễn, ảnh hưởng đến tính công bằng trong thực hiện nghĩa vụ thuế và làm xói mòn niềm tin của người nộp thuế. Đặc biệt, một bộ phận người nộp thuế chưa có ý thức đầy đủ về trách nhiệm pháp luật, dẫn đến tình trạng chây ì hoặc cố tình vi phạm quy định.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, công tác quản lý thuế đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho ngân sách nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, hoàn thiện hệ thống chính sách và pháp luật về thuế. Việc hoàn thiện hệ thống chính sách và pháp luật về thuế là nền tảng quan trọng để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong công tác quản lý thuế. Cần rà soát, sửa đổi và bổ sung các quy định pháp luật về thuế để phù hợp với thực tiễn kinh tế, khắc phục những bất cập, chồng chéo và thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật hiện hành. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc xây dựng các quy định cụ thể về quản lý thuế đối với các lĩnh vực mới như thương mại điện tử, kinh doanh trên nền tảng số, nhằm đảm bảo tính công bằng giữa các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Hai là, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong quản lý thuế. Trong kỷ nguyên số, việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong quản lý thuế là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác thuế. Cần đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, phát triển các hệ thống quản lý thuế điện tử, hóa đơn điện tử, tạo thuận lợi cho người nộp thuế trong việc kê khai, nộp thuế và giảm thiểu chi phí tuân thủ. Đồng thời, cần áp dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để phân tích, dự báo và quản lý rủi ro thuế, phát hiện và ngăn chặn các hành vi gian lận, trốn thuế.

Ba là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của hệ thống thuế. Cần tăng cường số lượng và chất lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế, tập trung vào các lĩnh vực có rủi ro cao như thương mại điện tử, chuyển giá, gian lận hóa đơn. Đồng thời, cần hoàn thiện quy trình xử lý vi phạm, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và kịp thời trong việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về thuế.

Bốn là, nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ thuế. Cán bộ thuế đóng vai trò quan trọng trong việc thực thi chính sách thuế và hỗ trợ người nộp thuế. Cần tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ thuế, đảm bảo họ có đủ năng lực và phẩm chất để thực hiện nhiệm vụ được giao. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả công tác của cán bộ thuế, khuyến khích tinh thần trách nhiệm và sáng tạo trong công việc.

Năm là, tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế. Tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế là yếu tố quan trọng để nâng cao ý thức tuân thủ thuế và giảm chi phí tuân thủ. Cần xây dựng các chương trình tuyên truyền, phổ biến kiến thức về chính sách, pháp luật thuế đến cộng đồng doanh nghiệp và người dân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh cá thể. Đồng thời, cần phát triển các dịch vụ hỗ trợ người nộp thuế, giải đáp thắc mắc, hướng dẫn thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người nộp thuế trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế.

Sáu là, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức liên quan. Quản lý thuế hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức và doanh nghiệp. Cần xây dựng cơ chế phối hợp thường xuyên, chặt chẽ giữa cơ quan thuế với các cơ quan có liên quan, như: Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công Thương, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an, nhằm thực hiện tốt hơn công tác quản lý thuế đối với các lĩnh vực mới như thương mại điện tử, kinh doanh trên nền tảng số. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong việc trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm và phối hợp trong công tác quản lý thuế đối với các doanh nghiệp xuyên biên giới./.

Tài liệu tham khảo

1. An Nhiên (2025), Nhiều kỷ lục về thu ngân sách trong 2024, truy cập từ https://taichinhdoanhnghiep.net.vn/nhieu-ky-luc-ve-thu-ngan-sach-trong-2024-d54864.html.

2. Hương Quỳnh (2025), Xây dựng ngành Thuế Việt Nam hiện đại, ngang tầm các nước phát triển trên thế giới, truy cập từ https://www.gdt.gov.vn/wps/portal/!ut/p/z1.

3. Tổng cục Thuế (2024a), Công văn số 6369/TCT-DNL ngày 31/12/2024 Danh sách 04 nhà cung cấp nước ngoài chưa đăng ký thuế tại Việt Nam.

4. Tổng cục Thuế (2024b), Báo cáo tại Hội nghị tổng kết công tác thuế năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025, ngày 19/12/2024.

5. Trung Kiên (2024), Tổng kết năm 2024: ngành Thuế đạt nhiều kết quả nổi bật, truy cập từ https://thuenhanuoc.vn/tapchi/chuyen-muc/thoi-su/tin-hot/83cf992b-c484-4147-b3ff-40e7dbdae27f.

6. Văn Tuấn - Đức Minh (2024), Ngành Thuế thu ngân sách vượt 1,7 triệu tỷ đồng, truy cập từ https://thoibaotaichinhvietnam.vn/nganh-thue-thu-ngan-sach-vuot-17-trieu-ty-dong-166684.html.