ThS. Phạm Thị Thu Tâm

Trường Đại học Khánh Hòa

Email: phamthithutam@ukh.edu.vn

Tóm tắt

Nghiên cứu phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại Khánh Hòa, làm rõ các hạn chế về nguồn nhân lực, hạ tầng, sản phẩm và quản lý. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất các giải pháp tổng thể gồm: nâng cao năng lực cộng đồng, đầu tư hạ tầng, phát triển sản phẩm đặc thù, tăng cường liên kết - xúc tiến, ứng dụng công nghệ và bảo tồn văn hóa - môi trường. Mục tiêu là phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, đóng góp vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Từ khóa: Du lịch cộng đồng, Khánh Hòa, phát triển bền vững

Summary

This article analyzes the potential and current situation of community-based tourism in Khanh Hoa, highlighting constraints in human resources, infrastructure, products, and governance. It proposes comprehensive solutions including community capacity building, infrastructure investment, unique product development, promotion, digital adoption, and cultural-environmental preservation. The aim is to develop community-based tourism sustainably, contributing to the province’s socio-economic development strategy.

Keywords: Community-based tourism, Khanh Hoa province, sustainable economic development

GIỚI THIỆU

Du lịch cộng đồng (DLCĐ) là một loại hình du lịch được phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa của cộng đồng, do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức khai thác và hưởng lợi. Đây không chỉ là xu hướng phát triển du lịch bền vững mà còn là phương tiện hiệu quả để nâng cao đời sống kinh tế cho người dân, đồng thời giúp họ bảo vệ tài nguyên môi trường sinh thái và bảo tồn, phát huy những nét văn hóa độc đáo của địa phương. Trong bối cảnh ngành du lịch Việt Nam đang hướng tới sự phát triển toàn diện và bền vững, DLCĐ ngày càng được quan tâm và đầu tư.

Khánh Hòa, với những lợi thế nổi bật về vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên phong phú và di sản văn hóa đa dạng, được đánh giá là tỉnh có tiềm năng to lớn để phát triển du lịch nói chung và DLCĐ nói riêng. Ngoài những địa điểm nổi tiếng với những khu nghỉ dưỡng, khu vui chơi giải trí cao cấp và các thương hiệu du lịch quốc tế tại Nha Trang, địa phương còn có khu vực miền núi, vùng ven biển với cảnh quan tự nhiên hùng vĩ và bản sắc văn hóa đặc trưng của các dân tộc thiểu số. Chính những yếu tố này đã tạo nên một nền tảng vững chắc cho sự hình thành và phát triển các mô hình DLCĐ.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI KHÁNH HÒA

Tiềm năng phát triển Du lịch cộng đồng ở Khánh Hòa

Khánh Hòa sở hữu những điều kiện tự nhiên và văn hóa đặc biệt thuận lợi cho sự phát triển của DLCĐ.

Một là, tài nguyên thiên nhiên đa dạng và phong phú. Khu vực miền núi (Khánh Sơn, Khánh Vĩnh) có tiềm năng rất lớn để phát triển du lịch sinh thái và DLCĐ với phong cảnh rừng núi hùng vĩ, khí hậu nhiệt đới ôn hòa, mát mẻ, sương mù nhẹ nhàng, phù hợp cho các hoạt động săn mây vào buổi sáng sớm. Các suối, thác nước tự nhiên như suối thác ở xã Khánh Phú, suối nước nóng ở xã Khánh Thành, thác Ziông ở xã Khánh Trung, thác Salawen ở xã Khánh Hiệp tạo điều kiện lý tưởng cho du lịch khám phá, nghỉ dưỡng.

Khu vực ven biển (Vạn Ninh, Ninh Hòa, Cam Lâm) có lợi thế của vùng biển với các ngành nghề truyền thống lưu truyền hàng trăm năm, có bờ biển Bãi Dài phát triển du lịch và đầm Thủy Triều đang nuôi trồng thủy sản, tạo ưu thế để phát triển mô hình du lịch nông nghiệp theo định hướng của tỉnh.

Hai là, di sản văn hóa phong phú và bản sắc dân tộc độc đáo. Văn hóa các dân tộc thiểu số: Khánh Hòa là nơi sinh sống của nhiều dân tộc anh em, đặc biệt là người Raglai ở Khánh Sơn và 25 dân tộc cùng sinh sống ở Khánh Vĩnh, mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hóa phong phú, đa dạng và rất riêng. Các không gian sinh hoạt văn hóa cồng chiêng, mã la, đàn chapi cùng với các nghi lễ, phong tục tập quán đặc sắc như Lễ bỏ mả (được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể năm 2012) , Lễ ăn mừng đầu lúa mới, Lễ tạ ơn cha mẹ là những tài sản vô giá để thu hút du khách. Đặc biệt, việc đàn đá Khánh Sơn được công nhận là bảo vật quốc gia vào đầu năm 2024 càng làm tăng thêm giá trị văn hóa và tiềm năng du lịch cho khu vực này. Bên cạnh đó, các làng nghề truyền thống lâu đời như nghề xoi Trầm Hương ở Vạn Thắng (Vạn Ninh) và "xứ xoài Cam Lâm" với diện tích trồng xoài lớn nhất khu vực Nam Trung Bộ, cùng các sản phẩm đa dạng từ xoài như bánh tráng xoài, xoài sấy, trà xoài, đã tạo nên những điểm nhấn độc đáo cho du lịch địa phương. Các lễ hội ẩm thực mang đậm nét cổ truyền, hay trải nghiệm làm bánh, chế biến món ăn từ trái cây cũng đủ sức hấp dẫn du khách.

Ba là, di tích lịch sử: Các di tích, địa điểm gắn với các cuộc đấu tranh lịch sử như khu di tích lịch sử Địa điểm lưu niệm tàu C235 (con đường mòn Hồ Chí Minh trên biển) ở Ninh Vân (Ninh Hòa) cũng là những tài nguyên quý giá để phát triển du lịch văn hóa, lịch sử kết hợp DLCĐ.

Định hướng và chính sách phát triển

Kế hoạch số 4342/KH-UBND ngày 08/5/2023 của UBND tỉnh Khánh Hòa về Phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2023-2025 đã nhấn mạnh DLCĐ là một trong những giải pháp trọng tâm, nhằm thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang phát triển kinh tế nông thôn bền vững. Cùng với đó, Quyết định số 3222/QĐ-BVHTTDL ngày 30/10/2024 của Bộ trưởng Bộ VHTTDL về Phê duyệt Đề án Phát triển du lịch cộng đồng tại Việt Nam cũng định hướng phát triển DLCĐ bền vững, phù hợp với chiến lược phát triển du lịch, phát huy giá trị tự nhiên, tài nguyên, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, và góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa, cảnh quan, bảo vệ môi trường.

Với những lợi thế sẵn có kể trên, cùng với các chính sách phát triển, Khánh Hòa có đủ điều kiện và tiềm năng để phát triển mô hình DLCĐ, trở thành một điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.

Những thành tựu đạt được

Đến tháng 12/2024, Khánh Hòa đã ghi nhận sự hình thành của một số đơn vị hoạt động trong lĩnh vực DLCĐ và nông thôn. Theo số liệu từ Liên minh Hợp tác xã (HTX) tỉnh Khánh Hòa, đã có 221 HTX và 06 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch, cung cấp các sản phẩm du lịch trải nghiệm cộng đồng, nông thôn. Tiêu biểu có thể kể đến Công ty TNHH một thành viên Gold Khánh Hòa, HTX Du lịch Canh nông Nha Trang - Đà Lạt, HTX Du lịch Nông nghiệp Cuộc sống Xanh.

Hiện tại, Khánh Hòa có 2 địa điểm được công nhận là có tiềm năng phát triển DLCĐ là xã Ninh Vân (thị xã Ninh Hòa) và Làng nghề xoi Trầm Hương Vạn Thắng (huyện Vạn Ninh). Đây cũng là những khu vực có sự hiện diện của các khu nghỉ dưỡng đẳng cấp quốc tế như Six Senses Ninh Vân Bay, An Lam Retreats Ninh Vân Bay, tạo điều kiện cho sự kết hợp và bổ trợ giữa du lịch nghỉ dưỡng cao cấp và du lịch trải nghiệm cộng đồng. Các khu vực như Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, Cam Lâm cũng đang từng bước khai thác tiềm năng của mình thông qua các sản phẩm đặc trưng như du lịch văn hóa Raglai, du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp.

Những hạn chế và thách thức hiện nay

Mặc dù có tiềm năng to lớn và những định hướng rõ ràng, DLCĐ tại Khánh Hòa vẫn đang trong giai đoạn phát triển ban đầu và đối mặt với nhiều thách thức, chủ yếu tập trung vào các khía cạnh sau:

Về nguồn lực con người và nhận thức cộng đồng: Phần lớn người dân địa phương, đặc biệt là những người trực tiếp cung cấp dịch vụ, vẫn còn hạn chế trong nhận thức về tầm quan trọng và cách thức vận hành của DLCĐ. Chưa hiểu sâu sắc về giá trị của DLCĐ trong việc bảo tồn văn hóa và phát triển bền vững, dẫn đến việc tham gia còn mang tính tự phát, thiếu chuyên nghiệp. Đội ngũ nhân lực trực tiếp phục vụ du khách tại các điểm DLCĐ phần lớn chưa được đào tạo bài bản về chuyên môn, nghiệp vụ du lịch. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dịch vụ, sự hài lòng của du khách. Ngoài ra, Số lượng người dân có khả năng giao tiếp ngoại ngữ tại các điểm DLCĐ còn rất ít, ảnh hưởng đến việc tiếp cận và phục vụ khách quốc tế.

Về nguồn lực đầu tư và cơ sở vật chất: Nguồn lực đầu tư cho phát triển DLCĐ còn hạn chế, đặc biệt là nguồn vốn để khôi phục và phát triển các làng nghề truyền thống thành điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, xây dựng các khu triển lãm, trưng bày vật dụng truyền thống và khu bán hàng lưu niệm. Nhiều địa phương chưa đáp ứng được yêu cầu về cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch, đặc biệt là ở các vùng sâu, vùng xa có tiềm năng DLCĐ. Chất lượng dịch vụ lưu trú (homestay, nhà nghỉ) còn đơn giản, quy mô nhỏ và không đồng đều.

Về sản phẩm du lịch và chất lượng dịch vụ: Sản phẩm du lịch còn đơn điệu, thiếu tính độc đáo. Các dịch vụ do hộ gia đình, tổ hợp tác cung cấp còn ở mức độ đơn giản, chưa thực sự đa dạng và thiếu các sản phẩm nghỉ dưỡng nông thôn, chăm sóc sức khỏe, trải nghiệm chất lượng cao mà du khách có nhu cầu, khiến DLCĐ chưa thực sự tạo được sức hút bền vững. Bên cạnh đó, do nhân lực chưa chuyên nghiệp và thiếu đầu tư, chất lượng dịch vụ tại các điểm DLCĐ còn chênh lệch lớn, chưa thể đem đến sự hài lòng cao nhất cho du khách. Việc duy trì và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống thông qua các hoạt động biểu diễn nghệ thuật còn hạn chế.

Thách thức trong quản lý, xúc tiến và liên kết: Thiếu cơ chế quản lý và điều phối hiệu quả, nhất là sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp lữ hành và cộng đồng địa phương còn chưa thực sự chặt chẽ, ảnh hưởng đến việc quy hoạch, đầu tư và phát triển DLCĐ một cách đồng bộ. Hoạt động xúc tiến, quảng bá yếu, các kênh truyền thông, công cụ marketing chưa được tận dụng tối đa khiến nhiều du khách chưa biết đến các điểm đến tiềm năng của tỉnh.

GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI KHÁNH HÒA

Mặc dù có nhiều tiềm năng phát triển, nhưng để DLCĐ thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế cho địa phương và góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa, môi trường, Khánh Hòa cần có những giải pháp đồng bộ và mạnh mẽ các nhóm giải pháp, gồm:

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Đây là yếu tố then chốt quyết định sự thành công của DLCĐ, bởi cộng đồng là chủ thể chính của loại hình du lịch này. Do đó, cần tổ chức các buổi tập huấn chuyên đề, hội thảo định kỳ về DLCĐ cho người dân địa phương; phát triển các tài liệu hướng dẫn, cẩm nang đơn giản, dễ hiểu về quy trình làm DLCĐ, kỹ năng giao tiếp, ứng xử với du khách, cách bảo quản môi trường và phát huy bản sắc văn hóa địa phương. Khuyến khích các mô hình điểm, gương điển hình về làm DLCĐ hiệu quả để tạo động lực và truyền cảm hứng cho cộng đồng. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, các lớp đào tạo ngoại ngữ cơ bản (tiếng Anh, tiếng Trung, tiếng Nga...) cho người dân và cán bộ làm DLCĐ, đặc biệt chú trọng các điểm tiếp đón khách quốc tế, hướng tới mục tiêu mỗi điểm DLCĐ có ít nhất 1 người có khả năng giao tiếp được một ngoại ngữ.

Đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất

Đầu tư đồng bộ vào cơ sở hạ tầng và vật chất là điều kiện tiên quyết để nâng cao chất lượng dịch vụ và trải nghiệm cho du khách. Đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư, khuyến khích các doanh nghiệp lữ hành, tập đoàn du lịch lớn đầu tư vào các dự án DLCĐ chất lượng cao, đặc biệt là các khu nghỉ dưỡng nông thôn, bungalow sinh thái, hoặc hợp tác với cộng đồng để phát triển các dịch vụ nghỉ dưỡng cao cấp như suối nước nóng, thiền và yoga trong không gian sinh thái. Vận động các tổ chức phi chính phủ, quỹ phát triển quốc tế hỗ trợ tài chính cho các dự án DLCĐ gắn với bảo tồn văn hóa và môi trường. Kích thích nội lực từ cộng đồng thông qua các hình thức góp vốn, góp công, hỗ trợ vốn vay ưu đãi. Từ đó, hoàn thiện và nâng cấp cơ sở vật chất, cải thiện chất lượng dịch vụ lưu trú tại chỗ.

Đồng thời, xây dựng và phục hồi các làng nghề truyền thống thành các điểm tham quan, trải nghiệm, trưng bày và bán sản phẩm lưu niệm địa phương, giới thiệu các sản phẩm du lịch đặc trưng. Xây dựng các nhà sinh hoạt cộng đồng, trung tâm văn hóa, khu vực biểu diễn nghệ thuật truyền thống tại các điểm DLCĐ để phục vụ các hoạt động giao lưu văn hóa và đáp ứng mục tiêu 20% điểm DLCĐ có nhà sinh hoạt cộng đồng đến năm 2025. Đầu tư hệ thống xử lý nước thải, rác thải tại các điểm DLCĐ để đảm bảo vệ sinh môi trường, tạo cảnh quan xanh - sạch - đẹp.

Thúc đẩy quản lý, xúc tiến và liên kết du lịch

Rà soát, bổ sung và hoàn thiện các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển DLCĐ, đặc biệt là về đất đai, vốn, đào tạo, xúc tiến thương mại. Xây dựng quy hoạch chi tiết về DLCĐ cho từng khu vực, đảm bảo tính bền vững, gắn kết với quy hoạch tổng thể phát triển du lịch của tỉnh. Tăng cường liên kết và hợp tác thông qua thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Sở Du lịch, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, chính quyền địa phương các cấp, doanh nghiệp lữ hành và cộng đồng dân cư. Khuyến khích các công ty lữ hành xây dựng các gói tour DLCĐ, đưa các điểm DLCĐ vào danh mục sản phẩm du lịch của mình. Tăng cường liên kết giữa các điểm DLCĐ trong tỉnh để tạo thành chuỗi sản phẩm đa dạng, hấp dẫn. Đồng thời, liên kết với các tỉnh lân cận có tiềm năng DLCĐ để hình thành các tuyến du lịch liên vùng. Tận dụng các kênh truyền thông, xây dựng chiến lược truyền thông và marketing chuyên nghiệp cho DLCĐ Khánh Hòa.

Bảo tồn và Phát huy giá trị văn hóa, môi trường

Phát triển DLCĐ phải luôn đi đôi với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Cần tăng cường hỗ trợ các đội văn hóa, văn nghệ truyền thống địa phương (như đội cồng chiêng, mã la) hoạt động thường xuyên, có chất lượng, hướng tới mục tiêu 20% điểm DLCĐ có đội văn hóa, văn nghệ hoạt động thường xuyên. Khuyến khích truyền dạy nghề thủ công truyền thống, các làn điệu dân ca, điệu múa, nghi lễ cho thế hệ trẻ. Tổ chức các lễ hội truyền thống, các hoạt động văn hóa cộng đồng để du khách có cơ hội tham gia và tìm hiểu.

Đồng thời, giáo dục cộng đồng về ý thức bảo vệ môi trường, không xả rác bừa bãi, không làm tổn hại đến cảnh quan thiên nhiên. Phát triển DLCĐ theo hướng xanh, thân thiện môi trường, hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến hệ sinh thái. Xây dựng các quy định, hướng dẫn về quản lý chất thải, tiết kiệm năng lượng và nước tại các cơ sở DLCĐ.

Ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong du lịch cộng đồng

Việc ứng dụng công nghệ là xu hướng tất yếu để quảng bá và quản lý DLCĐ hiệu quả. Cần phát triển hệ thống bản đồ số các điểm DLCĐ, xây dựng website, ứng dụng di động tích hợp thông tin du lịch, đặt dịch vụ và đánh giá trải nghiệm. Đồng thời, áp dụng công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) để mô phỏng không gian trải nghiệm DLCĐ giúp du khách tiếp cận trước khi đến thực địa.

KẾT LUẬN

Việt Nam nói chung và Khánh Hòa nói riêng có nhiều tiềm năng về cảnh quan thiên nhiên, lịch sử, văn hóa cùng với lợi thế là văn hóa ẩm thực phong phú... Đây là những thế mạnh vừa để duy trì, bảo tồn những nét văn hóa độc đáo của địa phương, vừa là lợi thế phát triển du lịch nói chung, DLCĐ nói chung, qua đó giúp người dân có thêm thu nhập, cải thiện đời sống và nâng cao chất lượng an sinh xã hội.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đình Hòa, V (2024). Giải pháp phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững trên địa bàn thành phố Hà Nội, Tạp Chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội: Khoa học Xã hội, 69(1), 155-163.

2. Liên minh HTX tỉnh Khánh Hòa (2024). Báo cáo tổng kết kinh tế tập thể, HTX tỉnh Khánh Hòa năm 2024 và kế hoạch phát triển năm 2025.

3. UBND tỉnh Khánh Hòa (2023). Kế hoạch số 4342/KH-UBND ngày 08/5/2023 về Kế hoạch Phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2023-2025.