10 tổ chức “trắng điểm” MOBI 2020

“Trong khi mức độ công khai, minh bạch của các tỉnh liên tục được cải thiện (thông qua đánh giá bằng chỉ số POBI hàng năm), thì các cơ quan trung ương lại không có sự tiến bộ đáng kể nào, dù Luật Ngân sách nhà nước 2015 đã có hiệu lực từ lâu. Đây là một hiện tượng gây thất vọng...”, TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) chia sẻ như vậy, tại buổi công bố trực tuyến Chỉ số MOBI 2020, do Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) và VESS đồng tổ chức sáng nay (ngày 16/6).

Công khai ngân sách hoạt động, các bộ “dậm chân tại chỗ”
Ông Nguyễn Đức Thành thất vọng với MOBI 2020 vì sự minh bạch ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương không có sự cải thiện so với năm 2019

Chỉ số MOBI do Liên minh Minh bạch Ngân sách (BTAP) chủ trì xây dựng, do hai tổ chức thành viên của Liên minh là CDI và Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) thực hiện, với sự tài trợ của Tổ chức Oxfam tại Việt Nam.

Năm 2020 là năm thứ 3 liên tiếp MOBI được thực hiện và công bố. MOBI 2020 đánh giá mức độ công khai ngân sách của 44 bộ, cơ quan trung ương.

MOBI 2020 được xây dựng thông qua 5 tiêu chí chính gồm: tính sẵn có, tính kịp thời, tính đầy đủ, tính thuận tiện và tính liên tục của 6 loại tài liệu bắt buộc phải công khai theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 và theo hai thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính là Thông tư 61/2017/TT-BTC hướng dẫn về công khai ngân sách đối với đơn vị dự toán ngân sách, tổ chức được ngân sách nhà nước hỗ trợ và Thông tư 90/2018/TT-BTC sửa đổi Thông tư 61/2017/TT-BTC.

Chia sẻ về kết quả nghiên cứu, đại diện nhóm nghiên cứu MOBI 2020, PGS, TS. Vũ Sỹ Cường, cho biết, điểm trung bình MOBI 2020 đạt 21,64 điểm, tương đương năm 2019. Đây là sự thất vọng… Có 34/44 bộ, cơ quan trung ương có điểm công khai ngân sách, trong đó đứng đầu là Bộ Tài chính đạt 66,63/100 điểm; Bộ Tư pháp: 48,41/100 điểm, Kiểm toán Nhà nước: 41,42/100 điểm... Tuy nhiên, không có bộ, cơ quan trung ương nào đạt điểm mức A (từ 75-100 điểm). Điều này cho thấy, mức độ công khai ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương thua kém so với các tỉnh.

“Đáng nói là có 10 bộ, cơ quan trung ương như: Hội cựu chiến binh Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam, Uỷ ban trung ương mặt trận tổ quốc Việt Nam, Ban quản lý làng Văn hoá- Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, Toà án nhân dân tối cao… không có tên trong bảng xếp hạng MOBI 2020. Điều này đồng nghĩa, các đơn vị này không có thư mục công khai ngân sách và không công khai các tài liệu ngân sách trên cổng thông tin điện tử của mình tại thời điểm nhóm nghiên cứu khảo sát…”, ông Cường phân tích.

Xét về tính sẵn có: 27/44 tổ chức trong kỳ khảo sát MOBI 2020 công khai ít nhất 1 tài liệu ngân sách (chiếm 61,36%), tăng 3 đơn vị so với kỳ khảo sát 2019. Tuy nhiên, vẫn còn có tới 17 bộ, cơ quan trung ương không công khai bất kỳ một tài liệu nào tại thời điểm khảo sát (tương đương với 38,64%).

Về tính kịp thời: kết quả khảo sát MOBI 2020 cho thấy, các bộ, cơ quan trung ương chưa công khai kịp thời các tài liệu ngân sách theo quy định. Không có đơn vị nào công khai đúng hạn báo cáo tình hình thực hiện ngân sách cả năm 2020.

Về tính thuận tiện: kết quả khảo sát MOBI 2020 cho thấy, có 32/44 đơn vị có điểm về tính thuận tiện (tương đương với 72,72%), tăng 5 đơn vị so với khảo sát MOBI 2019. Định dạng của các tài liệu ngân sách được công khai trên cổng thông tin điện tử của đơn vị chủ yếu dưới dạng pdf hoặc scan ảnh, nên còn gây khó cho người đọc.

Liên quan đến tính đầy đủ: kết quả khảo sát MOBI 2020 cho thấy, các tài liệu ngân sách được công khai chưa đầy đủ nội dung theo quy định, còn thiếu báo cáo thuyết minh hoặc không đầy đủ nội dung của các bảng biểu.

TS. Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng ban Dân nguyện của Quốc hội khóa XIV nhận định: “Điều đáng nói là, một số cơ quan trung ương cần phải nêu gương cũng nằm trong các tổ chức không chú trọng về công khai tài liệu ngân sách. Mức độ tuân thủ về công khai ngân sách, tài liệu ngân sách đang có vấn đề...”.

Lý giải nguyên nhân các bộ, cơ quan trung ương đạt điểm thấp về công khai ngân sách, một số chuyên gia cho rằng, có lý do là quy định pháp lý hiện tại chưa đưa ra chế tài xử lý các tổ chức, cá nhân không tuân thủ quy định về công khai, minh bạch ngân sách.

“Các cơ quan chưa quan tâm đúng mức đến sự công khai, minh bạch ngân sách. Chưa có sự thúc đẩy và giám sát từ bên ngoài, cũng là nguyên nhân khiến các bộ, cơ quan trung ương chưa có sự cải thiện trong minh bạch ngân sách…”, ông Cường lý giải.

“Thuốc trị” nào?

Để khắc phục tình trạng các bộ, cơ quan trung ương “dậm chân tại chỗ” trong minh bạch ngân sách, nhóm nghiên cứu khuyến nghị, Bộ Tài chính cần có hướng dẫn cụ thể hơn về thời hạn công khai một số loại tài liệu ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương. Cùng với cần tiếp tục rà soát và điều chỉnh lại hướng dẫn về các thông tin và định dạng tài liệu cần công khai tại Thông tư 90/2018/TT-BTC, Bộ Tài chính cần sử dụng kết quả MOBI 2020 để thúc đẩy các bộ, cơ quan trung ương thực hiện công khai ngân sách. Quốc hội có thể cân nhắc bổ sung nội dung giám sát tình hình thực hiện công khai ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương vào chương trình hoạt động giám sát hàng năm của Uỷ ban Tài chính ngân sách của Quốc hội. Quốc hội cần xem xét bổ sung chế tài xử lý các vi phạm về thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật.

TS. Nguyễn Đức Thành khuyến nghị, đây là lúc Quốc hội cần phát huy vai trò giám sát của mình trong việc thúc đẩy tính công khai, minh bạch của hệ thống tài chính công…

Cùng với đề nghị Kiểm toán Nhà nước nên đưa nội dung công khai minh bạch về tài liệu ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương vào nội dung kiểm toán tuân thủ, nhóm nghiên cứu khuyến nghị, Chính phủ cần thúc đẩy các bộ, cơ quan trung ương thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật và ban hành chế tài xử lý các đơn vị không thực hiện công khai ngân sách nhà nước. Chính phủ cũng cần áp dụng biện pháp đánh giá tình hình thi hành pháp luật về công khai ngân sách và báo cáo với Quốc hội theo quy định của pháp luật...

Công khai ngân sách hoạt động, các bộ “dậm chân tại chỗ”

Ông Lưu Bình Nhưỡng đề xuất cần tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội nhằm cải thiện mức độ minh bạch ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương. Ảnh: CDI

“Việc tăng cường vai trò của Kiểm toán Nhà nước và vai trò giám sát của Quốc hội là biện pháp đúng hướng, nhất là cần vai trò thẩm tra báo cáo dự toán, quyết toán của Hội đồng dân tộc, các uỷ ban của Quốc hội, trong đó phải tăng số phiên giải trình, chất vấn để làm rõ nguyên nhân của tình trạng không công khai hoặc chậm trễ trong công khai ngân sách. Cần tăng cường vai trò giám sát của các đại biểu Quốc hội trong các vụ việc, sự kiện…”, ông Nhưỡng đề xuất./.