Xu hướng phát triển HTX trong thời kỳ mới

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, khu vực KTTT, HTX có nhiều cơ hội phát triển, song cũng đối diện với nhiều thách thức đòi hỏi Nhà nước, cũng như cộng đồng HTX phải có một tư duy mới, cách nhìn mới và có các giải pháp nhằm phát triển HTX một cách bền vững. Trong đó, việc phát triển của khu vực HTX phải dựa trên các giá trị cốt lõi sau:

HTX là thể chế không thể thiếu được để phát triển đất nước hài hoà về tất cả các mặt kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá, là tất yếu đối với việc thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình, kinh tế tư nhân, cá thể, đáp ứng các nhu cầu phong phú của đời sống cộng đồng theo các nguyên tắc HTX.

HTX thực sự là một tổ chức tự nguyện của thành viên, dựa trên nền tảng thành viên, kinh tế thành viên, một mặt khuyến khích hợp tác giữa thành viên theo tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau cùng phát triển, mặt khác tôn trọng cá nhân thành viên, phát huy cao vai trò cá nhân của thành viên, kinh tế thành viên HTX.

HTX trước hết phải phục vụ phát triển kinh tế thành viên, mang lại lợi ích kinh tế thiết thực cho thành viên. HTX và kinh tế thành viên là hai thể chế độc lập, nhưng gắn kết với nhau, cùng phát triển. Với chức năng cung cấp dịch vụ phục vụ đời sống thành viên, đời sống cộng đồng, HTX có vai trò xã hội quan trọng trong việc góp phần cải thiện đời sống thành viên và gia đình họ, gắn kết các thành viên HTX thành cộng đồng chặt chẽ toàn diện về các mặt, gắn liền cộng đồng thành viên với cộng đồng dân cư tại địa phương.

Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển HTX thông qua tạo khung khổ pháp luật, ban hành chính sách hỗ trợ HTX, đảm bảo HTX thực hiện được tốt các mục tiêu kinh tế, chính trị và xã hội quan trọng của mình. Các chính sách hỗ trợ của Nhà nước không mang tính bao cấp, mà chỉ mang tính “bà đỡ”, tạo đà cho HTX tự phát triển. Nhà nước không can thiệp vào hoạt động của HTX.

Thực tiễn phát triển, cũng như nhiều nghiên cứu gần đây trên thế giới về HTX cho thấy, khu vực HTX trong thời đại công nghiệp 4.0 và trong thời đại toàn cầu hoá không những không giảm đi, ngược lại còn tăng lên. Khu vực này một mặt cần phải tự thay đổi thích nghi với điều kiện mới, mặt khác cần đảm nhận thêm các chức năng mới trong một nền kinh tế và một xã hội được toàn cầu hoá không chỉ có cơ hội mà còn có nhiều thách thức mới, to lớn, nhất là về mặt xã hội và môi trường.

Tại sao phải xây dựng Chiến lược phát triển KTTT, HTX?

Sau 5 năm triển khai thi hành Luật Hợp tác xã, khu vực KTTT với nòng cốt là HTX đã có sự chuyển biến tích cực về cả chất và lượng, thể hiện vai trò quan trọng khu vực này đối với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung và nông thôn nói riêng. Luật Hợp tác xã năm 2012 đã và đang tiếp tục triển khai sâu rộng tại các địa phương, sự nỗ lực vào cuộc của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, người dân để thúc đẩy phong trào HTX phát triển. Hiện nay, ước thực hiện năm 2018, cả nước có 21.787 HTX, trong đó có 1.711 HTX được thành lập mới. Doanh thu của HTX và thu nhập của người lao động được cải thiện, tác động tích cực đến kinh tế hộ thành viên.

Mặc dù đã có sự chuyển biến tích cực và đạt được nhiều kết quả bước đầu đáng khích lệ, nhưng sự phát triển của khu vực KTTT, HTX vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Các cơ chế chính sách ban hành, nhưng chưa thực sự đi vào cuộc sống. Sự quan tâm của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương đối với khu vực này còn hạn chế và hơn hết là bản thân các HTX vẫn còn yếu kém cả về cơ sở vật chất và năng lực quản lý. Hoạt động của các HTX còn thiếu gắn bó với nhau, với cộng đồng doanh nghiệp, chưa có sự liên kết hệ thống chặt chẽ cả về kinh tế, xã hội và tổ chức.

Một trong những nguyên nhân cốt lõi khiến cho khu vực kinh tế HTX phát triển chưa tương xứng với tiềm năng là do hạn chế về cơ chế, chính sách khi chưa có chiến lược tổng thể cho phát triển kinh tế của khu vực KTTT, HTX. Trình độ lao động, quản lý còn yếu, ít vốn đầu tư công nghệ và chưa liên kết với các doanh nghiệp uy tín để tìm thị trường, bao tiêu sản phẩm… Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ khiến các HTX khó cạnh tranh, tồn tại, phát triển so với các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức nhiều hội thảo góp ý xây dưng chiến lược phát triển kinh tế tập thể

Trong điều kiện sản xuất hàng hóa, năng suất, chất lượng sản phẩm quyết định cơ bản đến sự phát triển của doanh nghiệp và các HTX. Chính vì vậy, việc sản xuất, kinh doanh của các HTX cũng phải đi theo xu thế chung là mở rộng quy mô và áp dụng khoa học, kỹ thuật, giảm giá thành sản phẩm, thì mới tồn tại, phát triển lâu dài, mang lại lợi ích kinh tế cho người dân và xã hội.

Để đạt được vấn đề này, cần có chiến lược, chính sách tổng thể, lâu dài phát triển KTTT, HTX. Trong khi, đất nước ta đã qua 3 kỳ chiến lược 10 năm phát triển kinh tế - xã hội là: 1991-2000; 2001-2010 và 2011-2020, riêng lĩnh vực KTTT, HTX chưa có một chiến lược nào mang tính chất tổng thể, lâu dài, định hướng phát triển KTTT, HTX. Chính vì thế, tại Hội nghị trực tuyến sơ kết thi hành Luật Hợp tác xã năm 2012, Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương đã đề ra một trong những giải pháp phát triển KTTT, HTX trong thời gian tới là cần phải xây dựng Chiến lược phát triển KTTT, HTX. Nhiệm vụ này đã được cụ thể tại Chỉ thị số 12/CT- TTg, ngày 22/05/2018 của Thủ tướng Chính phủ về tiếp tục tăng cường công tác triển khai thi hành Luật Hợp tác xã năm 2012 và Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng Chiến lược phát triển KTTT, HTX đến năm 2030 để có định hướng tổng thể, lâu dài cho phát triển HTX.

Nội dung của Chiến lược

Chiến lược Phát triển KTTT, HTX đến năm 2030 là kim chỉ nam thống nhất cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp uỷ Đảng, các cấp chính quyền trong phát triển KTTT và trong huy động các nguồn lực đẩy nhanh công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo Nghị quyết của Đảng. Phát triển KTTT, HTX bền vững là yêu cầu xuyên suốt Chiến lược, xuất phát từ nhu cầu của người dân, tổ chức tham gia. Phải tôn trọng giá trị, nguyên tắc hoạt động của các HTX phù hợp với điều kiện, đặc điểm, mục tiêu phát triển của từng địa phương và cả nước.

Định hướng của Chiến lược: Định hướng chung của chiến lược là khuyến khích phát triển KTTT, HTX trên tất cả các ngành nghề, lĩnh vực của nền kinh tế, trên mọi vùng lãnh thổ; thu hút mọi giới, thành phần xã hội tham gia; bảo đảm quyền và lợi ích của thành viên tham gia HTX.

Trên cơ sở định hướng chung, sẽ xây dựng định hướng chiến lược theo ngành, lĩnh vực (định hướng chiến lược phát triển KTTT, HTX trong các lĩnh vực: Nông, lâm nghiệp, thủy sản; Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp; Xây dựng; Thương mại; Giao thông vận tải; Tài chính, ngân hàng; Nước sạch và môi trường; Nhà ở; Y tế; Trường học và các lĩnh vực khác) và định hướng chiến lược theo vùng, lãnh thổ (Đông Bắc, Tây Bắc, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Đông Nam Bộ).

Các nhóm giải pháp thực hiện

Để thực hiện được Chiến lược với mục tiêu phát triển hiệu quả mô hình KTTT, HTX, thì bộ, ngành Trung ương và địa phương, toàn xã hội cần có sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và tạo động lực để mô hình này phát triển bền vững, mang lại lợi ích cụ thể, lâu dài cho người lao động. Tại Chiến lược, dự kiến đề ra 9 nhóm giải pháp, cụ thể như sau:

Thứ nhất, tuyên truyền nâng cao nhận thức về KTTT, HTX: Tập trung giáo dục, đào tạo, tuyên truyền nhằm thống nhất nhận thức cho toàn bộ hệ thống chính trị, cán bộ, đảng viên và cho các tầng lớp nhân dân hiểu rõ Luật Hợp tác xã năm 2012, bản chất mô hình HTX kiểu mới, hiểu rõ các giá trị và 7 nguyên tắc HTX, sự khác nhau giữa HTX kiểu cũ và kiểu mới; vai trò và lợi ích của tổ chức HTX trong phát triển nông nghiệp nói riêng và kinh tế - xã hội đất nước nói chung; tuyên truyền vị trí, vai trò của KTTT, HTX đối với nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt đối với nông nghiệp, nông dân; củng cố niềm tin của thành viên, HTX thành viên, cộng đồng xã hội về mô hình HTX kiểu mới theo Luật Hợp tác xã năm 2012; đưa bộ môn KTTT, HTX vào một số trường đại học, trường Đảng, khuyến khích phát triển các trung tâm, cơ sở nghiên cứu về HTX…

Thứ hai, hoàn thiện khung khổ pháp lý, cơ chế chính sách: Tiếp tục rà soát các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Hợp tác xã năm 2012 để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tế; thực hiện và tiếp tục hoàn thiện chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển HTX, phù hợp bản chất (tránh bao cấp), nhu cầu, trình độ phát triển của tổ chức HTX và phù hợp với khả năng nguồn lực của Nhà nước; tập trung nguồn lực Nhà nước hỗ trợ xây dựng thí điểm một số chuỗi giá trị hành hóa chủ lực để từ đó nhân rộng…

Thứ ba, nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước đối với hợp tác xã, gắn liền với công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp trong phát triển HTX: Kiện toàn, nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động hệ thống bộ máy quản lý nhà nước về KTTT từ Trung ương đến địa phương, từ tỉnh đến huyện, thị xã; thanh tra, kiểm tra thực hiện pháp luật hợp tác xã, xử lý vi phạm pháp luật HTX, đi đôi với việc cần thiết phải huy động cả hệ thống chính trị trong việc phát triển KTTT, HTX; đưa phát triển KTTT, HTX là một trọng tâm công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp uỷ Đảng; quan tâm đào tạo đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về HTX…

Thứ tư, xây dựng mô hình HTX và tổng kết mô hình: Nghiên cứu, khảo sát mô hình kinh tế tập thể có hiệu quả, bố trí nguồn lực hỗ trợ cho việc xây dựng và nhân rộng các mô hình HTX điểm; lựa chọn một số HTX có quy mô phù hợp để hỗ trợ xây dựng mô hình liên kết chuỗi với doanh nghiệp theo hướng ứng dụng công nghệ cao; tập trung nguồn lực hỗ trợ cho việc xây dựng và nhân rộng các mô hình HTX điểm…

Thứ năm, nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX: Tập trung chỉ đạo quyết liệt để hoàn thành việc đăng ký lại các HTX đang hoạt động, giải thể các HTX ngừng hoạt động; tăng cường năng lực tổ chức, điều hành, hoạt động, kinh doanh cho các HTX, các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực, xúc tiến thương mại, đầu tư kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất, chế biến sản phẩm; từng bước mở rộng quy mô hoạt động của các HTX. Bên cạnh phương thức sáp nhập, hợp nhất để tăng quy mô và hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, HTX có thể liên kết kinh tế với các HTX khác cùng hoạt động trên cùng lĩnh vực, ngành nghề trên nhiều địa bàn lãnh thổ khác nhau để nâng cao hiệu quả, giảm chi phí, hình thành chuỗi giá trị trong sản xuất và nâng cao sức cạnh tranh của mình trên thị trường; khuyến khích các cán bộ trẻ có trình độ về làm việc trong HTX...

Thứ sáu, huy động nguồn lực xã hội để phát triển KTTT, HTX: Nguồn lực trong nước; phát triển hợp tác quốc tế về KTTT, HTX (Khuyến khích hợp tác quốc tế trong phát triển KTTT, HTX, nhất là trong việc tiếp thu kinh nghiệm tốt của các nước, vùng lãnh thổ có phong trào HTX mạnh. Tiếp thu các hỗ trợ phát triển trong việc thành lập và nâng cao năng lực HTX)…

Thứ bảy, tăng cường vai trò, trách nhiệm và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống Liên minh Hợp tác xã Việt Nam: Hệ thống Liên minh HTX là tổ chức đại diện cho quyền lợi của các HTX, có hệ thống từ Trung ương đến cơ sở, cần thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình là tuyên truyền, vận động phát triển HTX; tăng cường tư vấn, hỗ trợ và cung cấp dịch vụ, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ cho việc hình thành và phát triển HTX; đổi mới, nâng cao năng lực của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, tăng cường các cán bộ có trình độ chuyên môn sâu về HTX, phải nắm vững được những nội dung cơ bản về Luật Hợp tác xã, nguyên tắc, tổ chức của HTX, cũng như các kỹ năng hỗ trợ HTX; củng cố hệ thống Liên minh HTX, làm rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và vai trò, trách nhiệm của Liên minh HTX trong phát triển HTX. Mở rộng hoạt động của Liên minh HTX trong một số lĩnh vực dịch vụ công…

Thứ tám, phát huy mạnh mẽ vai trò của Mặt trận tổ quốc, các đoàn thể, hội, hiệp hội trong phát triển KTTT: Cấp ủy và chính quyền các cấp hỗ trợ, tạo điều kiện và phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể, hội, hiệp hội trong việc tuyên truyền, vận động thành viên tham gia HTX, đưa Luật HTX năm 2012 vào cuộc sống; động viên, khuyến khích các hội viên đi đầu tham gia xây dựng các mô hình điểm về KTTT, như: HTX, liên hiệp HTX, tổ hợp tác trên các lĩnh vực, nhất là nông thôn; phối hợp với các bộ, ngành trong việc tuyên truyền các chính sách, pháp luật về KTTT tới các hội viên; đưa các nội dung này thành các trọng tâm trong chương trình, kế hoạch hoạt động hàng năm của các cấp đoàn, hội…

Thứ chín, xây dựng chương trình, dự án mang tính đột phá: Chương trình hỗ trợ phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2025; Đề án “Lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới tại các địa phương trên cả nước giai đoạn 2021-2025”./.

Nguyễn Văn Đoàn, Cục trưởng Cục Phát triển Hợp tác xã, Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo số 01/2019