TS. Lương Thanh Hà

Học viện Ngân hàng

Email: halt@hvnh.edu.vn

Tóm tắt

Dù quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước đã đạt được một số kết quả nhất định trong những năm gần đây, song tiến độ cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp có xu hướng chậm lại. Bài viết này làm rõ thực trạng cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp, qua đó đề xuất giải pháp giúp quá trình này được triển khai quyết liệt và hiệu quả.

Từ khóa: Cổ phần hóa, doanh nghiệp nhà nước, thoái hóa vốn

Summary

Although the restructuring of state-owned enterprises has achieved certain results in recent years, the pace of equitization and state divestment has shown signs of slowing down. This paper examines the current status of equitization and state capital divestment in state-owned enterprises, then proposes solutions to accelerate and enhance the effectiveness of this process.

Keywords: Equitization, state-owned enterprises, state capital divestment

ĐẶT VẤN ĐỀ

Cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, huy động nguồn lực đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp, góp phần giảm bớt gánh nặng cho ngân sách, thúc đẩy đổi mới, phát triển nền kinh tế.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp đang gặp nhiều thách thức trong thực tế. Cụ thể, việc xác định giá trị hợp lý của doanh nghiệp còn nhiều vướng mắc, bất cập, các điều kiện đảm bảo minh bạch và công bằng trong quá trình cổ phần hóa và thoái vốn chưa được đáp ứng chặt chẽ, nhiều thủ tục hành chính còn chồng chéo, rườm rà, năng lực quản trị, trình độ chuyên môn của một số cán bộ phụ trách cổ phần hóa, thoái vốn còn hạn chế... Thực tế này đòi hỏi có giải pháp mới, quyết liệt hơn nữa và phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay.

THỰC TRẠNG CỔ PHẦN HÓA VÀ THOÁI VỐN NHÀ NƯỚC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP

Trong những năm qua, công tác cơ cấu lại, sắp xếp, đổi mới, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, thoái vốn ở Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Cơ chế, chính sách về đổi mới tổ chức, quản lý, sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước đã được ban hành đầy đủ, tiếp tục được nghiên cứu, hoàn thiện, đảm bảo chặt chẽ hơn, công khai minh bạch, tối đa hóa lợi ích của Nhà nước, tháo gỡ khó khăn vướng mắc nhằm đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn và hạn chế thất thoát vốn, tài sản nhà nước trong quá trình cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn nhà nước.

Tính đến ngày 31/12/2024, đã có 118 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt Đề án cơ cấu lại doanh nghiệp theo Quyết định số 360/QĐ-TTg ngày 17/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ. Giai đoạn 2021-2024, thoái vốn nhà nước tại 15 doanh nghiệp với giá trị 405,2 tỷ đồng, thu về 656,9 tỷ đồng; số thu thực tế từ bán vốn nhà nước giai đoạn 2021-2023 là 14.617 tỷ đồng; giá trị dự kiến thu từ bán vốn nhà nước giai đoạn 2024-2025 là 47.958,36 tỷ đồng (Thủ tướng Chính phủ, 2025).

Các doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hóa hoạt động hiệu quả đổi mới cơ bản về quản trị doanh nghiệp có nhiều tác động tích cực đến quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước, tăng năng lực cạnh tranh thúc đẩy thị trường chứng khoán, thị trường tài chính phát triển.

Tuy vậy, bên cạnh các kết quả đạt được, công tác cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp còn nhiều hạn chế. Trong giai đoạn 2023-2025, theo kế hoạch, Việt Nam sẽ thực hiện cổ phần hóa 30 doanh nghiệp nhà nước, dự kiến thu về 36.823 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong các năm 2023, 2024 và quý I/2025 lại chưa thực hiện cổ phần hóa được doanh nghiệp nào (Thanh Hoa, 2025). Nguyên nhân là do:

Một là, việc triển khai cổ phần hóa, thoái vốn có lúc, có nơi chưa thống nhất; trong đó, chưa xác định rõ mục tiêu thế nào là hiệu quả đối với từng doanh nghiệp cụ thể nên quá trình triển khai còn chậm và không đạt tiến độ; chưa coi cổ phần hóa và thoái vốn là để thu hút các nguồn lực của nền kinh tế, giúp nhà nước có thêm nguồn lực đầu tư, nên việc cổ phần hóa và thoái vốn ở nhiều nơi không tạo được sự đổi mới về chất.

Hai là, giai đoạn vừa qua Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức từ sự thay đổi địa hình tình hình địa chính trị trên thế giới và các khu vực liên quan tới phát triển kinh tế và thương mại. Các cuộc chiến tranh thương mại, xung đột, cũng như các vấn đề về an ninh không gian mạng... đã có nhiều tác động tiêu cực tới ổn định kinh tế vĩ mô và hợp tác quốc tế. Đặc biệt, đại dịch Covid-19 đã tác động, ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, trong đó có việc triển khai công tác cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp và thị trường chứng khoán. Trong giai đoạn này, việc xử lý tài chính, phê duyệt phương án sử dụng đất; xác định, kiểm toán giá trị doanh nghiệp, bán cổ phần lần đầu gặp nhiều khó khăn, thời gian xem xét kéo dài.

Ba là, công tác quyết toán cổ phần hóa chưa được thực hiện nghiêm túc tại một số doanh nghiệp cổ phần hóa, dẫn đến khó khăn trong quá trình hoạt động của công ty cổ phần, ảnh hưởng đến quá trình thoái vốn tại doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp thuộc đối tượng thực hiện thoái vốn nhưng trong quá trình hoạt động kém hiệu quả, thua lỗ, âm vốn chủ sở hữu, không còn khả năng thanh toán nên cơ quan đại diện chủ sở hữu phải triển khai rà soát, triển khai các biện pháp cơ cấu lại (lùi thời gian thoái vốn, thay đổi hình thức sắp xếp từ thoái vốn thành phá sản).

Bốn là, cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước vẫn chưa hấp dẫn nhà đầu tư. Nhà đầu tư khá ngần ngại khi mua phần vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp. Bởi việc mua vốn nhà nước tiềm ẩn rủi ro pháp lý quá lớn. Nhiều trường hợp, nhà đầu tư bỏ tiền mua lại phần vốn qua đấu giá công khai, thế nhưng khi phát hiện sai sót nội bộ từ phía bên bán, có nhiều ý kiến đề nghị huỷ giao dịch, trả lại tài sản. Điều này khiến nhà đầu tư không muốn tham gia dù có khả năng quản trị doanh nghiệp tốt hơn và mang lại hiệu quả kinh tế.

GIẢI PHÁP THÁO GỠ

Nhằm tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa thì các cơ quan đại diện chủ sở hữu và doanh nghiệp nhà nước cần triển khai các giải pháp sau:

Thứ nhất, tiếp tục quán triệt sâu sắc đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo sự đồng thuận, nhất trí cao trong toàn hệ thống chính trị về cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước. Để đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp và không để tình trạng chậm cổ phần hóa, chậm thoái vốn nhà nước, các cấp, các bộ, cơ quan ngang bộ, doanh nghiệp nhà nước cần nghiêm túc quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ, triển khai quyết liệt công tác cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước, tránh tình trạng mơ hồ về nhận thức, quan điểm, hành động cầm chừng, sợ khó, sợ sai.

Thứ hai, đổi mới cơ chế, chính sách về cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước. Để tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước được nhanh chóng, theo đúng chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước và để khắc phục tình trạng chậm cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước, cần hoàn thiện khung khổ pháp lý về vấn đề này theo hướng gỡ vướng tính giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị doanh nghiệp khi cổ phần hóa; sửa đổi phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp khi cổ phần hóa... Cần tách công tác sắp xếp lại, xử lý nhà, đất khỏi quy trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về đất đai cần thường xuyên rà soát hiện trạng nhà, đất để bảo đảm sử dụng đúng mục đích và hiệu quả sử dụng đất tránh hoang hóa, lãng phí chứ không phải chỉ để thực hiện công tác cổ phần hóa, thoái vốn.

Thứ ba, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu trong việc cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước. Có chế tài xử lý nghiêm đối với các tập thể, cá nhân, cơ quan, doanh nghiệp nhà nước cố tình chậm quá trình cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước; coi việc thực hiện nhiệm vụ và kết quả thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước là một tiêu chí đánh giá cơ quan, đơn vị, tập thể, cá nhân... doanh nghiệp nhà nước thuộc sự quản lý của cơ quan nào thì thủ trưởng cơ quan đó phải chịu trách nhiệm người đứng đầu trong việc để chậm trễ việc thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước theo kế hoạch đề ra.

Thứ tư, UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khẩn trương quan tâm, chỉ đạo các cơ quan tại địa phương có ý kiến cụ thể về phương án sử dụng đất của doanh nghiệp cổ phần hóa theo thẩm quyền để bảo đảm công tác quyết toán cổ phần hóa theo đúng quy định. Chịu trách nhiệm có ý kiến về diện tích đất doanh nghiệp tiếp tục sử dụng khi cổ phần hóa và giá đất cụ thể đối với diện tích đất giao theo quy định của pháp luật về đất đai.

Thứ năm, đẩy mạnh cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp nhà nước. Cần xác định việc cổ phần hóa hay thoái vốn chỉ là một trong các giải pháp để thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp, không nên đưa cổ phần hóa, thoái vốn thành một nội dung mục tiêu để đặt kế hoạch thực hiện trong khi thực tế khách quan chưa thực sự phù hợp để triển khai cổ phần hóa, thoái vốn. Việc này không những gây khó khăn cho công tác lập, triển khai kế hoạch cổ phần hóa, thoái vốn mà còn gây áp lực đối với các doanh nghiệp thuộc kế hoạch cổ phần hóa, thoái vốn phải thực hiện theo đúng kế hoạch đề ra, từ đó sẽ không đem lại hiệu quả cao nhất trong việc triển khai bán vốn nhà nước. Việc triển khai thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp giao cho cơ quan đại diện chủ sở hữu và các doanh nghiệp nhà nước báo cáo cấp có thẩm quyền triển khai khi cần thiết với lộ trình và kế hoạch phù hợp, đảm bảo khả thi trong quá trình thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp và tùy thuộc tình hình thị trường trong nước và quốc tế./.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Tài chính (2022). Báo cáo kết quả thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2016-2020 và định hướng giai đoạn 2021-2025.

2. Nguyễn Thị Mai Anh (2024). Thúc đẩy quá trình cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước, truy cập từ https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/kinh-te/-/2018/992802/thuc-day-qua-trinh-co-phan-hoa-va-thoai-von-nha-nuoc-tai-doanh-nghiep-nha-nuoc.aspx.

3. Quốc hội (2018). Nghị quyết số 60/2018/QH14 ngày 15/6/2018 về tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước.

4. Thanh Hoa (2025). Thách thức phải cổ phần hoá 30 doanh nghiệp Nhà nước trong 9 tháng, truy cập từ https://vnbusiness.vn/thue-ngan-sach/thach-thuc-phai-co-phan-hoa-30-doanh-nghiep-nha-nuoc-trong-9-thang-1106260.html.

5. Thủ tướng Chính phủ (2025). Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 5/6/2025 yêu cầu thúc đẩy công tác quyết toán cổ phần hóa, nộp tiền thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước về Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và Phát triển doanh nghiệp (nay là ngân sách nhà nước).

6. Thủ tướng Chính phủ (2022). Quyết định số 1479/QĐ-TTg ngày 29/11/2022 phê duyệt kế hoạch sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp có vốn nhà nước giai đoạn 2022-2025.