Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn, Ủy viên Ban Thường trực, Phó Tổng Thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho biết, trải qua quá trình thực hiện từ tháng 7/2014 tới nay, hoạt động đấu thầu mua sắm công đã nảy sinh không ít vấn đề trên thực tế, khiến việc sửa đổi luật này đang trở nên rất cấp thiết. Các vấn đề này bao gồm sự chưa đồng bộ, thống nhất của Luật Đấu thầu 2013 với các luật khác có liên quan mới được sửa đổi, ban hành; những bất cập trong quy trình, thủ tục đấu thầu khiến tốc độ giải ngân vốn đầu tư công và việc đưa công trình vào khai thác bị chậm lại và không kịp thời phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, đặc biệt trong bối cảnh xuất hiện đại dịch COVID-19; mức độ cạnh tranh, minh bạch và công tác giám sát, xử lý vi phạm... còn hạn chế, dẫn tới xuất hiện nhiều vụ việc tiêu cực, tham nhũng, lãng phí... gây bức xúc trong doanh nghiệp.

Hội thảo “Đấu thầu mua sắm công từ góc nhìn của doanh nghiệp”

Hiện nay Quốc hội cũng đã thông qua việc bổ sung Luật Đấu thầu (sửa đổi) vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2022 và 2023, quyết định trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ 4 năm 2022 và trình Quốc hội thông qua vào Kỳ họp thứ 5 năm 2023. Việc tổng kết, đánh giá tình hình thi hành Luật Đấu thầu năm 2013 cũng đang được tiến hành để phục vụ cho quá trình sửa đổi Luật này.

Những thông tin từ phía cộng đồng doanh nghiệp có ý nghĩa quan trọng, bởi doanh nghiệp là chủ thể quan trọng trong hoạt động đấu thầu, đặc biệt là đấu thầu mua sắm công. Do đó, rất cần thiết có những nghiên cứu đánh giá về hoạt động đấu thầu dưới góc nhìn của các doanh nghiệp nhằm phát hiện những vấn đề cụ thể và tìm kiếm giải pháp khắc phục. “Đây cũng là mục tiêu mà nghiên cứu hướng tới giải quyết, theo đó góp phần trực tiếp tìm hiểu làm rõ các vấn đề, vướng mắc cụ thể cộng đồng doanh nghiệp đang gặp phải khi tham gia hoạt động đấu thầu mua sắm công tại địa phương, từ đó tìm kiếm giải pháp tháo gỡ, khắc phục, góp phần tăng cường tính minh bạch, hiệu lực, hiệu quả pháp luật về đấu thầu mua sắm công và công tác thực hiện, đồng thời góp phần cải thiện môi trường kinh doanh tại Việt Nam”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Bất cập đấu thầu công tại địa phương

Đại diện Ban Pháp chế VCCI cho biết, Báo cáo khảo sát tập trung đánh giá hai vấn đề chính trong mua sắm đấu thầu công, gồm đánh giá của doanh nghiệp về quá trình thực hiện thủ tục đấu thầu mua sắm công tại địa phương và đánh giá việc giải quyết kiến nghị, khiếu nại, tố cáo. Theo đó, Báo cáo được công bố cho thấy đánh giá của doanh nghiệp về quá trình thực hiện thủ tục đấu thầu mua sắm công tại địa phương còn nhiều bất cập, nhìn chung, doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn khi tham gia đấu thầu tại địa phương.

Cụ thể, những khó khăn mà doanh nghiệp thường gặp nhiều nhất gồm: thời gian chuẩn bị (nộp) hồ sơ dự thầu quá ngắn; thư mời thầu không công bố rộng rãi; điều kiện thực hiện hợp đồng quá khó; tiêu chuẩn về năng lực và kinh nghiệm nhà thầu khó bất thường; tiêu chí phụ không thỏa đáng; khó/không mua được hồ sơ mời thầu... Các vấn đề khó khăn càng phổ biến hơn đối với các doanh nghiệp tham gia các gói đấu thầu của các cơ sở y tế công lập.

Loạn “hoa hồng, chi phí ngoài quy định” để trúng thầu

Đáng chú ý, tình trạng doanh nghiệp chi trả chi phí ngoài quy định để tăng khả năng trúng thầu là khá phổ biến. Khoảng 34,4% doanh nghiệp cho biết, sẵn sàng chi trả chi phí ngoài quy định để tăng khả năng trúng thầu. Tỷ lệ doanh nghiệp sẵn sàng trả chi phí ngoài quy định để đảm bảo trúng thầu có mối quan hệ mật thiết với độ mở của hình thức lựa chọn nhà thầu gói thầu mà doanh nghiệp tham gia.

Đối với hình thức lựa chọn nhà thầu có số lượng hạn chế như đấu thầu hạn chế hay chỉ định thầu, tỷ lệ doanh nghiệp sẵn sàng chi “hoa hồng” để có mặt trong danh sách nhà thầu cũng như để tăng khả năng trúng thầu là cao hơn. Trong khi với hình thức đấu thầu rộng rãi, tỷ lệ doanh nghiệp sẵn sàng chi trả “hoa hồng” thấp hơn do loại hình này mang tính chất cạnh tranh và không hạn chế nhà thầu tham gia.

Doanh nghiệp vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn khi tham gia đấu thầu công tại địa phương

Khảo sát thực hiện trong năm 2021 cho thấy, 25,5% doanh nghiệp cho biết, họ có chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu, khoảng 10,3% cho biết do cán bộ phụ trách đấu thầu của bên mời thầu, chủ đầu tư gợi ý. Rất đáng lưu ý, có tới 58,9% doanh nghiệp cho biết, việc chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu là “luật bất thành văn” mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia đấu thầu.

Liên quan tới cảm nhận được đối xử công bằng giữa các nhà thầu, hơn một nửa số doanh nghiệp cho rằng họ bị đối xử thiếu công bằng. Có mối quan hệ mật thiết giữa tỷ lệ doanh nghiệp bị đối xử thiếu công bằng so với các bên tham gia khác và tỷ lệ doanh nghiệp sẵn sàng chi trả chi phí ngoài quy định khi xét theo cơ quan mời thầu và hình thức lựa chọn nhà thầu đối với gói thầu tham dự.

Doanh nghiệp vẫn “ngại” khiếu nại

Trong khi đó, đánh giá việc giải quyết kiến nghị, khiếu nại, tố cáo doanh nghiệp thực tế vẫn còn e dè khi kiến nghị xem xét lại kết quả lựa chọn nhà thầu và những vấn đề liên quan. Với những doanh nghiệp lựa chọn gửi kiến nghị, khiếu nại, tố cáo khi có vướng mắc, kết quả khảo sát cho thấy, dường như các doanh nghiệp lâu năm được giải quyết vướng mắc thỏa đáng hơn so với các doanh nghiệp mới thành lập.

Lý giải một trong những nguyên nhân chủ yếu tại sao doanh nghiệp lựa chọn giải pháp không kiến nghị xem xét lại khi có vướng mắc, Báo cáo nghiên cứu dẫn phản hồi của doanh nghiệp cho hay, họ e ngại thủ tục kiến nghị phức tạp. Các lý do khác được doanh nghiệp đưa ra bao gồm chi phí và công sức kiến nghị tốn kém so với lợi ích thu lại, lo ngại bị đối xử bất công trong tương lai, chưa tin tưởng vào việc giải quyết kiến nghị của bên mời thầu, chủ đầu tư, người có thẩm quyền và xử lý tố cáo của cơ quan quản lý nhà nước.

Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý tăng minh bạch trong đấu thầu công

Từ thực trạng trên, Báo cáo khuyến nghị, cần sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng tăng cường tính công khai và minh bạch trong mua sắm đấu thầu công thông qua tăng cường sử dụng các biểu mẫu đấu thầu công mang tính cạnh tranh và công khai kết quả lựa chọn nhà thầu và hợp đồng kết hợp với việc tối ưu hóa sử dụng công nghệ cao (hệ thống đấu thầu công điện tử) trong hoạt động tổ chức và quản lý đấu thầu.

Đồng thời, cần tăng cường giám sát mua sắm đấu thầu công thông qua nâng cao năng lực thanh tra, kiểm tra, kiểm toán đối với cơ quan, tổ chức công mời thầu mua sắm, đầu thầu công, cơ quan quản lý nhà nước. Ngoài ra, cơ quan chức năng ở địa phương cần tập trung vào chất lượng giải quyết các vấn đề và kiến nghị của doanh nghiệp tham gia đấu thầu thông qua việc xây dựng các cơ chế độc lập.

Phát biểu tại hội thảo, ông Patrick Haverman, Phó Trưởng đại diện Chương trìnhphát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (UNDP) nhấn mạnh: “Nâng cao tính minh bạch và đẩy mạnh quá trình số hóa trong hoạt động đấu thầu công, bao gồm trong lĩnh vực y tế là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ Việt Nam nhằm đảm bảo các mục tiêu phát triển bền vững. Điều này càng quan trọng hơn trong bối cảnh đại dịch Covid-19 để giúp ứng phó một cách hiệu quả đối với khủng hoảng và phục hồi kinh tế nhanh chóng sau đại dịch. Doanh nghiệp có vai trò quan trọng trong thúc đẩy những thông lệ tốt về quản trị doanh nghiệp, nâng cao tính minh bạch và liêm chính doanh nghiệp, vì vậy tôi hy vọng rằng kết quả thảo luận tại hội thảo ngày hôm nay sẽ tạo cơ sở cho những hoạt động hợp tác trong tương lai với sự tham gia tích cực của cộng đồng doanh nghiệp nhằm góp phần xây dựng một hệ thống đấu thầu công hiệu quả, số hóa và minh bạch ở Việt Nam”.

Báo cáo khảo sát là kết quả của dự án hợp tác giữa VCCI - UNDP với sự hỗ trợ của Cơ quan Phát triển quốc tế Úc, nhằm tìm hiểu trải nghiệm và cảm nhận của các doanh nghiệp về hoạt động đấu thầu mua sắm công tại các địa phương, trong đó có lĩnh vực y tế công. Báo cáo sử dụng dữ liệu điều tra với các câu hỏi được lồng ghép vào khảo sát Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2021, một điều tra doanh nghiệp thường niên quy mô lớn do VCCI triển khai trong nhiều năm qua tại Việt Nam./.