VIAC SYMPOSIUM 2024, chuỗi sự kiện xoay quanh chủ đề chính về "Thương mại và đầu tư xuyên biên giới trong bối cảnh bất ổn kinh tế: Tranh chấp và Trọng tài" do Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), với sự hỗ trợ kỹ thuật của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tổ chức diễn ra tại Hà Nội trong các ngày 26-27/6/2024. Tại chuỗi sự kiện này, VIAC đã ra mắt nền tảng quản lý nộp đơn điện tử và quản lý vụ tranh chấp trực tuyến - VIAC Ecase nhằm bắt kịp xu hướng chuyển đổi số của thị trường, thích nghi với nhịp với sự vận động chung của trọng tài quốc tế.

Cơ hội và thách thức ngày càng gia tăng trong thương mại và đầu tư quốc tế

Phát biểu khai mạc Phiên đầu tiên của chuỗi sự kiện, TS. Vũ Tiến Lộc, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Chủ tịch VIAC dẫn báo cáo “Tình hình Kinh tế Thế giới và Triển vọng 2024” của Liên Hợp Quốc giữa năm 2024 cho biết kinh tế toàn cầu được dự báo sẽ tăng trưởng 2,7% trong năm 2024 và 2,8% trong năm 2025. Tuy nhiên, chính trong báo cáo này, Ủy ban Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc cũng chỉ ra rằng sự tăng trưởng này cần phải được xem xét một cách thận trọng vì những yếu tố đe dọa làm giảm triển vọng tăng trưởng, bao gồm lãi suất chính sách cao hơn trong thời gian dài hơn ở các nền kinh tế phát triển lớn, và đặc biệt là những căng thẳng địa chính trị leo thang và rủi ro khí hậu ngày càng tăng. Thị trường Việt Nam dù được đánh giá là một trong những nền kinh tế phục hồi tốt sau đại dịch COVID-19, vẫn bị ảnh hướng trực tiếp hay gián tiếp của những yếu tố trên.

TS. Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam phát biểu khai mạc sự kiện VIAC SYMPOSIUM 2024

Bên cạnh đó, xu hướng chuyển đổi số, kinh tế số đã thực sự bước vào giai đoạn bùng nổ ở mọi quốc gia đặt ra cùng lúc những áp lực, thách thức mới và cả những cơ hội mới chưa từng có. Trong bối cảnh đó, hoạt động thương mại và đầu tư của doanh nghiệp bên cạnh việc đón nhận các cơ hội gia tăng cùng xu hướng chuyển đổi số rõ rệt của thị trường thì cũng phải đối mặt với những thách thức và rủi ro ngày càng gia tăng về tranh chấp trong thương mại và đầu tư quốc tế trong xu thế hội nhập.

Tối ưu hóa xử lý tranh chấp thông qua cơ chế tài phán của Trọng tài

Theo ông Vũ Tiến Lộc, hiện nay, giải quyết tranh chấp trực tuyến hay ứng dụng công nghệ vào một phần hoặc toàn bộ quá trình giải quyết tranh chấp đã và đang tiếp tục là xu hướng được áp dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới. Tại Việt Nam, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhất là những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thực hiện chuyển đổi số quốc gia là chủ trương được Nhà nước thúc đẩy mạnh mẽ. Trong lĩnh vực tư pháp, hệ thống Tòa án hiện đang là đơn vị tiên phong trong việc thực hiện chủ trương trên và bước đầu đã tạo dựng được những nền tảng quan trọng trong quá trình xây dựng Tòa án điện tử.

Là tổ chức cung cấp các phương thức bổ trợ tư pháp – giải quyết tranh chấp thông qua trọng tài, hòa giải và các phương thức khác theo quy định pháp luật, VIAC luôn đặt trọng tâm và dành nguồn lực cho hoạt động nghiên cứu cải tiến quy trình giải quyết tranh chấp tại Trung tâm. Ngay từ đầu năm 2018, VIAC đã thực hiện nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm từ hoạt động chuyển đổi số của Tòa án cũng như kinh nghiệm từ quốc tế và bước đầu hình thành rõ nét ý tưởng về việc xây dựng một nền tảng trực tuyến giúp Hội đồng trọng tài, ban thư ký, các bên tranh chấp và chủ thể liên quan trong một thủ tục trọng tài có thể quản lý một cách hệ thống và hiệu quả các vụ tranh chấp.

Theo đó, với những nỗ lực không ngừng nghỉ và sự đồng hành, hỗ trợ kỹ thuật từ Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), VIAC đã phát triển Nền tảng Quản lý Vụ tranh chấp trực tuyến – một nền tảng với nhiều cải tiến nhằm giúp trải nghiệm tố tụng trọng tài trở nên linh hoạt và thuận lợi hơn nữa, tiết kiệm thời gian và chi phí cho các bên tranh chấp, đồng thời nâng cao tính hiệu quả của một phương thức hỗ trợ cho hoạt động thương mại và đầu tư xuyên biên giới.

Ông Vũ Ánh Dương, Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng Thư ký VIAC giới thiệu về nền tảng VIAC eCase

Thêm vào đó, việc cung cấp thêm cách thức tham gia tố tụng trọng tài trực tuyến bên cạnh cách thức truyền thống sẽ góp phần hưởng ứng các chiến dịch phát triển xanh và bền vững, giảm thiểu ảnh hưởng của carbon đối với môi trường thông qua việc giảm thiểu nhu cầu sử dụng giấy trong quá trình giải quyết tranh chấp; từ đó, góp phần bảo vệ tài nguyên rừng và giảm thiểu rác thải giấy và hạn chế tác động của khí thải nhà kính.

“Với sứ mệnh của tổ chức trọng tài đại diện cho nền tài phán trọng tài của Việt Nam, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam trong suốt 30 năm qua, dù nguồn lực còn nhiều hạn chế, đã nỗ lực đóng góp vào việc tạo ra nhiều diễn đàn lớn ở quy mô quốc gia và khu vực, về phòng ngừa rủi ro pháp lý, quản lý và giải quyết các tranh chấp hợp đồng trong hoạt động kinh doanh, đặc biệt đối với các giao dịch thương mại và đầu tư có yếu tố quốc tế. VIAC luôn nỗ lực theo đuổi mục tiêu giúp thúc đẩy sự phát triển năng lực của doanh nghiệp Việt Nam trong phòng ngừa rủi ro và giải quyết tranh chấp thông qua các phương thức giải quyết tranh chấp lựa chọn, đóng góp cho quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của kinh tế đất nước, đặc biệt là trong xu thế chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ trong nền kinh tế toàn cầu hiện nay”, ông Vũ Tiến Lộc nhấn mạnh.

Chủ tịch VIAC cũng cho biết, với vai trò là tổ chức trọng tài và hòa giải hàng đầu tại Việt Nam, trong những năm gần đây, bên cạnh việc giải quyết tranh chấp, VIAC đã liên tục tổ chức các sự kiện với các quy mô đa dạng hướng đến nhiều nhóm đối tượng khác nhau với mục tiêu đưa phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hòa giải đến gần hơn với cộng đồng doanh nghiệp, trong đó có thể kể đến như Tuần lễ Trọng tài và Hòa giải Thương mại Việt Nam (VAW), Chuỗi sự kiện về Trọng tài (VAS), Chuỗi sự kiện về Trọng tài và Hòa giải (AMS), Chuỗi sự kiện về quản trị pháp lý (LMS). Tiếp nối thành công của các chuỗi sự kiện trọng điểm trên, VIAC SYMPOSIUM 2024 được tổ chức lần đầu tiên và sẽ tiếp tục trở thành một trong những sự kiện quan trọng của VIAC, tạo diễn đàn để cộng đồng ADR Việt Nam chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm cũng như cung cấp thông tin bổ ích trong việc phòng ngừa rủi ro pháp lý trong kinh doanh tại Việt Nam.

Ông Douglas Balko, Giám Đốc Chương trình Giáo dục, Tăng trưởng Kinh tế và Quản trị Nhà nước, USAID Việt Nam khẳng định “USAID hỗ trợ Việt Nam giải quyết các thách thức phát triển một cách bao trùm thông qua nhiều hoạt động, trong đó có việc hỗ trợ xây dựng một hệ thống trọng tài hiện đại, hiệu quả và minh bạch. Mục tiêu của chúng tôi là giúp Việt Nam đáp ứng tốt hơn nhu cầu của các nhà đầu tư và tăng cường các hoạt động thương mại điện tử đa phương. Đáp ứng được các nhu cầu này sẽ và thúc đẩy các hoạt động thương mại và đầu tư minh bạch tại Việt Nam, từ đó thúc đẩy hơn nữa sự phát triển kinh tế của đất nước”.

Cơ chế giải quyết tranh chấp trực tuyến, giải pháp hữu hiệu cho các giao dịch và hợp đồng điện tử

Theo nhận định của các chuyên gia tại sự kiện, ở góc nhìn vĩ mô, kinh tế số hiện là 1 trong 3 trụ cột của chuyển đổi số quốc gia. Kinh tế số được triển khai từ nền tảng là các giao dịch thực hiện trên không gian số - Giao dịch điện tử (các hợp đồng điện tử). Các yếu tố về khung pháp lý để giúp thúc đẩy Hợp đồng điện tử có thể kể đến như Luật Giao dịch điện tử, Định danh điện tử (xác minh nhân thân các bên trên môi trường số), Chữ ký điện tử (là công cụ chính thể hiện ý chí của các bên trên môi trường số), chứng thực giao dịch điện tử, đang được các Bộ, Ngành cho triển khai mạnh mẽ.

Các chỉ số thương mại điện tử cũng cho thấy những tiềm năng của nền kinh tế số ở Việt Nam: Quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam ước đạt 14,7 tỷ USD trong năm 2024 và dự kiến sẽ đạt 23,77 tỷ USD vào năm 2029. Mua sắm hàng hóa qua TMĐT hiện đã trở thành phương thức phân phối chủ yếu, phát huy hiệu quả, góp phần duy trì chuỗi cung ứng và chuỗi lưu thông.

Các diễn giả chia sẻ tại phiên tọa đàm

Nhìn sâu hơn ở góc nhìn vi mô, hợp đồng điện tử cũng như các hợp đồng thông thường, muốn được các chủ thể dân sự sử dụng thì cần có các yếu tố đảm bảo cho việc giao kết, việc thực hiện và nếu trong quá trình thực hiện gặp trục trặc thì phải có cơ chế bảo đảm thực thi hợp đồng hiệu quả. Hiện nay, Bộ Công Thương đã được Chính phủ giao nhiệm vụ rất quan trọng là thúc đẩy việc sử dụng hợp đồng điện tử.

Trong bối cảnh này, VIAC đã phát triển và ra mắt nền tảng nộp đơn điện tử và quản lý vụ kiện trực tuyến mới của VIAC (VIAC eCase), phản ánh xu hướng chuyển đổi số rõ rệt của thị trường và sự thích nghi của VIAC phát triển cùng nhịp với sự vận động chung của trọng tài quốc tế. Theo ông Vũ Tiến Lộc, nền tảng này sẽ là cơ chế bảo đảm thực thi hợp đồng phù hợp cho các hợp đồng điện tử, góp phần vào mục tiêu hướng tới kinh tế số của đất nước.

Chia sẻ cụ thể về cách thức nộp đơn giải quyết tranh chấp điện tử, ông Vũ Ánh Dương, Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng Thư ký VIAC đưa ra một tình huống ví dụ cụ thể là một doanh nghiệp Việt Nam giao kết hợp đồng với đối tác là doanh nghiệp Nhật Bản để xuất khẩu quả vải thiều của Việt Nam sang thị trường Nhật Bản. Phía doanh nghiệp Việt Nam đã thực hiện ký hợp đồng xuất khẩu vải thiều với các đối tác ở một số thị trường khác như Mỹ hay EU. Tuy nhiên, rất không may, tranh chấp lần này phát sinh vì hai bên có những tranh cãi về việc cung cấp thư tín dụng đúng thời hạn và quyết định đưa tranh chấp ra trọng tài tại VIAC.

Theo ông Dương, với nền tảng VIAC eCase, việc giải quyết tranh chấp giữa các bên sẽ thuận lợi hơn rất nhiều cho các doanh nghiệp thông qua cơ chế giải quyết trực tuyến. Theo đó, để bắt đầu việc giải quyết tranh chấp tại VIAC, Doanh nghiệp Nhật Bản không cần bay sang Việt Nam và tới văn phòng trực tiếp của VIAC để nộp Đơn khởi kiện; Luật sư của doanh nghiệp Nhật Bản cũng không cần phải di chuyển tới VIAC nhiều lần để nộp các tài liệu trong quá trình giải quyết tranh chấp mà hoàn toàn có thể thực hiện trực tuyến trên VIAC eCase.

Các doanh nghiệp và luật sư thực hiện truy cập vào nền tảng VIAC eCase thông qua cổng vào từ Website VIAC hoặc trực tiếp trên 3 tên miền của VIAC eCase, ở đây Nền tảng cho phép người dùng có thể trực tiếp tạo Đơn khởi kiện theo form có sẵn hoặc có thể tải một Đơn khởi kiện đã có sẵn lên nền tảng. Những thông tin cơ bản của người trực tiếp thực hiện thao tác nộp Đơn được hệ thống lưu lại để đảm bảo tính trung thực của việc nộp Đơn.

“Như vậy, trong quá trình tố tụng trọng tài, các bên tranh chấp bao gồm cả doanh nghiệp Nhật Bản (Nguyên đơn), doanh nghiệp Việt Nam (Bị đơn) và các luật sư của họ đều có thể đệ trình các tài liệu, chứng cứ tới VIAC và Hội đồng trọng tài thông qua việc tải các tài liệu lên VIAC eCase thông qua các tài khoản được cấp. Chỉ cần truy cập vào VIAC eCase, dù họ đang ở đâu, múi giờ nào mà không phụ thuộc giờ làm việc của các văn phòng của VIAC. VIAC eCase tự động tạo Biên nhận điện tử để xác nhận việc tài liệu đã được tải thành công lên hệ thống”, ông Vũ Ánh Dương cho biết.

VIAC chính thức ra mắt nền tảng quản lý nộp đơn điện tử và quản lý vụ tranh chấp trực tuyến - VIAC Ecase

Ngoài ra, cơ chế giải quyết trực tiếp trên nền tảng VIAC eCase còn bao gồm những ưu điểm sau:

Trong suốt quá trình diễn ra các bước của thủ tục giải quyết tranh chấp tại VIAC, VIAC eCase giúp các bên, các luật sư và các trọng tài viên quản lý cùng lúc các vụ tranh chấp mà họ đang tham gia tại VIAC. Bao gồm việc tra cứu tài liệu, quản lý lịch biểu tố tụng, trong suốt quá trình tố tụng trọng tài.

Các bên đều có thể thực hiện việc truy cập hồ sơ vụ tranh chấp cụ thể của mình. Các tài liệu của phía nguyên đơn nẳm ở thư mục của nguyên đơn và tương tự với bị đơn; các văn bản/chỉ thị/quyết định của VIAC và Hội đồng trọng tài cũng được quản lý riêng ở một thư mục. Toàn bộ các hồ sơ tài liệu được sắp xếp theo thời gian tải lên Thư mục Vụ kiện (Case Folder) và có cách đặt tên thống nhất để tiện tra cứu.

Các lịch tổ chức các cuộc họp, các phiên họp giải quyết tranh chấp và các lịch quan trọng khác (như các thời hạn thực hiện việc đệ trình của các bên) được cập nhật trên Lịch công việc. Thông qua các lịch phiên họp các bên có thể dễ dàng tham gia các cuộc họp và phiên họp trực tuyến trong Vụ tranh chấp của mình.

Người dùng trực tiếp trải nghiệm tính năng VIAC eCase tại sự kiện

Các thông báo được VIAC eCase tự động gửi tới email của các bên tranh chấp, các luật sư và các trọng tài viên ngay khi có tài liệu mới (các tài liệu do các bên đệ trình hoặc các văn bản quyết định/chỉ thị/thông báo của VIAC hoặc Hội đồng Trọng tài), các lịch sự kiện mới được đưa vào Vụ tranh chấp. Các nhắc lịch cũng được VIAC eCase tự động gửi qua email khi tới gần thời điểm các thời hạn tố tụng; thời điểm tổ chức các cuộc họp, phiên họp. Đặc biệt, theo ông Vũ Ánh Dương và ông Nguyễn Ngọc Hoàng – Giám đốc, Khối Digital Lighthouse, KPMG Việt Nam và Campuchia, đại diện liên danh Nhà thầu đã cùng với VIAC thực hiện xây dựng VIAC eCase, khi thực hiện các hoạt động trên môi trường Internet, vấn đề bảo mật luôn là nội dung được VIAC quan tâm hàng đầu để đảm bảo an ninh an toàn của các bên liên quan, doanh nghiệp.

“Một trong những tiêu chí quan trọng trong hoạt động của VIAC xuyên suốt ngay từ khi thành lập là thủ tục trọng tài tại VIAC cần luôn thân thiện với cả các doanh nghiệp nội địa và cả các doanh nghiệp FDI, các doanh nghiệp, nhà đầu tư nước ngoài, phục vụ mục tiêu thúc đẩy hội nhập kinh tế, tăng cường giao thương quốc tế của nước ta. VIAC eCase là thành quả 5 năm nghiên cứu, đánh giá, quan sát và tìm hiểu các xu hướng trên thế giới, sự vận động của thị trường và các yếu tố cơ sở hạ tầng số tại Việt Nam. VIAC cam kết chuyển đổi số, trực tuyến hóa hoạt động giải quyết tranh chấp bằng trọng tài sẽ được thực hiện một cách cẩn trọng, đảm bảo quyền lợi cho các bên”, ông Vũ Ánh Dương khẳng định./.