ThS. Nguyễn Việt Bình

Trường Đại học Thương mại

Tóm tắt

Bài viết đi sâu vào phân tích các khía cạnh của kinh tế số, một xu hướng tất yếu trong bối cảnh thế giới đang chuyển đổi nhanh chóng. Kinh tế số không chỉ là việc ứng dụng công nghệ thông tin mà còn là sự thay đổi toàn diện về cách thức sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng. Nghiên cứu nêu bật những đặc điểm nổi bật của kinh tế số như tính kết nối toàn cầu, tốc độ nhanh, tự động hóa và dữ liệu hóa. Tuy nhiên, kinh tế số Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức như khoảng cách số, an ninh mạng và thiếu hụt nguồn nhân lực có kỹ năng số. Để khai thác tối đa tiềm năng của kinh tế số, Việt Nam cần xây dựng hạ tầng số tiên tiến, đầu tư vào nguồn nhân lực chất lượng cao, hoàn thiện môi trường pháp lý và đẩy mạnh chuyển đổi số trên toàn bộ nền kinh tế.

Từ khóa: Kinh tế số, chuyển đổi số, kỷ nguyên số, ngân hàng thông minh, kinh tế Việt Nam

Abstract

The topic delves into the analysis of various aspects of the digital economy, an inevitable trend in the context of a rapidly transforming world. The digital economy is not merely the application of information technology, but also a comprehensive change in the way we produce, conduct business, and consume. The research highlights the prominent characteristics of the digital economy, such as global connectivity, rapid speed, automation, and datafication. However, Vietnam's digital economy also faces challenges such as the digital divide, cybersecurity, and a shortage of digitally skilled human resources. To maximize the potential of the digital economy, Vietnam needs to build an advanced digital infrastructure, invest in high-quality human resources, improve the legal environment, and accelerate digital transformation across the entire economy.

Keywords: Digital economy, Digital transformation, Digital era, smart banking, Vietnam economy

GIỚI THIỆU

Trong bối cảnh thế giới đang bước vào kỷ nguyên số với tốc độ chóng mặt, kinh tế số đã nổi lên như một xu thế tất yếu, một động lực mới cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Việt Nam, với những lợi thế về dân số trẻ, tỷ lệ người dùng internet cao, và sự quan tâm của Chính phủ, đang đứng trước cơ hội lớn để tận dụng sức mạnh của kinh tế số, thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao vị thế cạnh tranh trên trường quốc tế.

Kinh tế số không chỉ là việc ứng dụng công nghệ thông tin vào các hoạt động kinh tế truyền thống, mà còn là sự chuyển đổi toàn diện về cách thức chúng ta sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng và tương tác. Từ thương mại điện tử, thanh toán số, đến các dịch vụ trực tuyến và ứng dụng di động, kinh tế số đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, tạo ra những thay đổi sâu rộng và mang đến những cơ hội phát triển chưa từng có.

Tuy nhiên, bên cạnh những tiềm năng to lớn, kinh tế số cũng đặt ra những thách thức không nhỏ, đòi hỏi sự thích ứng và đổi mới liên tục. Vậy kinh tế số thực sự là gì? Đặc điểm, vai trò và tác động của nó đối với nền kinh tế Việt Nam như thế nào? Và đâu là giải pháp để Việt Nam có thể khai thác tối đa tiềm năng của kinh tế số, hướng tới một tương lai phát triển bền vững?

Bài viết sẽ đi sâu phân tích những vấn đề này, cung cấp một cái nhìn tổng quan về kinh tế số, đồng thời đưa ra những khuyến nghị chính sách nhằm thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số tại Việt Nam.

KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM

Kinh tế số là một khái niệm rộng, được hiểu theo nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung, có thể khái quát kinh tế số như sau:

Định nghĩa

Kinh tế số là một hệ thống kinh tế mà ở đó các hoạt động sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ được thực hiện chủ yếu dựa trên nền tảng công nghệ số, đặc biệt là internet và các công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) khác.

Nó bao gồm tất cả các hoạt động kinh tế sử dụng thông tin và kiến thức số làm yếu tố đầu vào chính, tạo ra sản phẩm và dịch vụ số, cũng như biến đổi các quy trình kinh doanh truyền thống.

Các yếu tố cấu thành

Để hiểu rõ hơn về kinh tế số, chúng ta có thể phân tích nó thông qua các yếu tố cấu thành sau:

- Cơ sở hạ tầng: Bao gồm hạ tầng kỹ thuật (mạng lưới internet, thiết bị di động, trung tâm dữ liệu...) và hạ tầng pháp lý (luật về thương mại điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng...).

- Công nghệ: Bao gồm các công nghệ số như internet, điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), blockchain...

- Con người: Bao gồm người dùng (cá nhân, tổ chức) và lực lượng lao động có kỹ năng số.

- Hoạt động: Bao gồm các hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng, giao dịch, quản lý... được thực hiện trên môi trường số.

- Dữ liệu: Dữ liệu là "dầu mỏ" của nền kinh tế số, được thu thập, lưu trữ, phân tích và sử dụng để tạo ra giá trị.

Các đặc điểm nổi bật

Kinh tế số sở hữu những đặc điểm nổi bật, tạo nên sự khác biệt so với nền kinh tế truyền thống. Chúng ta có thể hình dung kinh tế số như một "sinh vật" sống động, mang trong mình những "gene" đặc biệt, thúc đẩy sự phát triển và thích nghi mạnh mẽ trong kỷ nguyên số.

Tính kết nối - "Mạng lưới" toàn cầu: Internet và các công nghệ số đã kiến tạo nên một "mạng lưới" kết nối toàn cầu, xóa nhòa mọi ranh giới về không gian và thời gian. Trong "mạng lưới" đó, mọi người và mọi doanh nghiệp đều có thể dễ dàng kết nối, trao đổi thông tin, giao dịch và hợp tác, bất kể họ đang ở đâu trên thế giới. "Mạng lưới" này không ngừng được mở rộng, kết nối ngày càng nhiều người và thiết bị, tạo nên một thị trường toàn cầu rộng lớn và đầy tiềm năng.

Tốc độ và hiệu quả - "Nhịp sống" năng động: Tốc độ và hiệu quả chính là "nhịp sống" năng động của kinh tế số. Mọi giao dịch và hoạt động kinh tế diễn ra với tốc độ chóng mặt, giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Thông tin được truyền tải nhanh như chớp, cho phép doanh nghiệp đưa ra quyết định kịp thời và tối ưu hóa hoạt động. "Nhịp sống" năng động này tạo ra một môi trường cạnh tranh khốc liệt, nhưng đồng thời cũng mở ra vô vàn cơ hội cho những ai biết nắm bắt và thích ứng.

Tự động hóa - "Cỗ máy" thông minh: Tự động hóa chính là "cỗ máy" thông minh, một gen quan trọng của kinh tế số. Công nghệ số cho phép tự động hóa một loạt các quy trình, từ sản xuất đến kinh doanh và quản lý, giảm thiểu sự can thiệp thủ công. "Cỗ máy" này hoạt động không ngừng nghỉ, giúp nâng cao năng suất lao động và giải phóng sức lao động của con người, cho phép họ tập trung vào các công việc sáng tạo và chiến lược hơn. Tuy nhiên, tự động hóa cũng đặt ra những thách thức không nhỏ về chuyển đổi nghề nghiệp và đào tạo lại nguồn nhân lực, đòi hỏi sự chuẩn bị và thích ứng linh hoạt.

Dữ liệu hóa - "Bộ não" phân tích: Dữ liệu hóa chính là "bộ não" phân tích của kinh tế số, nơi dữ liệu được ví như "dầu mỏ" của kỷ nguyên số, một nguồn nhiên liệu quý giá. Mọi hoạt động trong kinh tế số đều tạo ra dữ liệu, từ hành vi mua sắm của khách hàng đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. "Bộ não" phân tích này, với sự hỗ trợ của các công nghệ như Big Data và Trí tuệ Nhân tạo (AI), sẽ xử lý và biến lượng dữ liệu khổng lồ đó thành những thông tin hữu ích. Những thông tin này sẽ được sử dụng để tối ưu hóa hoạt động, dự đoán xu hướng thị trường và đưa ra các quyết định chiến lược, giúp doanh nghiệp và tổ chức hoạt động hiệu quả hơn trong môi trường số.

Tính kết nối, tốc độ, tự động hóa, và dữ liệu hóa là những "gene" đặc biệt tạo nên sức mạnh của kinh tế số. Những đặc điểm này giúp kinh tế số "thích nghi" và "phát triển" mạnh mẽ trong kỷ nguyên số, đồng thời tạo ra những "biến đổi" sâu rộng trong mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội.

Đặc điểm cụ thể của kinh tế số Việt Nam

Kinh tế số là một hệ thống kinh tế phức tạp, vận hành dựa trên công nghệ số và dữ liệu, mang lại những cơ hội và thách thức to lớn. Hiểu rõ khái niệm kinh tế số là bước đầu tiên để nắm bắt cơ hội và tận dụng sức mạnh của nó trong kỷ nguyên số.

Kinh tế số Việt Nam: Tốc độ tăng trưởng vượt bậc và tiềm năng rộng mở

Việt Nam đang chứng kiến sự bùng nổ của nền kinh tế số, một trong những động lực tăng trưởng quan trọng của đất nước. Với tốc độ tăng trưởng thuộc hàng nhanh nhất khu vực Đông Nam Á, kinh tế số Việt Nam đang dần khẳng định vị thế trên bản đồ công nghệ thế giới.

Kinh tế số ở Việt Nam liên tục phát triển trong thời gian qua, và đặc biệt tăng trưởng nhanh trong nửa đầu năm 2024. Điều này được thể hiện qua tỷ trọng kinh tế số trong GDP (Hình 1).

Hình 1: Tỷ trọng kinh tế số trong GDP

Nguồn: Tổng hợp từ dữ liệu của Tổng cục Thống kê

Những yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển:

Sự gia tăng mạnh mẽ của người dùng internet và điện thoại thông minh: Đây là nền tảng vững chắc cho việc phổ cập các dịch vụ số, từ thương mại điện tử đến thanh toán trực tuyến.

Tinh thần khởi nghiệp và sự năng động của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNNVV): DNNVV đang tích cực ứng dụng công nghệ số để mở rộng thị trường, tối ưu hóa hoạt động và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Thị trường thương mại điện tử sôi động: Mua sắm trực tuyến đã trở thành thói quen tiêu dùng phổ biến, đặc biệt là với giới trẻ, tạo điều kiện cho các sàn giao dịch và doanh nghiệp bán lẻ trực tuyến phát triển mạnh mẽ.

Sự bùng nổ của các dịch vụ tài chính số: Thanh toán điện tử, ví điện tử và ngân hàng số đang dần thay thế các phương thức giao dịch truyền thống, mang lại sự tiện lợi và hiệu quả cho người dùng.

Sự phát triển của nền kinh tế nền tảng: Các ứng dụng gọi xe, giao đồ ăn và dịch vụ trực tuyến khác đang tạo ra nhiều cơ hội việc làm và nguồn thu nhập mới cho người lao động.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, kinh tế số Việt Nam cũng đối mặt với không ít thách thức:

- Khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn: Cần có những giải pháp để đảm bảo mọi người dân đều được hưởng lợi từ sự phát triển của công nghệ số.

- Vấn đề an ninh mạng: Bảo vệ dữ liệu và thông tin cá nhân là yếu tố then chốt để xây dựng một nền kinh tế số an toàn và bền vững.

- Thiếu hụt nguồn nhân lực có kỹ năng số: Đầu tư vào giáo dục và đào tạo để đáp ứng nhu cầu nhân lực cho nền kinh tế số đang phát triển nhanh chóng.

- Hoàn thiện hành lang pháp lý: Cần có những quy định và chính sách phù hợp để tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của kinh tế số.

Định hướng và mục tiêu rõ ràng

Chính phủ Việt Nam đã đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng cho sự phát triển của kinh tế số, với mục tiêu đến năm 2030, kinh tế số sẽ đóng góp 30% vào GDP của cả nước (Bảng 1). Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam đang tập trung vào việc:

< >Phát triển kinh tế số dựa trên dữ liệu và công nghệ số.Phát triển hạ tầng số hiện đại, đồng bộ, bảo đảm an toàn, an ninh mạng.Phát triển công nghiệp công nghệ thông tin, điện tử, viễn thông.

Bảng 1: MỘT SỐ CHỈ TIÊU VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ SỐ

Tên chỉ tiêu	Đơn vị tính	Đến 2025	Đến 2030
Tỷ trọng kinh tế số /GDP	%	20	30
Tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành,lĩnh vực tối thiểu	%	10	20
Tỷ trọng TMĐT/tổng mức bán lẻ	%	>10	>20
Tỷ lệ DN sử dụng hợp đồng điện tử	%	>80	100
Tỷ lệ DNNVV sử dụng nền tảng số	%	>50	70
Tỷ lệ lao động kinh tế số/lực lượng lao động	%	>2	3
Thứ bậc về công nghệ thông tin (IPI)	Bậc	50	30
Thứ bậc về đổi mới sáng tạo (GII)	Bậc	35	30

Nguồn: Tổng hợp từ Quyết định 749/QĐ-TTg, ngày 03/6/2020 và Quyết định số 441/QĐ-TTg, ngày 31/3/2022)

Với những lợi thế sẵn có và sự quyết tâm của chính phủ, doanh nghiệp và người dân, kinh tế số Việt Nam hứa hẹn sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

CÁC THÀNH PHẦN CHÍNH

Kinh tế số không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công nghệ vào các hoạt động kinh tế truyền thống. Đó là một hệ sinh thái phức tạp, một mạng lưới liên kết chặt chẽ giữa nhiều thành phần khác nhau. Để hiểu rõ hơn về bản chất của kinh tế số, chúng ta hãy cùng nhau khám phá những mảnh ghép quan trọng tạo nên bức tranh toàn cảnh này.

Hạ tầng công nghệ số: Nền tảng vững chắc cho sự phát triển

Giống như hệ thống đường xá là nền tảng cho giao thông vận tải, hạ tầng công nghệ số đóng vai trò xương sống của kinh tế số. Đó là tập hợp của:

Hạ tầng công nghệ số đóng vai trò xương sống của kinh tế số, tương tự như hệ thống đường xá đối với giao thông vận tải. Nền tảng này bao gồm mạng lưới viễn thông hiện đại, đảm bảo kết nối internet tốc độ cao và phủ sóng rộng khắp, từ thành thị đến nông thôn. Các trung tâm dữ liệu đóng vai trò là nơi lưu trữ và xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, hỗ trợ mọi hoạt động của nền kinh tế số. Thiết bị số, từ điện thoại thông minh, máy tính bảng đến các thiết bị IoT, là công cụ không thể thiếu để người dùng tham gia vào hệ sinh thái số. Cuối cùng, điện toán đám mây cung cấp khả năng truy cập tài nguyên điện toán linh hoạt, giúp tiết kiệm chi phí cho cả doanh nghiệp và cá nhân, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của kinh tế số.

Nền tảng công nghệ số: Sân chơi cho sự sáng tạo và đổi mới

Đây là nơi các ứng dụng và dịch vụ số được xây dựng và phát triển. Các nền tảng này bao gồm:

- Nền tảng thương mại điện tử: Tạo ra chợ trực tuyến, nơi người mua và người bán dễ dàng kết nối.

- Nền tảng thanh toán điện tử: Thay thế tiền mặt bằng các phương thức thanh toán nhanh chóng, tiện lợi.

- Mạng xã hội: Tạo ra không gian giao tiếp, kết nối và chia sẻ thông tin.

- Dữ liệu lớn và Trí tuệ nhân tạo: Phân tích dữ liệu, đưa ra dự đoán và hỗ trợ ra quyết định thông minh.

- Nền tảng số chuyên ngành: Phục vụ các lĩnh vực cụ thể như giáo dục, y tế, nông nghiệp...

Hoạt động kinh tế số: Biến đổi cách thức kinh doanh và tiêu dùng

Đây là các hoạt động kinh tế được thực hiện thông qua công nghệ số, bao gồm:

- Thương mại điện tử: Mua sắm trực tuyến, giao dịch điện tử.

- Kinh doanh trực tuyến: Bán hàng, cung cấp dịch vụ qua internet.

- Tài chính số: Ngân hàng trực tuyến, thanh toán điện tử, đầu tư số.

- Giáo dục và Y tế trực tuyến: Học tập, khám chữa bệnh từ xa.

- Giải trí số: Xem phim, nghe nhạc, chơi game trực tuyến.

- Kinh tế nền tảng: Các mô hình kinh doanh kết nối người mua và người bán thông qua ứng dụng.

Với tỷ lệ sử dụng internet cao và tăng nhanh, cùng tỷ trọng lớn của nhóm dân số trẻ, ưa chuộng sử dụng dịch vụ nền tảng kéo theo xu hướng mua sắm trực tuyến tăng nhanh cả về số lượng và tốc độ (Hình 2). Nhờ vậy, hoạt động TMĐT trở thành một trụ cột tăng trưởng cho kinh tế số của Việt Nam.

Hình 2: Số lượng và tốc độ tăng mua sắm trực tuyến

Nguồn: Cục Thương mại điện tử và kinh tế số, Bộ Công Thương

Dữ liệu số: "Nhiên liệu" của nền kinh tế hiện đại

Dữ liệu là nguồn tài nguyên vô giá, giúp doanh nghiệp và chính phủ đưa ra quyết định sáng suốt. Bao gồm:

- Dữ liệu người dùng: Thông tin cá nhân, hành vi tiêu dùng.

- Dữ liệu giao dịch: Lịch sử mua bán, thanh toán.

- Dữ liệu IoT: Thông tin từ các thiết bị kết nối.

- Dữ liệu công: Thông tin từ cơ quan nhà nước.

Chính sách và quy định: Tạo dựng môi trường pháp lý thuận lợi

Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý cho kinh tế số, bao gồm: Chính sách phát triển hạ tầng số; Chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo; Chính sách bảo vệ dữ liệu cá nhân; Quy định về thương mại điện tử; Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp số. Tất cả các thành phần trên phối hợp nhịp nhàng, tạo nên một hệ sinh thái kinh tế số mạnh mẽ, mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp, người tiêu dùng và toàn xã hội.

Kinh tế số không chỉ là một xu hướng, mà đã trở thành động lực then chốt, định hình tương lai phát triển của các quốc gia. Nó mang đến những cơ hội vàng, nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức đòi hỏi chúng ta phải có sự chuẩn bị và ứng phó linh hoạt.

VAI TRÒ VÀ TÁC ĐỘNG

Kinh tế số: Động lực then chốt cho sự phát triển toàn diện:

Tạo đà tăng trưởng kinh tế đột phá

Kinh tế số đang tạo ra một động lực tăng trưởng kinh tế đột phá, mở ra không gian cho các mô hình kinh doanh hoàn toàn mới. Năng suất lao động gia tăng đáng kể, các giới hạn của thị trường truyền thống bị phá vỡ, tạo điều kiện cho mọi doanh nghiệp, bất kể quy mô, vươn ra thị trường toàn cầu. Nhờ vậy, chi phí được tối ưu hóa và khả năng cạnh tranh được nâng cao, thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế.

Theo thông tin từ Bộ Công thương, trong 6 tháng đầu năm 2024, doanh thu TMĐT đạt 13,2 tỷ USD, tăng 28% so với cùng kỳ năm 2023. Đáng chú ý là, Google, Temasek, Bain & Company (2023) cũng ghi nhận tốc độ tăng trưởng doanh thu bán lẻ hàng hoá trực tuyến tại Việt Nam đạt mức 2 con số trong những năm qua và dự báo tiếp tục duy trì tăng trưởng ở mức 22% vào năm 2025 (Hình 3).

Hình 3: Doanh thu trên các nền tảng trực tuyến tại Việt Nam

Đơn vị: Doanh thu (tỷ USD); Tốc độ (%)

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu trong Google, Temasek, Bain & Company (2023)

Kiến tạo kỷ nguyên việc làm số đa dạng

Kinh tế số đang tạo ra một làn sóng cơ hội nghề nghiệp vô cùng phong phú và đa dạng. Từ những chuyên gia công nghệ như lập trình viên và nhà phân tích dữ liệu, đến những người sáng tạo nội dung số, tất cả đều tìm thấy không gian phát triển đầy tiềm năng. Đồng thời, sự phổ biến của hình thức làm việc linh hoạt và từ xa đã mang đến sự cân bằng tốt hơn giữa công việc và cuộc sống cá nhân, mở ra một kỷ nguyên lao động mới.

Nâng cao năng suất lao động vượt trội

Công nghệ số mang đến sự gia tăng vượt trội về năng suất lao động. Nhờ tự động hóa các quy trình và tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực, con người có thể tập trung vào những công việc đòi hỏi tư duy sáng tạo và chiến lược cao. Đồng thời, khả năng tiếp cận thông tin và học hỏi không giới hạn mở ra cơ hội cho người lao động liên tục nâng cao trình độ và kỹ năng, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường lao động.

Cải thiện chất lượng cuộc sống toàn diện

Kinh tế số đang mang đến sự cải thiện chất lượng cuộc sống toàn diện cho mọi người. Các tiện ích số hóa như mua sắm trực tuyến, thanh toán không tiền mặt, học tập và khám chữa bệnh từ xa đã làm cho cuộc sống trở nên tiện nghi và hiện đại hơn bao giờ hết. Đồng thời, việc tiếp cận tri thức và văn hóa được mở rộng, phá bỏ rào cản địa lý, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền.

Thúc đẩy đổi mới sáng tạo không ngừng

Kinh tế số đang tạo ra một môi trường lý tưởng cho sự đổi mới sáng tạo không ngừng. Đó là nơi những ý tưởng đột phá, những sản phẩm và dịch vụ tiên tiến có cơ hội ra đời và phát triển. Dữ liệu và công nghệ mới giúp các doanh nghiệp nhanh chóng thích ứng với sự biến động không ngừng của thị trường, từ đó xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững, khẳng định vị thế trong kỷ nguyên số.

Xây dựng chính phủ số hiệu quả, minh bạch

Chính phủ số đang kiến tạo một mô hình quản trị hiệu quả và minh bạch hơn bao giờ hết. Thông qua việc số hóa các dịch vụ công, người dân dễ dàng tiếp cận và sử dụng, giảm thiểu tối đa các thủ tục hành chính rườm rà. Đồng thời, công nghệ số tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền, củng cố vững chắc niềm tin của người dân vào hệ thống quản lý nhà nước.

Tác động đa chiều của kinh tế số

Tác động tích cực, mở ra kỷ nguyên mới: Kinh tế số, với sức mạnh kết nối toàn cầu, đang mở ra một kỷ nguyên phát triển mới. Nó không chỉ thúc đẩy mạnh mẽ giao lưu văn hóa và hợp tác kinh tế quốc tế, mà còn nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong mọi lĩnh vực hoạt động, từ kinh doanh đến quản lý nhà nước. Kinh tế số khơi dậy một hệ sinh thái kinh doanh đổi mới, sáng tạo, tạo ra những giá trị mới cho xã hội, đồng thời mở rộng cánh cửa tiếp cận nền giáo dục và dịch vụ y tế chất lượng cao cho mọi người.

Tác động tiêu cực, đòi hỏi sự ứng phó: Bên cạnh những lợi ích to lớn, kinh tế số cũng mang đến những tác động tiêu cực, đòi hỏi chúng ta phải có sự ứng phó kịp thời. Khoảng cách số ngày càng gia tăng giữa các nhóm dân cư, tạo ra sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận cơ hội phát triển. Nguy cơ về an ninh mạng và rủi ro rò rỉ dữ liệu cá nhân cũng đặt ra những thách thức lớn đối với quyền riêng tư của mỗi người. Sự cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường số có thể gây khó khăn cho các doanh nghiệp truyền thống. Đồng thời, quá trình tự động hóa trong kinh tế số cũng dẫn đến tình trạng mất việc làm, đòi hỏi người lao động phải không ngừng trang bị kỹ năng mới để thích ứng.

Để phát huy tối đa lợi ích và giảm thiểu rủi ro, chúng ta cần:

- Đầu tư mạnh mẽ vào phát triển hạ tầng số và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

- Xây dựng hành lang pháp lý vững chắc, phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của kinh tế số.

- Tăng cường hợp tác quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực, cùng nhau giải quyết các thách thức chung.

- Nâng cao nhận thức và trang bị kỹ năng số cho toàn dân, tạo ra một cộng đồng số an toàn và văn minh.

Kinh tế số là một cuộc cách mạng, và chúng ta đang ở những bước đầu tiên. Bằng sự chủ động, sáng tạo và tinh thần hợp tác, chúng ta có thể kiến tạo một tương lai tươi sáng, thịnh vượng cho chính mình và cho cả cộng đồng

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ SỐ TẠI VIỆT NAM

Để kinh tế số thực sự trở thành động lực tăng trưởng mạnh mẽ, Việt Nam cần triển khai một chiến lược toàn diện, tập trung vào những giải pháp then chốt sau:

Xây dựng hạ tầng số tiên tiến, làm nền tảng vững chắc cho kinh tế số:

- Mạng lưới kết nối siêu tốc, phủ sóng rộng khắp: Mạng lưới kết nối siêu tốc với độ phủ sóng rộng khắp là nền tảng cốt lõi cho sự phát triển của kinh tế số. Để đạt được điều này, việc đầu tư mạnh mẽ vào triển khai mạng 5G và mở rộng đáng kể phạm vi phủ sóng internet băng thông rộng là vô cùng cần thiết, đặc biệt là tại các vùng nông thôn và vùng sâu, vùng xa. Mục tiêu là đảm bảo kết nối thông suốt mọi lúc, mọi nơi, không để ai bị bỏ lại phía sau. Đồng thời, việc nâng cao chất lượng và tốc độ truy cập internet sẽ xây dựng một nền tảng vững chắc, mạnh mẽ, tạo đà cho mọi hoạt động kinh tế số phát triển một cách hiệu quả và bền vững.

Theo thống kê, tỷ lệ người dân sử dụng internet liên tục tăng từ 2018 đến nay; và đạt tốc độ tăng trưởng nhanh (Hình 4). Đến đầu năm 2024, có 78,44 triệu người sử dụng internet; tỉ lệ tiếp cận internet đạt 79,1%; có 72,70 triệu người sử dụng mạng xã hội, tương đương với 73,3% tổng dân số; có 168,5 triệu kết nối di động tại Việt Nam, tương đương với 169,8% tổng dân số⁶. Số lượng kết nối di động tại Việt Nam tăng thêm 5,1 triệu vào đầu năm 2024, tương đương tăng 3,2% so với cùng kỳ năm 2023.

Hình 4: Tỷ lệ người dân sử dụng Internet

Nguồn: Số liệu 2018-2023: Cục Thương mại điện tử và kinh tế số, Bộ Công Thương Số liệu 2024: We Are Social và Datareportal

- Trung tâm dữ liệu hiện đại và điện toán đám mây linh hoạt: Trung tâm dữ liệu hiện đại và điện toán đám mây linh hoạt đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng nền tảng hạ tầng số vững chắc. Việc xây dựng các trung tâm dữ liệu quy mô lớn, hiện đại không chỉ đảm bảo khả năng lưu trữ và xử lý lượng dữ liệu khổng lồ, mà còn đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nền kinh tế số. Đồng thời, việc thúc đẩy mạnh mẽ ứng dụng điện toán đám mây giúp các doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, tăng cường tính linh hoạt và khả năng mở rộng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Hệ thống định danh số quốc gia an toàn, bảo mật:

Hệ thống định danh số quốc gia đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng một môi trường giao dịch trực tuyến an toàn và đáng tin cậy. Việc xây dựng một hệ thống định danh số quốc gia hiện đại, với khả năng bảo mật và an toàn tuyệt đối, không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch điện tử, mà còn tăng cường niềm tin của người dân khi tham gia vào không gian mạng. Điều này góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số, đồng thời bảo vệ quyền lợi và sự an toàn của người dùng.

Đầu tư vào nguồn nhân lực số chất lượng cao, đón đầu tương lai:

- Xây dựng thế hệ công dân số thông thạo: Để xây dựng một thế hệ công dân số thông thạo, việc tích hợp kỹ năng số một cách toàn diện vào chương trình giáo dục từ bậc phổ thông đến đại học là điều kiện tiên quyết. Điều này không chỉ trang bị cho thế hệ trẻ khả năng thích ứng linh hoạt và làm chủ công nghệ, mà còn đảm bảo rằng họ có đủ năng lực để tham gia vào nền kinh tế số đang phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt, việc chú trọng đào tạo chuyên sâu các ngành công nghệ mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, khoa học dữ liệu và an ninh mạng là vô cùng cần thiết để đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế số trong tương lai.

- Nâng cao kỹ năng số cho lực lượng lao động hiện tại: Để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường lao động số, việc nâng cao kỹ năng số cho lực lượng lao động hiện tại là vô cùng cấp thiết. Điều này đòi hỏi việc triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng số linh hoạt và cập nhật, giúp người lao động nhanh chóng thích nghi và làm chủ các công nghệ mới. Đồng thời, việc khuyến khích và tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia tích cực vào quá trình đào tạo và phát triển nguồn nhân lực số là yếu tố quan trọng, giúp tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo và thực tiễn, đảm bảo rằng người lao động được trang bị những kỹ năng thực sự cần thiết cho công việc.

- Thu hút và giữ chân nhân tài công nghệ: Để phát triển kinh tế số mạnh mẽ, việc thu hút và giữ chân nhân tài công nghệ là yếu tố then chốt. Điều này đòi hỏi việc tạo dựng một môi trường làm việc chuyên nghiệp, năng động và hấp dẫn, nơi nhân tài công nghệ hàng đầu trong và ngoài nước có thể thỏa sức phát triển và cống hiến. Đồng thời, cần đẩy mạnh hỗ trợ các chương trình nghiên cứu và phát triển công nghệ số, tạo điều kiện thuận lợi cho nhân tài phát huy tối đa năng lực sáng tạo, đóng góp vào sự tiến bộ của ngành công nghệ nước nhà.

Xây dựng môi trường pháp lý vững mạnh, thúc đẩy sáng tạo:

- Hành lang pháp lý hiện đại, toàn diện: Để xây dựng một nền kinh tế số phát triển bền vững, việc thiết lập một hành lang pháp lý hiện đại và toàn diện là vô cùng cần thiết. Điều này bao gồm việc hoàn thiện và cập nhật liên tục hệ thống pháp luật, tạo ra một khung pháp lý rõ ràng, minh bạch cho mọi hoạt động kinh tế số. Đồng thời, cần bảo vệ quyền lợi chính đáng của cả người tiêu dùng và doanh nghiệp, tạo dựng một môi trường kinh doanh công bằng và lành mạnh. Bên cạnh đó, việc thiết lập cơ chế bảo vệ dữ liệu cá nhân nghiêm ngặt và củng cố an ninh mạng là yếu tố then chốt, giúp xây dựng niềm tin cho người dùng khi tham gia vào môi trường số, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của nền kinh tế số.

- Khơi dậy tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo công nghệ: Để tạo dựng một hệ sinh thái kinh tế số năng động và phát triển, việc khơi dậy tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo công nghệ là vô cùng quan trọng. Cần tạo ra một môi trường thuận lợi, hỗ trợ tối đa cho các startup công nghệ, tạo điều kiện để những ý tưởng sáng tạo đột phá được ươm mầm và phát triển thành hiện thực. Đồng thời, việc thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu và phát triển công nghệ tiên tiến là yếu tố then chốt, khuyến khích sự đổi mới không ngừng trong lĩnh vực kinh tế số, giúp Việt Nam bắt kịp và vươn lên trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.

- Đảm bảo cạnh tranh công bằng trên thị trường số: Để đảm bảo sự phát triển bền vững của thị trường số, việc thiết lập và thực thi các chính sách cạnh tranh công bằng và lành mạnh là vô cùng quan trọng. Các chính sách này phải đảm bảo rằng mọi doanh nghiệp, bất kể quy mô, đều có cơ hội phát triển bình đẳng, loại bỏ các hành vi độc quyền và cạnh tranh không lành mạnh. Điều này không chỉ khuyến khích sự đổi mới và sáng tạo, mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch và công bằng, nơi mọi doanh nghiệp có thể phát triển và đóng góp vào sự thịnh vượng chung của nền kinh tế số.

Tỷ trọng giá trị tăng thêm của kinh tế số trong GDP của nhóm ngành dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất và có xu hướng tăng lên của các năm. Theo số liệu của Tổng cục thống kê, tỷ trọng giá trị tăng thêm của kinh tế số trong GDP các năm từ 2020-2023 lần lượt là 12,66%, 12,88% 12,63% và 12,33%. Năm 2023, ngành kinh tế số lõi đóng góp 7,42% (chiếm 60,19%), số hóa các ngành khác đóng góp 4,91% (chiếm 39,81%). Sang tới nửa đầu năm 2024, tỷ trọng giá trị tăng thêm của kinh tế số đạt 18,3%, vượt cao hơn tỷ lệ trung bình giai đoạn 2020-2023.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trên toàn bộ nền kinh tế:

- Thương mại điện tử vươn tầm mạnh mẽ: Để thương mại điện tử thực sự vươn tầm mạnh mẽ, việc tạo điều kiện thuận lợi và hỗ trợ tối đa cho doanh nghiệp trong việc ứng dụng thương mại điện tử là điều kiện tiên quyết. Điều này không chỉ giúp mở rộng thị phần mà còn tạo đà bứt phá doanh thu. Đồng thời, việc xây dựng một hệ thống logistics hiện đại và các giải pháp thanh toán điện tử tiện lợi, an toàn là vô cùng quan trọng, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và đa dạng của thị trường.

Theo báo cáo của Hãng nghiên cứu thị trường Statista (Hình 5), tính đến tháng 8/2022, Việt Nam là quốc gia xếp thứ 2, với tỷ lệ 33,2% người thanh toán qua di động. Các quốc gia xếp tiếp theo lần lượt là Hàn Quốc (27,5%), Vương quốc Anh (26,7%), Ấn Độ (26,6%), Mỹ (25,6%). Sự phát triển nhanh của thanh toán số ở Việt Nam đã góp phần thúc đẩy và tạo dư địa phát triển các dịch vụ nền tảng

Hình 5: Xếp hạng về tỷ lệ người dùng thanh toán qua di động

Nguồn: Statista

Sản xuất thông minh, nông nghiệp công nghệ cao:

Sản xuất thông minh và nông nghiệp công nghệ cao là hai lĩnh vực then chốt trong quá trình chuyển đổi số của nền kinh tế. Việc tích hợp công nghệ số vào sản xuất công nghiệp và nông nghiệp giúp tối ưu hóa quy trình, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, tạo ra giá trị gia tăng vượt trội. Đồng thời, việc phát triển các mô hình nông nghiệp thông minh và du lịch thông minh không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước, bảo vệ môi trường và tạo ra những trải nghiệm độc đáo cho người dân và du khách.

Tài chính số phát triển bứt phá:

Để tài chính số phát triển bứt phá, cần một hệ sinh thái mạnh mẽ, trong đó người dân và doanh nghiệp được khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để sử dụng các dịch vụ thanh toán điện tử, ngân hàng số, và các giải pháp fintech tiên tiến. Điều này không chỉ giúp tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong mọi hoạt động tài chính, mà còn mở ra những cơ hội mới, tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế toàn diện. Đi kèm với sự phát triển này, việc đảm bảo an ninh và an toàn tuyệt đối cho mọi giao dịch tài chính số là yếu tố cốt lõi, xây dựng và củng cố niềm tin vững chắc từ người sử dụng, tạo nền tảng cho một tương lai tài chính số bền vững.

Củng cố an ninh mạng quốc gia:

- Xây dựng hệ thống phòng thủ số toàn diện: Để đảm bảo an toàn cho nền kinh tế số, việc xây dựng một hệ thống phòng thủ số toàn diện là vô cùng quan trọng. Điều này bắt đầu bằng việc thiết lập một hệ thống an ninh mạng quốc gia tiên tiến, với khả năng chủ động ngăn chặn và đẩy lùi các cuộc tấn công mạng nguy hiểm, bảo vệ dữ liệu và hạ tầng thông tin quan trọng. Đồng thời, việc tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức về an ninh mạng, trang bị kiến thức và kỹ năng bảo mật cho cả người dân và doanh nghiệp, là yếu tố then chốt để tạo ra một cộng đồng mạng lưới an toàn và đáng tin cậy.

- Tăng cường hợp tác quốc tế về an ninh mạng: Trong bối cảnh các mối đe dọa an ninh mạng ngày càng gia tăng và phức tạp, việc tăng cường hợp tác quốc tế trở thành yếu tố sống còn. Chúng ta cần mở rộng và làm sâu sắc hơn quan hệ hợp tác với các quốc gia và tổ chức quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng. Việc cùng nhau chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và nguồn lực sẽ giúp chúng ta xây dựng một "pháo đài" an ninh mạng vững chắc, đủ sức chống lại các thách thức chung, bảo vệ an toàn cho không gian số của mỗi quốc gia và toàn cầu.

Nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho toàn dân:

Để đảm bảo mọi người dân đều có thể hưởng lợi từ kinh tế số, việc đầu tư vào giáo dục số cộng đồng là vô cùng quan trọng. Cần mở rộng các chương trình đào tạo kỹ năng số, từ cơ bản đến nâng cao, giúp mọi người dân tự tin sử dụng các ứng dụng và dịch vụ số trong cuộc sống hàng ngày. Đồng thời, cần tăng cường các chiến dịch truyền thông đa dạng, dễ hiểu, lan tỏa những lợi ích thiết thực mà kinh tế số mang lại, khơi dậy tinh thần tham gia và ứng dụng công nghệ trong cộng đồng, tạo ra một xã hội số hóa văn minh và phát triển.

Bằng việc triển khai đồng bộ và quyết liệt các giải pháp trên, Việt Nam sẽ tạo dựng được một nền kinh tế số vững mạnh, phát triển bền vững, góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

KẾT LUẬN

Trong kỷ nguyên số hóa hiện nay, kinh tế số không chỉ là một xu hướng, mà đã trở thành động lực chính cho sự chuyển đổi và phát triển của mỗi quốc gia. Nghiên cứu "Kinh tế số: Nền tảng cho sự chuyển đổi và phát triển trong kỷ nguyên số" đã làm sáng tỏ tầm quan trọng của việc nắm bắt và khai thác tiềm năng của kinh tế số để đạt được sự thịnh vượng bền vững.

Qua quá trình nghiên cứu, chúng ta đã thấy rõ kinh tế số mang lại những lợi ích to lớn trên nhiều phương diện, từ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo ra cơ hội việc làm mới, nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng cuộc sống, đến thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao hiệu quả hoạt động của chính phủ. Tuy nhiên, cùng với những cơ hội, kinh tế số cũng đặt ra những thách thức không nhỏ, đòi hỏi các quốc gia phải có những giải pháp đồng bộ và toàn diện để giảm thiểu tác động tiêu cực và tận dụng tối đa lợi ích mà nó mang lại.

Đối với Việt Nam, việc phát triển kinh tế số không chỉ là một lựa chọn mà là một yêu cầu tất yếu để có thể bắt kịp xu thế phát triển của thế giới. Để đạt được mục tiêu này, cần tập trung vào việc hoàn thiện hạ tầng số, phát triển nguồn nhân lực số chất lượng cao, xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi, thúc đẩy chuyển đổi số trong các ngành kinh tế, tăng cường an ninh mạng và nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho cộng đồng.

Với sự quyết tâm của chính phủ, sự năng động của doanh nghiệp và sự tham gia tích cực của người dân, kinh tế số Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, đưa Việt Nam tiến bước vững chắc trên con đường hội nhập và phát triển trong kỷ nguyên số.

Tài liệu tham khảo:

1. Hồ Quế Hậu (2021). Phát triển kinh tế số ở Việt Nam: Những bước đi ban đầu và giải pháp, Tạp chí Kinh tế và Phát triển, 290, 2-11

2. Bành Thị Hồng Lan (2023), Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế số tại Việt Nam, Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, số 7 tháng 4 năm 2024

3. Đặng Thị Việt Đức (2020), Kinh tế số: Thực trạng và hướng phát triển tại Việt Nam, Nxb Giáo dục Việt Nam.

4. Thủ tướng Chính phủ (2022), Quyết định số 411/QĐ-TTg, ngày 31/3/2022 phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

5. Bộ Công Thương (2022), Sách trắng Thương mại điện tử Việt Nam.

6. Tổng cục Thống kê (2020-2023), Tình hình kinh tế - xã hội các năm, từ năm 2020 đến 2023.

Ngày nhận bài: 25/02/2025; Ngày phản biện: 02/3/2025; Ngày duyệt đăng: 07/03/2025