Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030: Hoạch định kiến tạo hướng phát triển cho đất nước

“Chúng ta đang ở thời điểm hết sức quan trọng. Chúng ta đang làm điều đặc biệt, rất quan trọng của đất nước, trong phạm vi rất lớn nhưng lại là lần đầu tiên làm, chưa có tiền lệ. Kinh nghiệm quốc tế cũng không nhiều”, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã nói như vậy khi khai mạc Hội thảo xin ý kiến đối với dự thảo Báo cáo định hướng quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, sáng ngày 22/2/2022, tại trụ sở Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

cơ hội sắp xếp lại quốc gia trong thời kỳ mới

Bộ trưởng nhấn mạnh, việc xây dựng Quy hoạch tổng thể quốc gia là vấn đề rất lớn, vì thế đây không phải là việc của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, mà của cả hệ thống chính trị, của các bộ ngành, các chuyên gia tư vấn, các nhà khoa học, trường viện, cùng nhau tham gia.

“Chúng ta phải xác định có gì, muốn gì, đi về đâu, đi bằng cách nào và bao giờ đến? Đây là câu hỏi chung cho tất cả các quy hoạch, xác định định hướng để bố trí, phân bổ không gian phát triển, qua đó có các cơ chế chính sách để thu hút các nguồn lực thực hiện các mục tiêu đề ra”, Bộ trưởng nêu vấn đề.

Bộ trưởng cũng khẳng định, mục tiêu của Quy hoạch tổng thể quốc gia có ý nghĩa rất quan trọng và cũng là cơ sở để lập các quy hoạch khác. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang giao Viện Chiến lược phát triển làm đầu mối, các viện nghiên cứu của các bộ cũng tham gia theo các hợp phần nghiên cứu riêng.

Nhắc rằng, nhiệm vụ này đã chậm hơn so với yêu cầu của Quốc hội đặt ra với Chính phủ, người đứng đầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhấn mạnh, cần khẩn trương phối hợp chặt chẽ thì quá trình đi đến thống nhất sẽ nhanh hơn, đảm bảo chất lượng.

“Đây là cơ hội để sắp xếp lại cả quốc gia trong thời kỳ mới để đạt mục tiêu của Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII, mục tiêu năm 2025, năm 2030, 2045. Các mục tiêu khát vọng đề ra rất lớn. Quy hoạch đưa ra định hướng, tầm nhìn, mô hình tốt đối với không gian hợp lý, các ngành hợp lý, bổ sung cho nhau, cùng nhau đóng góp cho phát triển chung, thì sẽ thực hiện được. Nếu không xác định đây là cơ hội tốt quý, thì sẽ mất cơ hội”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định.

Thay mặt đơn vị được giao nhiệm vụ xây dựng Quy hoạch tổng thể quốc gia, TS. Trần Hồng Quang, Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển cho hay, Quy hoạch tổng thể quốc gia lần đầu tiên được triển khai lập ở nước ta theo quy định tại Luật Quy hoạch (2017).

Quy hoạch tổng thể quốc gia là quy hoạch cấp quốc gia, mang tính chiến lược theo hướng phân vùng và liên kết vùng của lãnh thổ bao gồm đất liền, các đảo, quần đảo, vùng biển và vùng trời; hệ thống đô thị và nông thôn; kết cấu hạ tầng; sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường; phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế.

Quy hoạch tổng thể quốc gia là cơ sở để lập quy hoạch không gian biển quốc gia, quy hoạch sử dụng đất quốc gia, quy hoạch ngành quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh, quy hoạch đô thị, quy hoạch nông thôn trên cả nước.

”Với vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng như trên, trong quá trình lập Quy hoạch tổng thể quốc gia rất cần được cấp thẩm quyền cho ý kiến và thông qua những định hướng lớn, như quan điểm, mục tiêu, khung định hướng tổ chức lãnh thổ quốc gia, các định hướng phát triển các ngành, lĩnh vực, các vùng... trước khi triển khai các bước tiếp theo của quy trình lập Quy hoạch tổng thể quốc gia. Với mục tiêu như trên, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan xây dựng Báo cáo Định hướng quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050”, TS. Trần Hồng Quang chia sẻ.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc lập Quy hoạch tổng thể quốc gia, từ đầu năm 2020, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chỉ đạo các đơn vị của Bộ phối hợp với các viện nghiên cứu chiến lược, quy hoạch các Bộ, ngành liên quan xây dựng các định hướng phát triển và tổ chức không gian các ngành, lĩnh vực liên quan và căn cứ vào Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030, các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, tham khảo kinh nghiệm quốc tế để xây dựng Báo cáo Định hướng quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Đã tổ chức các hội thảo xin ý kiến chuyên gia quy hoạch, các nhà khoa học, đại diện các Bộ, ngành Trung ương và các địa phương.

Trong quá trình xây dựng Báo cáo, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham khảo kinh nghiệm về lập quy hoạch không gian của các nước, nhất là các quốc gia có điều kiện tương đồng với Việt Nam trong khu vực, như Malaysia, Hàn Quốc.

Thay mặt cơ quan nghiên cứu, TS. Trần Hồng Quang cũng chỉ rõ các hạn chế, yếu kém chủ yếu trong tổ chức không gian phát triển đất nước giai đoạn 2011-2020.

Đó là: Không gian phát triển bị chia cắt theo địa giới hành chính, liên kết vùng hạn chế, các địa phương phát triển không dựa vào lợi thế của mình; Chưa hình thành được bộ khung kết cấu hạ tầng quốc gia, kết cấu hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, khả năng kết nối giữa các phương thức vận tải còn hạn chế; Đầu tư phát triển dàn trải theo các vùng, miền; chưa tập trung nguồn lực hình thành các vùng động lực, đi trước, có đóng góp lớn vào tăng trưởng kinh tế, ngân sách; Hệ thống đô thị phân bố chưa hợp lý, đô thị hóa chủ yếu phát triển theo chiều rộng, sử dụng đất đô thị chưa hiệu quả, tác động lan tỏa của khu vực đô thị còn hạn chế; Chưa hình thành được các trung tâm tài chính lớn; phát triển các khu kinh tế, khu công nghiệp, khu du lịch… còn dàn trải, chưa tạo thành các cụm liên kết ngành lớn, hiệu quả chưa cao; Ô nhiễm môi trường liên tỉnh, nhất là ô nhiễm lưu vực sông chậm được khắc phục, ô nhiễm trên biển diễn biến phức tạp.

Đặc biệt, theo ông Quang, công tác quy hoạch, xây dựng hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng, chống thiên tai còn hạn chế.

Những nội dung chính của định hướng Quy hoạch tổng thể quốc gia

Ông Quang cho biết, mục tiêu tổng quát của Quy hoạch tổng thể quốc gia là: Kiến tạo một mô hình phân bổ không gian phát triển quốc gia hiệu quả, bền vững, hình thành được các vùng kinh tế động lực, các trung tâm kinh tế, đô thị chiến lược, mạng lưới kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại, kết nối giữa các vùng, giữa thành thị và nông thôn, tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế cao, thúc đẩy thực hiện mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2050 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, xã hội hài hoà, môi trường có chất lượng tốt, trong lành và an toàn.

Theo nhóm nghiên cứu, trong khi các nguồn lực dành cho phát triển có hạn, trong một giai đoạn nhất định cần ưu tiên, tập trung đầu tư cho một số lãnh thổ có điều kiện thuận lợi nhất về vị trí địa lý, kết cấu hạ tầng, nguồn nhân lực và cơ sở vật chất kỹ thuật sẵn có để các lãnh thổ đó phát triển đi trước một bước, tạo động lực và làm đầu tàu, thúc đẩy các vùng khác cùng phát triển.

Vì thế, định hướng tổ chức lãnh thổ quốc gia dự kiến sẽ tập trung hình thành và phát triển các hành lang kinh tế và vùng động lực.

Đường cao tốc Bắc - Nam

Về phát triển các hành lang kinh tế, tập trung hình thành và phát triển hành lang kinh tế Bắc – Nam và các hành lang kinh tế Đông – Tây.

"Dự kiến có 2 hành lang Bắc – Nam: Hành lang phía Đông gắn với đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông và Quốc lộL 1A từ Lạng Sơn đến Cà Mau và Hành lang phía Tây gắn với đường Hồ Chí Minh và đường cao tốc Bắc - Nam phía Tây từ Cao Bằng đến Kiên Giang - Cà Mau. Trong giai đoạn đến năm 2030, dự kiến sẽ ưu tiên phát triển Hành lang kinh tế phía Đông và phát triển dải ven biển”, ông Quang báo cáo.

Về các hành lang kinh tế Đông – Tây, ưu tiên hình thành các hành lang kinh tế có các điều kiện thuận lợi: Có trục giao thông quan trọng, thường là đường cao tốc; gắn với các đầu mối giao thương quan trọng như cảng biển, cửa khẩu quốc tế, sân bay quốc tế...; Các địa phương trên hành lang có nhiều tiềm năng phát triển công nghiệp, dịch vụ, đô thị… Ưu tiên các hành lang có khả năng liên kết với các hành lang kinh tế khu vực và quốc tế.

Về các vùng động lực, ông Quang cho biết, hiện nay cả nước có 4 vùng kinh tế trọng điểm với quy mô khá lớn, gồm 24/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

TS. Cao Viết Sinh góp ý rằng, báo cáo cần xác định được các điểm nghẽn trong công tác quy hoạch. “Không phải chỉ xác định điểm nghẽn trong 3 đột phá chiến lược đâu, còn nhiều vấn đề lắm; từ đó xử lý điểm nghẽn thế nào”, TS. Cao Viết Sinh gợi mở.

"Do quy mô các vùng kinh tế trọng điểm quá lớn, chưa có cơ chế chính sách ưu đãi vượt trội, nên chưa thực sự trở thành các vùng động lực, nhiều địa phương thuộc các vùng kinh tế trọng điểm có trình độ phát triển dưới hoặc tương đương mức trung bình cả nước”, ông Quang nhận định. Ông thay mặt nhóm nghiên cứu nêu đề xuất: "Trên cơ sở các vùng kinh tế trọng điểm hiện nay, lựa chọn một số địa bàn có vị trí thuận lợi nhất, có sân bay quốc tế cửa ngõ và cảng biển cửa ngõ quốc tế kết hợp trung chuyển, có tiềm lực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhân lực chất lượng cao để hình thành các vùng động lực của quốc gia”.

Sau khi xác định các hành lang kinh tế ưu tiên, các vùng động lực; cần bố trí không gian phát triển các ngành, lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, mạng lưới kết cấu hạ tầng, hệ thống đô thị, phát triển các vùng gắn với các hành lang kinh tế và hình thành, phát triển các vùng động lực.

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: "Phải có sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy mới đột phá mạnh mẽ được. Chúng ta phải tìm động lực mới cho đất nước!" Bộ trưởng cũng chỉ rõ, khung định hướng này chưa phải bản quy hoạch mà là định hướng để lập quy hoạch và các ngành khác dựa vào đây triển khai quy hoạch ngay. Đồng tình với chuyên gia Cao Viết Sinh, Bộ trưởng cho rằng, chúng ta phải xác định được điểm nghẽn của đất nước hiện nay là gì. "Điểm nghẽn lớn nhất là tư duy tầm nhìn, chúng ta không có tư duy đột phá táo bạo. Rào cản lớn nhất là chưa theo kịp xu thế, chưa thích ứng với sự thay đổi của thế giới. Cái này Đảng ta đã thấy, đã nêu trong Nghị quyết", Bộ trưởng nói. Từ tư duy đột phá, Bộ trưởng cho rằng, Quy hoạch cần nêu được các định hướng chủ động quyết định tương lai của đất nước mình, chứ không chỉ là đối phó. "Lâu nay chỉ khắc phục vướng mắc, chưa mạnh dạn hoạch định kiến tạo theo hướng chúng ta mong muốn", Bộ trưởng chia sẻ và nêu yêu cầu: "Phải có sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy mới đột phá mạnh mẽ được. Chúng ta phải tìm động lực mới cho đất nước"./.