Phan Thị Thu Hiền

Giảng viên khoa Kế toán, Trường Cao đẳng Kinh tế Kế hoạch Đà Nẵng

Email: donalzinzin@gmail.com

Tóm tắt

Kế toán thương mại dịch vụ là một lĩnh vực kế toán chuyên biệt, giữ vai trò trung gian giữa hoạt động thương mại hàng hóa và các ngành kinh tế dịch vụ. Bài viết hệ thống hóa khái niệm và vai trò của kế toán thương mại dịch vụ trong doanh nghiệp, phân tích các yêu cầu đối với kế toán viên và bộ phận kế toán, đồng thời chỉ ra những vấn đề đặt ra trong thực tiễn. Trên cơ sở số liệu thống kê mới nhất và tham chiếu các nghiên cứu, bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ quy định pháp lý, kiểm soát rủi ro thuế và ứng dụng công nghệ số trong công tác kế toán. Bài viết cũng gợi mở hàm ý đối với nhà quản trị doanh nghiệp và cung cấp luận cứ cho việc hoàn thiện hệ thống kế toán thương mại dịch vụ ở Việt Nam.

Từ khóa: Bộ Tài chính, kế toán thương mại dịch vụ, công tác kế toán

Summary

Service trade accounting is a specialized field of accounting that serves as an intermediary between commodity trade activities and service-based economic sectors. This paper systematizes the concepts and roles of service trade accounting in enterprises, analyzes the requirements for accountants and accounting departments, and identifies practical challenges. Based on the latest statistical data and references to prior studies, the article emphasizes the importance of legal compliance, tax risk control, and the application of digital technologies in accounting practices. It also offers implications for business managers and provides a rationale for improving the service trade accounting system in Viet Nam.

Keywords: Ministry of Finance, service trade accounting, accounting practices

ĐẶT VẤN ĐỀ

Thương mại dịch vụ là hoạt động trao đổi các dịch vụ vô hình giữa các bên nhằm mục đích lợi nhuận, bao gồm các lĩnh vực như tài chính, du lịch, vận tải, giáo dục, tư vấn... Trong những năm gần đây, thương mại dịch vụ ngày càng khẳng định vai trò trong cơ cấu kinh tế Việt Nam.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, nay là Cục Thống kê (Bộ Tài chính), năm 2024, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng theo giá hiện hành của nước ta ước đạt 6.391,0 nghìn tỷ đồng, tăng 9,0% so với năm 2023 (năm 2023 tăng 9,4%), nếu loại trừ yếu tố giá tăng 5,9% (năm 2023 tăng 6,8%). Trong 8 tháng năm 2025, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng theo giá hiện hành ước đạt 4.579,0 nghìn tỷ đồng, tăng 9,4% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ năm 2024 tăng 8,9%), nếu loại trừ yếu tố giá tăng 7,2% (cùng kỳ năm 2024 tăng 8,0%), trong đó: Doanh thu dịch vụ lưu trú, ăn uống tăng 14,7%; doanh thu du lịch lữ hành tăng 20,3%.

Hình: Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng theo giá hiện hành 8 tháng giai đoạn 2021-2025

Mặc dù tiềm năng phát triển lớn, nhưng nhiều doanh nghiệp ngành thương mại dịch vụ phải đối mặt với những thách thức về kế toán - thuế. Số lượng hóa đơn lớn, nhiều khoản thu chi khiến các doanh nghiệp khó thực hiện chính xác và đầy đủ các công việc kế toán (Lưu Văn Tuấn, 2024). Trong bối cảnh đó, kế toán có vai trò hết sức quan trọng đối với hoạt động của doanh nghiệp thương mại dịch vụ.

Kế toán thương mại dịch vụ là một lĩnh vực kế toán chuyên biệt, đóng vai trò trung gian đối với thương mại hàng hóa và các ngành kinh tế khác, đồng thời đảm bảo tuân thủ các quy định pháp lý nói chung và luật pháp về thuế trong quá trình kinh doanh. Bài viết trao đổi về công tác kế toán thương mại dịch vụ, những lưu ý mà nhà quản trị doanh nghiệp và bộ phận kế toán cần lưu ý trong quá trình hạch toán, thực hiện công tác kế toán.

TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ

Khái niệm

Kế toán thương mại dịch vụ là kế toán thực hiện công tác ghi chép, phân tích và báo cáo tài chính trong các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh thương mại (mua bán hàng hóa) và cung cấp dịch vụ. Công việc này bao gồm việc hạch toán các hoạt động mua bán hàng hóa, quản lý công nợ, theo dõi hàng tồn kho, ghi nhận doanh thu và chi phí dịch vụ, cũng như lập các báo cáo thuế và báo cáo tài chính theo quy định (MISA, 2025).

Theo AZTAX (2024), kế toán thương mại dịch vụ là kế toán thực hiện công tác kế toán của các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thương mại và dịch vụ, tập trung vào việc quản lý các đối tượng như hàng hóa, vật tư, thiết bị… phục vụ cho hoạt động cung cấp dịch vụ. Quá trình sản xuất, cung cấp, tiêu dùng sản phẩm dịch vụ được diễn ra đồng thời.

Vai trò của kế toán thương mại dịch vụ

Trước sự phát triển mạnh mẽ của thương mại dịch vụ, kế toán thương mại dịch vụ giữ vai trò trung gian đối với thương mại hàng hóa cũng như các ngành kinh tế quốc dân, vừa hỗ trợ doanh nghiệp đưa ra quyết định chiến lược, vừa cung cấp thông tin cho các cơ quản quản lý và các bên liên quan. Thông thường, vai trò của kế toán thương mại dịch vụ thể hiện qua những nhiệm vụ: Quản lý tài chính và ghi chép giao dịch; Kiểm soát hàng tồn kho; Theo dõi và quản lý công nợ; Tuân thủ pháp luật và thuế; Hỗ trợ ra quyết định chiến lược và Cung cấp thông tin cho bên ngoài.

Bảng 1: Công việc cụ thể của kế toán thương mại dịch vụ

Nguồn: Tác giả tổng hợp

YÊU CẦU ĐỐI VỚI KẾ TOÁN THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ

Yêu cầu chung

Đặc điểm nổi bật của thương mại dịch vụ là tính vô hình, không thể tách rời giữa quá trình sản xuất và tiêu thụ, không thể lưu trữ và thường gắn với sự tham gia trực tiếp của khách hàng. Quá trình này hướng đến việc cung cấp giá trị cho khách hàng, khác biệt với thương mại hàng hóa ở chỗ dịch vụ không tồn tại dưới dạng vật thể và việc sản xuất - tiêu dùng diễn ra đồng thời. Chính vì vậy, công tác kế toán trong lĩnh vực thương mại dịch vụ phải đáp ứng nhiều yêu cầu đặc thù hơn, vừa đảm bảo phản ánh đúng thực chất giao dịch, vừa tuân thủ các quy định pháp lý hiện hành.

Đối với người làm công tác kế toán

Kế toán trong doanh nghiệp thương mại dịch vụ vừa là bộ phận quản lý, xử lý và cung cấp thông tin tài chính, vừa là đối tượng chịu trách nhiệm bảo đảm tính tuân thủ pháp luật và nghĩa vụ thuế. Công việc này đòi hỏi người làm kế toán phải có kiến thức chuyên sâu về các nguyên tắc kế toán, hiểu rõ đặc điểm của từng loại hình dịch vụ mà doanh nghiệp cung cấp, đồng thời nắm chắc quy trình hạch toán và lập báo cáo theo đúng chuẩn mực. Bên cạnh đó, kế toán viên còn cần trang bị kỹ năng phân tích chi phí - lợi ích, khả năng đánh giá hiệu quả của từng hoạt động, cũng như năng lực áp dụng các phương pháp kế toán phù hợp với từng giao dịch cụ thể trong lĩnh vực dịch vụ.

Trong bối cảnh thương mại dịch vụ ngày càng đa dạng, phức tạp và lan tỏa sang nhiều lĩnh vực khác nhau, do tính vô hình của thương mại dịch vụ; phạm vi rộng lớn; độ lan tỏa và ảnh hưởng lớn... nên kế toán thương mại dịch vụ không chỉ làm việc theo chức năng truyền thống, cần phải sự linh hoạt, khả năng tương tác, phối hợp và tư vấn cho nhà quản trị trong việc ra quyết định. Điều này đặt ra yêu cầu hiểu biết sâu rộng về các ngành dịch vụ, khả năng đánh giá hiệu quả, tính toán chi phí cho mỗi loại dịch vụ, chuyên môn trong việc áp dụng các phương pháp kế toán phù hợp, cùng khả năng tương tác và tư vấn linh hoạt để đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng.

Đồng thời, người làm công tác kế toán thương mại dịch vụ cần nắm vững quy định pháp luật và thực hiện đầy đủ các công việc định kỳ theo từng tháng, quý và năm. Cụ thể, kế toán phải lập báo cáo thuế tháng, quý và báo cáo tình hình sử dụng hóa đơn, ưu tiên sử dụng hình thức kê khai trực tuyến; lập báo cáo tài chính gửi cơ quan Thuế, cơ quan Thống kê và ngân hàng; đồng thời thực hiện quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân theo quy định. Vào dịp cuối năm, kế toán thương mại dịch vụ có trách nhiệm in đầy đủ sổ cái, sổ chi tiết, báo cáo tồn kho hàng hóa, công cụ dụng cụ, các sổ chi tiết liên quan và tổ chức lưu trữ hồ sơ cẩn thận nhằm tránh hư hỏng hoặc thất lạc (AZTAX, 2024). Ngoài ra, kế toán viên cần rà soát kỹ lưỡng trước khi nộp báo cáo tài chính năm; thực hiện việc sắp xếp, phân loại và bảo quản hồ sơ khoa học; đồng thời bảo đảm hóa đơn gốc được đánh số theo thứ tự, có đầy đủ chữ ký, dấu xác nhận và thông tin hợp lệ (Lưu Văn Tuấn, 2024).

Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, đặc biệt với sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và các nền tảng quản lý hiện đại, kế toán thương mại dịch vụ cũng phải thường xuyên cập nhật kiến thức, nâng cao kỹ năng công nghệ để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong công tác kế toán.

Đối với nghiệp vụ cơ bản

Giống như yêu cầu chung trong hoạt động kế toán doanh nghiệp, bộ phận kế toán nói chung và kế toán thương mại dịch vụ nói riêng cần nắm vững các nghiệp vụ cơ bản và phương pháp hạch toán các nghiệp vụ kinh tế theo quy định của pháp luật. Những nghiệp vụ này không chỉ bảo đảm phản ánh chính xác tình hình tài chính mà còn giúp doanh nghiệp tuân thủ các chuẩn mực kế toán, từ đó hạn chế rủi ro về thuế và pháp lý. Theo MISA (2025), một số nghiệp vụ cơ bản cần chú trọng gồm: kế toán bán hàng, kế toán mua hàng, kế toán kho, kế toán công nợ, kế toán thuế và kế toán tiền lương… Các nghiệp vụ cơ bản của kế toán thương mại dịch vụ được thể hiện như Bảng 2.

Bảng 2: Các nghiệp vụ cơ bản của kế toán thương mại dịch vụ

Nguồn: MISA (2025)

MỘT SỐ LƯU Ý

Trong thực tiễn, công tác kế toán thương mại dịch vụ tiềm ẩn nhiều thách thức, đòi hỏi cả nhà quản trị doanh nghiệp và bộ phận kế toán cần quan tâm đến một số vấn đề sau:

Một là, kế toán thương mại dịch vụ có phạm vi hoạt động rộng, liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau. Do tính chất đa dạng và phức tạp, kế toán viên thường phải có kiến thức sâu rộng cả về nguyên tắc kế toán lẫn đặc điểm từng loại dịch vụ. Sự thiếu hụt kiến thức liên ngành có thể dẫn đến sai sót trong ghi nhận, phân loại và xử lý các giao dịch.

Hai là, nếu nhà quản trị không chú trọng đúng mức đến công tác kế toán thương mại dịch vụ, rủi ro lớn nhất là vi phạm hành chính về thuế. Việc chậm hoặc không thực hiện kê khai, nộp báo cáo thuế đúng hạn có thể dẫn đến xử phạt, thậm chí nguy cơ bị đóng mã số thuế và đình chỉ hoạt động. Ngoài ra, những thiếu sót trong kế toán còn khiến doanh nghiệp mất khả năng kiểm soát tài chính, dễ thất thoát vốn, giảm uy tín với đối tác và hạn chế năng lực cạnh tranh trên thị trường (Lưu Văn Tuấn, 2024).

Ba là, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam có quy mô nhỏ và vừa, thậm chí siêu nhỏ, thường gặp khó khăn trong việc xây dựng bộ máy kế toán chuyên nghiệp do hạn chế nguồn lực tài chính và nhân sự. Trong bối cảnh đó, thuê ngoài dịch vụ kế toán thương mại có thể là một giải pháp khả thi. Tuy nhiên, để bảo đảm hiệu quả và tính minh bạch, doanh nghiệp cần lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ uy tín, có kinh nghiệm chuyên môn, ứng dụng công nghệ và phần mềm hiện đại, đồng thời có khả năng tư vấn và hỗ trợ trong xử lý các vấn đề kế toán - thuế phát sinh.

KẾT LUẬN

Thương mại dịch vụ đang nổi lên như một trong những ngành phát triển nhanh và có tác động lớn đến cơ cấu kinh tế Việt Nam. Quá trình này mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức, đặc biệt trong quản lý kế toán và tuân thủ nghĩa vụ thuế. Công tác kế toán thương mại dịch vụ vì thế giữ vai trò then chốt, không chỉ bảo đảm minh bạch tài chính, hạn chế rủi ro pháp lý mà còn hỗ trợ doanh nghiệp hoạch định chiến lược kinh doanh.

Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao, doanh nghiệp cần chú trọng xây dựng đội ngũ kế toán có chuyên môn vững, am hiểu đặc thù thương mại dịch vụ và có khả năng ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn. Việc kết hợp giữa kiến thức kế toán truyền thống, hiểu biết pháp lý và kỹ năng công nghệ sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, đảm bảo sự phát triển bền vững và tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thương mại dịch vụ trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

1. AZTAX (2024). Kế toán thương mại dịch vụ làm những công việc gì? https://aztax.com.vn/ke-toan-thuong-mai-dich-vu/.

2. Tổng cục Thống kê (2024). Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội quý IV và năm 2024.

3. Cục Thống kê (2025). Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội tháng 8 và 8 tháng năm 2025.

4. Lưu Văn Tuấn (2024). Kế toán thương mại dịch vụ là gì? Các công việc của kế toán thương mại. https://thuequanghuy.vn/ke-toan-thuong-mai-dich-vu.

5. MISA (2025). Kế toán thương mại dịch vụ là gì? Các nghiệp vụ và cách hạch toán. https://asp.misa.vn/tt/kien-thuc/ke-toan-thuong-mai-dich-vu/.