Ngô Anh Tín

Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Cần Thơ

Email: tinanhngo@gmail.com

Tóm tắt

Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII) là công cụ đánh giá năng lực và hiệu quả đổi mới sáng tạo của các tỉnh, thành trên cả nước. Trong năm 2023 và 2024, tỉnh Sóc Trăng có chỉ số đầu vào tương đối khá, tuy nhiên chỉ số đầu ra còn thấp, dẫn đến thứ hạng toàn diện chưa cao so với mặt bằng chung. Bài viết phân tích thực trạng, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm cải thiện chỉ số PII của Sóc Trăng trong thời gian tới, hướng tới phát triển kinh tế - xã hội bền vững thông qua đổi mới sáng tạo.

Từ khóa: Chỉ số PII, đổi mới sáng tạo, Sóc Trăng, kinh tế

Summary

The Provincial Innovation Index (PII) is a tool used to assess the innovation capacity and effectiveness of provinces and cities across Vietnam. In 2023 and 2024, Sóc Trăng Province demonstrated relatively strong input indicators; however, its output indicators remained low, resulting in an overall ranking that lagged behind the national average. This article analyzes the current situation, identifies underlying causes, and proposes practical solutions to improve Sóc Trăng’s PII in the near future, aiming for sustainable socio-economic development through innovation.

Keywords: PII Index, Innovation, Sóc Trăng, Economy.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội, việc đo lường năng lực đổi mới sáng tạo của các địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng chính sách phát triển. Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII) được xây dựng như một công cụ đánh giá toàn diện mức độ sẵn sàng và hiệu quả triển khai các hoạt động đổi mới sáng tạo tại từng tỉnh, thành. Đối với tỉnh Sóc Trăng – một địa phương thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long – kết quả PII trong 2 năm gần đây cho thấy nhiều tiềm năng nhưng cũng không ít thách thức. Trong khi các chỉ số đầu vào như chính sách, hạ tầng và thể chế được đánh giá ở mức khá, thì các chỉ số đầu ra về kết quả thực tiễn đổi mới sáng tạo vẫn còn khiêm tốn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc nghiên cứu nguyên nhân và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả, thúc đẩy Sóc Trăng vươn lên trong bản đồ đổi mới sáng tạo quốc gia.

KHÁI QUÁT VỀ CHỈ SỐ ĐỔI MỚI SÁNG TẠO CẤP ĐỊA PHƯƠNG (PII)

Chỉ số PII là bộ chỉ số do Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng, được triển khai chính thức trên toàn quốc từ năm 2023 theo chỉ đạo của Chính phủ. Đây là công cụ duy nhất hiện nay có tính tổng hợp và đa ngành, phản ánh toàn diện hiện trạng phát triển kinh tế - xã hội của các tỉnh, thành phố dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Mục tiêu của PII không chỉ đơn thuần là xếp hạng các địa phương, mà còn giúp các cấp chính quyền nhận diện rõ điểm mạnh, điểm yếu trong từng khía cạnh của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo – từ thể chế, nguồn nhân lực, hạ tầng, đến mức độ phát triển thị trường và doanh nghiệp, kết quả nghiên cứu, cũng như tác động đến kinh tế - xã hội. Khung Chỉ số PII năm 2024 gồm 7 trụ cột chính: Thể chế; Nguồn nhân lực và nghiên cứu; Cơ sở hạ tầng; Trình độ phát triển của thị trường; Trình độ phát triển của doanh nghiệp; Sản phẩm tri thức, sáng tạo và công nghệ; Tác động đến sản xuất, kinh doanh và xã hội. Bộ chỉ số PII được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ khoa học hỗ trợ chính quyền địa phương hoạch định chính sách, cải thiện môi trường đầu tư và điều kiện phát triển sản xuất kinh doanh, qua đó, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển bền vững.

Hình 1. Khung chỉ số PII

Nguồn: Bộ Khoa học và Công nghệ, 2024

THỰC TRẠNG CHỈ SỐ PII CỦA TỈNH SÓC TRĂNG

Trong 2năm đầu triển khai Chỉ số PII, tỉnh Sóc Trăng bộc lộ rõ những bất cập trong việc chuyển hóa tiềm năng đổi mới sáng tạo thành kết quả thực tiễn. Theo kết quả xếp hạng PII năm 2023, Sóc Trăng đạt tổng điểm 31,81, xếp hạng 48/63 tỉnh, thành trên cả nước và đứng thứ 10/13 trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Chỉ số đầu vào của Tỉnh đạt mức khá với 34,27 điểm, nhưng chỉ số đầu ra thấp (29,35 điểm), phản ánh rõ khoảng cách giữa nỗ lực xây dựng nền tảng đổi mới sáng tạo và hiệu quả đầu ra còn hạn chế. Đến năm 2024, tình hình không cải thiện mà còn có dấu hiệu suy giảm. Tổng điểm PII của Sóc Trăng giảm xuống còn 29,84, khiến Tỉnh tụt xuống vị trí 53/63 cả nước và đứng thứ 12/13 trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Kết quả này cho thấy, Tỉnh chưa tận dụng tốt các nguồn lực và chính sách sẵn có để thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển kinh tế - xã hội.

Việc có chỉ số đầu vào tương đối tốt nhưng đầu ra yếu cho thấy một thực trạng chung ở nhiều địa phương: nguồn lực được bố trí chưa thực sự hiệu quả, thiếu sự kết nối giữa cơ chế, chính sách với ứng dụng thực tế, và hạn chế trong việc chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, cũng như thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Với bối cảnh như vậy, Sóc Trăng đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải rà soát toàn diện, xác định đúng “điểm nghẽn” và có các giải pháp đột phá để cải thiện thứ hạng và hiệu quả đổi mới sáng tạo trong thời gian tới.

Bảng 1: Điểm số PII 2024, Đầu vào, Đầu ra và 7 Trụ cột của các địa phương Vùng Đồng bằng sông Cửu Long

Nguồn: Bộ Khoa học và Công nghệ, 2024

PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN HẠN CHẾ CHỈ SỐ PII CỦA TỈNH SÓC TRĂNG

Mặc dù tỉnh Sóc Trăng đã có những nỗ lực nhất định trong việc phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, tuy nhiên kết quả Chỉ số PII trong 2 năm 2023 và 2024 cho thấy còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở các chỉ số đầu ra. Có thể phân tích nguyên nhân hạn chế theo các nhóm yếu tố chính như sau:

Thiếu hụt liên kết giữa đầu vào và đầu ra đổi mới sáng tạo: Một trong những “điểm nghẽn” quan trọng là khoảng cách lớn giữa chỉ số đầu vào và đầu ra. Dù Sóc Trăng có điểm số đầu vào năm 2023 đạt mức tương đối khá (34,27 điểm), nhưng đầu ra lại chỉ đạt 29,35 điểm – phản ánh việc Tỉnh chưa thực sự “chuyển hóa” được các điều kiện về thể chế, hạ tầng, nhân lực và chính sách thành sản phẩm khoa học – công nghệ cụ thể, có tác động đến sản xuất – kinh doanh. Nguyên nhân cốt lõi đến từ việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ngành trong triển khai các chương trình đổi mới sáng tạo. Nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, thúc đẩy R&D hoặc chuyển giao công nghệ chưa phát huy hiệu quả do thiếu người thực hiện, thiếu đầu mối dẫn dắt hoặc chậm tiếp cận thông tin từ cấp cơ sở.

Hạn chế về năng lực và chất lượng nguồn nhân lực đổi mới sáng tạo: Nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, nghiên cứu và quản trị đổi mới sáng tạo, là yếu tố then chốt trong việc nâng cao năng lực đổi mới của một địa phương. Tại Sóc Trăng, tỷ lệ lao động qua đào tạo chuyên sâu về công nghệ, kỹ thuật còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế trong bối cảnh chuyển đổi số. Thêm vào đó, việc thu hút và giữ chân đội ngũ chuyên gia, nhà nghiên cứu, trí thức trẻ về làm việc tại địa phương vẫn còn gặp nhiều khó khăn do môi trường làm việc, đãi ngộ chưa đủ hấp dẫn. Điều này khiến địa phương thiếu hụt nhân lực có khả năng triển khai các đề án nghiên cứu ứng dụng hoặc khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Cơ sở hạ tầng khoa học – công nghệ và số hóa còn yếu: Hạ tầng phục vụ hoạt động nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, không gian sáng tạo (innovation hubs, makerspaces...) chưa được đầu tư đồng bộ. Các phòng thí nghiệm, trung tâm ươm tạo công nghệ và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo còn thiếu cả về số lượng và chất lượng. Mặt khác, quá trình chuyển đổi số ở Sóc Trăng tuy đã được quan tâm nhưng vẫn chậm so với nhiều tỉnh, thành khác. Các nền tảng dữ liệu số, tích hợp dữ liệu đa ngành, cơ sở dữ liệu mở cho nghiên cứu và phát triển chưa đầy đủ, gây khó khăn cho việc kết nối các thành tố trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Hạn chế trong môi trường kinh doanh và năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp: Một bộ phận lớn doanh nghiệp tại Sóc Trăng vẫn chủ yếu hoạt động ở quy mô nhỏ và siêu nhỏ, khả năng đổi mới quy trình sản xuất, ứng dụng công nghệ mới còn hạn chế. Doanh nghiệp ít có điều kiện đầu tư vào nghiên cứu, phát triển sản phẩm hay liên kết với các viện, trường để nhận chuyển giao công nghệ. Ngoài ra, các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp khoa học – công nghệ dù đã có nhưng triển khai còn rời rạc, thiếu hệ thống tư vấn – hướng dẫn kỹ thuật hoặc tiếp cận vốn đổi mới sáng tạo. Điều này làm giảm đáng kể đầu ra sáng tạo từ khu vực tư nhân – một yếu tố quyết định trong Chỉ số PII.

Cơ chế, chính sách và nguồn lực triển khai còn phân tán: Mặc dù Chính phủ đã giao trách nhiệm cho các địa phương thực hiện Chỉ số PII, song việc bố trí nguồn lực tại cấp tỉnh – nhất là nhân lực chuyên trách, kinh phí cho hoạt động thống kê, phân tích, và triển khai sáng kiến cải thiện PII – tại Sóc Trăng vẫn còn hạn chế. Cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành và UBND tỉnh đôi khi còn hình thức, thiếu tính đột phá trong vận hành. Bên cạnh đó, một số chỉ số thành phần của PII đòi hỏi dữ liệu chính xác, cập nhật thường xuyên và mang tính liên ngành. Tuy nhiên, công tác thu thập, minh chứng dữ liệu ở địa phương vẫn còn chậm, thiếu đồng bộ, ảnh hưởng đến kết quả tổng hợp và phân tích.

GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHỈ SỐ PII CỦA TỈNH SÓC TRĂNG

Để cải thiện vị trí trong bảng xếp hạng Chỉ số PII, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, tỉnh Sóc Trăng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp mang tính chiến lược, cụ thể và thực tiễn. Dưới đây là một số nhóm giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, tỉnh Sóc Trăng cần tập trung hoàn thiện thể chế và chính sách hỗ trợ cho đổi mới sáng tạo một cách toàn diện và thực chất. Trong bối cảnh cạnh tranh giữa các địa phương ngày càng quyết liệt, việc có một hệ thống chính sách thông thoáng, minh bạch và hiệu quả là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư, kích thích sáng tạo và phát triển công nghệ. Tỉnh cần rà soát lại các chính sách hiện hành, điều chỉnh các quy định chưa phù hợp, đồng thời mạnh dạn ban hành các cơ chế đặc thù nhằm khuyến khích doanh nghiệp đổi mới, như ưu đãi thuế, tiếp cận tín dụng, hỗ trợ thủ tục hành chính và bảo hộ sở hữu trí tuệ. Cùng với đó, cần tăng cường vai trò điều phối của Sở Khoa học và Công nghệ trong việc triển khai và giám sát các hoạt động liên quan đến PII, đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các sở, ngành và địa phương trong toàn tỉnh.

Thứ hai, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phải được coi là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chiến lược nâng cao chỉ số đổi mới sáng tạo. Hiện nay, chất lượng nguồn nhân lực khoa học – công nghệ ở Sóc Trăng còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, kỹ thuật số và quản lý đổi mới sáng tạo. Do đó, Tỉnh cần đẩy mạnh các chương trình đào tạo chuyên sâu, hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu để nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ sư, chuyên gia, đồng thời phát triển kỹ năng số cho lực lượng lao động trẻ. Song song đó, cần có chính sách đãi ngộ và tạo điều kiện làm việc tốt để thu hút nhân tài, trí thức trẻ, du học sinh và chuyên gia từ nơi khác đến làm việc, nghiên cứu và cống hiến cho tỉnh.

Thứ ba, đầu tư phát triển hạ tầng khoa học – công nghệ và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo là yếu tố then chốt giúp Sóc Trăng tạo ra môi trường thuận lợi cho sáng tạo nảy nở và phát triển. Hạ tầng phục vụ nghiên cứu, ươm tạo doanh nghiệp khởi nghiệp và chuyển giao công nghệ còn hạn chế, đòi hỏi tỉnh phải có kế hoạch đầu tư bài bản và dài hạn. Cần xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo, không gian sáng tạo chung, trung tâm nghiên cứu ứng dụng và liên kết với các viện, trường để hình thành mạng lưới hỗ trợ đổi mới sáng tạo đồng bộ.

Thứ tư, Sóc Trăng cần có chiến lược cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ và tham gia sâu vào hoạt động đổi mới sáng tạo. Phần lớn doanh nghiệp tại tỉnh vẫn hoạt động ở quy mô nhỏ, ít có khả năng tự đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, dẫn đến đầu ra đổi mới sáng tạo còn thấp. Chính quyền địa phương cần xây dựng các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, kết nối doanh nghiệp với các tổ chức khoa học và công nghệ để nâng cao năng lực tiếp nhận và ứng dụng công nghệ mới.

Thứ năm, tăng cường công tác thu thập, phân tích và quản lý dữ liệu phục vụ cho PII là yêu cầu mang tính nền tảng để bảo đảm tính chính xác, minh bạch và hiệu quả trong đánh giá và cải thiện chỉ số. Việc chậm trễ, thiếu đồng bộ trong thu thập minh chứng và dữ liệu liên ngành là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến kết quả PII chưa phản ánh đầy đủ nỗ lực của địa phương. Vì vậy, Tỉnh cần xây dựng quy trình chuẩn về thu thập, xử lý và cập nhật dữ liệu PII theo hướng dẫn của Bộ Khoa học và Công nghệ, đồng thời ứng dụng công nghệ số trong việc quản lý và hiển thị dữ liệu.

Thứ sáu, nâng cao nhận thức và tinh thần đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội, đặc biệt trong khu vực công, là yếu tố quyết định tính bền vững của cải cách. Đổi mới sáng tạo không chỉ là công việc của các nhà khoa học hay doanh nghiệp công nghệ mà cần được lan tỏa trong toàn bộ hệ thống quản lý nhà nước, giáo dục, nông nghiệp, y tế, dịch vụ công... Chính quyền Tỉnh cần tăng cường truyền thông, đào tạo kỹ năng đổi mới sáng tạo trong cán bộ, khuyến khích các sở ngành, đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện các sáng kiến cải tiến quy trình, dịch vụ công.

KẾT LUẬN

Nhìn chung, để nâng cao Chỉ số Đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII), tỉnh Sóc Trăng cần thực hiện đồng bộ, lâu dài và có định hướng chiến lược trong nhiều lĩnh vực – từ thể chế, hạ tầng, nhân lực đến doanh nghiệp và dữ liệu. Đổi mới sáng tạo không phải là kết quả ngắn hạn, mà là một quá trình tích lũy và chuyển đổi toàn diện, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp, nhà khoa học và người dân. Với quyết tâm và chính sách đúng đắn, Sóc Trăng hoàn toàn có thể vượt qua những rào cản hiện tại để trở thành một trong những địa phương đi đầu về phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Khoa học và Công nghệ (2024). Báo cáo chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương năm 2024, https://s1cdn.vnecdn.net/vnexpress/restruct/j/v7582/ldpr/1005854/data/PII_2024_Report.pdf.

2. Hoàng Lan (2024). Sở Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội thảo khoa học phân tích, đánh giá “Chỉ số đổi mới sáng tạo - PII tỉnh Sóc Trăng”, https://sokhcn.soctrang.gov.vn/ubnd-stg/4/469/37057/391241/Tin-so-nganh/So-Khoa-hoc-va-Cong-nghe-to-chuc-Hoi-thao-khoa-hoc-phan-tich--danh-gia--Chi-so-doi-moi-sang-tao---PII-tinh-Soc-Trang-.aspx.

3. Minh Sáng (2025). Kinh tế - xã hội tỉnh Sóc Trăng trên hành trình phát triển bền vững, https://congly.vn/kinh-te-xa-hoi-tinh-soc-trang-tren-hanh-trinh-phat-trien-ben-vung-465710.html.

4. UBND tỉnh Sóc Trăng (2024). Báo cáo Tình hình kinh tế - xã hội 9 tháng đầu năm và phương hướng, nhiệm vụ chủ yếu 3 tháng cuối năm 2024, https://soctrang.gov.vn/SiteFolders/Root/5116/2024/Thang%2010/VB%20cua%20tinh/254%20BC-UBND.pdf.