Trần Thị Hương, Phạm Mai Chi, Đỗ Hồng Quân, Mạc Thị Thuỷ

Trường Kinh tế, Đại học Bách khoa Hà Nội

Email: huong.tranthi@hust.edu.vn

Tóm tắt

Hiện nay, các rủi ro địa chính trị, chiến tranh thương mại, sự cạnh tranh ngày càng gia tăng và các quy định ngày càng phức tạp đang tạo ra những áp lực không nhỏ lên khả năng thích nghi và phát triển bền vững của các doanh nghiệp Việt Nam. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với việc nghiên cứu và phân tích ảnh hưởng của môi trường kinh doanh đa cực đối với chuỗi cung ứng và doanh nghiệp Việt Nam giúp nhận diện các rủi ro tiềm tàng và mang lại những định hướng chiến lược nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh và nâng cao khả năng thích ứng trong bối cảnh thay đổi liên tục. Nghiên cứu thực hiện khảo sát 368 doanh nghiệp nhằm phân tích sự biến động và rủi ro của môi trường kinh doanh hiện nay và ảnh hưởng của môi trường kinh doanh đến hoạt động của các chuỗi cung ứng và các doanh nghiệp Việt Nam trên các khía cạnh như: tính linh hoạt, sự hợp tác cũng như các chỉ số năng lực phục hồi chuỗi cung ứng.

Từ khóa: Môi trường kinh doanh đa cực, chuỗi cung ứng, nghiên cứu khảo sát

Summary

Geopolitical risks, trade wars, increasing competition, and increasingly complex regulations are putting significant pressure on Vietnamese enterprises' adaptability and sustainable development, which poses an urgent need for research and analysis of the impact of the multipolar business environment on supply chains and Vietnamese enterprises so as to identify potential risks and provide strategic directions to enhance competitiveness and improve adaptability in a constantly changing context. This study surveyed 368 enterprises to analyze the fluctuations and risks of the current business environment and the impact of business environment on the operations of supply chains and Vietnamese enterprises in terms of flexibility, collaboration and supply chain resilience indicators.

Keywords: Multipolar business environment, supply chains, survey research

GIỚI THIỆU

Hiện nay, các quốc gia và doanh nghiệp đang đối mặt với áp lực giảm phát thải carbon và sử dụng năng lượng tái tạo, trong khi giá năng lượng xanh vẫn cao và chuỗi cung ứng năng lượng chuyển đổi chưa ổn định. Cùng với đó là các yêu cầu về môi trường, xã hội và quản trị (ESG) ngày càng được áp dụng rộng rãi, đặc biệt tại các thị trường phát triển. Điều này tạo ra rào cản xuất khẩu cho các doanh nghiệp chưa đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế. Như vậy có thể nói, môi trường kinh doanh toàn cầu đang trải qua những thay đổi lớn, chuyển dần từ trật tự đơn cực sang đa cực. Xu hướng này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc quyền lực kinh tế giữa các quốc gia, mà còn đặt ra những thách thức và cơ hội mới cho các doanh nghiệp và chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này đặt ra tính cấp thiết của những nghiên cứu toàn diện về mức độ ảnh hưởng của môi trường kinh doanh đa cực lên năng lực phục hồi và hoạt động vận hành chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp Việt Nam.

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

Trên thế giới, năng lực phục hồi chuỗi cung ứng trong môi trường kinh tế đa cực cũng đang là mối quan tâm hàng đầu của các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực logistics và quản lý chuỗi cung ứng. Các nghiên cứu này tập trung vào các nhóm vấn đề chủ yếu như sau: (i) Khái niệm và khung phân loại năng lực phục hồi chuỗi cung ứng (Geske và Novoszel, 2022); (ii) Thực hiện đo lường năng lực phục hồi chuỗi cung ứng (Alexopoulos và cộng sự., 2022; Hosseini và cộng sự., 2019); (iii) Những chiến lược để nâng cao năng lực phục hồi chuỗi cung ứng (Ivanov và Dolgui, 2019); (iv) Chi phí để xây dựng một chuỗi cung ứng có năng lực phục hồi tốt (Aldrighetti và cộng sự, 2021); và (v) Ứng dụng công nghệ số trong quá trình xây dựng và phát triển năng lực phục hồi chuỗi cung ứng (Hrušovskỳ và cộng sự, 2022; Claus và Szupories, 2022).

Ở trong nước, các chuyên gia kinh tế đã đưa chủ đề năng lực phục hồi chuỗi cung ứng trong môi trường kinh doanh đa cực ra trao đổi, nghiên cứu và thảo luận rất nhiều. Tuy nhiên, theo tìm hiểu của nhóm nghiên cứu, thì có rất ít các nghiên cứu học thuật được công bố trong lĩnh vực này. Các nghiên cứu đã có hiện nay tập trung tìm kiếm phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng phục hồi chuỗi cung ứng của của các doanh nghiệp Việt Nam và chủ yếu là phỏng vấn chuyên gia trên phạm vi hẹp. Đơn cử như nghiên cứu của Phan và cộng sự (2023) đã phân tích rào cản đối với năng lực phục hồi chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam với dữ liệu từ 15 chuyên gia (bao gồm 5 nhà nghiên cứu học thuật và 10 lãnh đạo các công ty) (Phan và cộng sự 2023).

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nhóm nghiên cứu đã thực hiện nghiên cứu tài liệu để xây dựng bản hỏi bao gồm 3 phần: (1) Thông tin chung về doanh nghiệp; (2) Đánh giá của doanh nghiệp về các yếu tố trong môi trường kinh doanh; (3) Đánh giá của doanh nghiệp về các khía cạnh về tính linh hoạt, mối quan hệ hợp tác trên chuỗi, và các chỉ số năng lực phục hồi chuỗi cung ứng. Bản hỏi được gửi đến các doanh nghiệp là đối tác của cơ quan mà nhóm nghiên cứu đang làm việc và mạng lưới các doanh nghiệp trong các khu công nghiệp tại Hà Nội và các tỉnh, thành phố lân cận. Kết quả thu về là 368 phiếu từ các doanh nghiệp đa dạng đến từ các lĩnh vực sản xuất linh kiện điện tử, công nghiệp ô tô, dệt may, da giày, hoá mỹ phẩm, dược phẩm, dịch vụ logistics.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Phân tích mô tả các doanh nghiệp được khảo sát

Hình 1, 2 cho thấy, các doanh nghiệp được khảo sát phân phối khá đa dạng về quy mô và số năm hoạt động, từ đó sẽ giúp kết quả phân tích có thể đại diện cho các doanh nghiệp Việt Nam.

Hình 1: Phân bố của các doanh nghiệp được khảo sát theo quy mô lao động

Nguồn: Khảo sát của nhóm tác giả

Hình 2: Phân bố của các doanh nghiệp được khảo sát theo số năm hoạt động

Nguồn: Khảo sát của nhóm tác giả

Đánh giá của các doanh nghiệp được khảo sát về môi trường kinh doanh đa cực hiện nay

Hình 3: Nhận thức của các doanh nghiệp được khảo sát về môi trường kinh doanh đa cực

Nguồn: Khảo sát của nhóm tác giả

Số liệu (Hình 3) cho thấy, hầu hết các doanh nghiệp đều đồng ý hoặc hoàn toàn đồng ý trong các nhận định đánh giá môi trường kinh doanh hiện nay, bao gồm tính không chắc chắn, phức tạp, liên tục thay đổi từ phí thị hiếu người tiêu dùng cho đến công nghệ, và những hành động của đối thủ cạnh tranh là rất khó để dự báo.

Ảnh hưởng của các nhân tố từ môi trường kinh doanh lên tính linh hoạt của chuỗi cung ứng

Môi trường kinh doanh với sự biến động liên tục đã ảnh hưởng sâu sắc đến tính linh hoạt của chuỗi cung ứng, đòi hỏi các doanh nghiệp phải thích nghi nhanh chóng để duy trì khả năng cạnh tranh. Kết quả khảo sát (Bảng) cho thấy, đa số các doanh nghiệp đã xây dựng tính linh hoạt cho chuỗi cung ứng của mình nhằm ứng phó với môi trường kinh doanh. Tuy nhiên, khá nhiều doanh nghiệp đánh giá ở mức trung lập cho thấy họ có thể chưa quan tâm, chưa xây dựng, hoặc chưa đánh giá được độ linh hoạt của chuỗi cung ứng của mình.

Bảng: Ảnh hưởng từ môi trường kinh doanh lên tính linh hoạt của chuỗi cung ứng

Nguồn: Khảo sát của nhóm tác giả

Ảnh hưởng của các nhân tố từ môi trường kinh doanh lên sự hợp tác trên chuỗi cung ứng

Môi trường kinh doanh đa cực, với sự hiện diện của nhiều trung tâm quyền lực kinh tế, chính trị và công nghệ, đang tạo ra những ảnh hưởng lớn đến sự hợp tác trên chuỗi cung ứng. Sự đa dạng hóa lợi ích giữa các khu vực dẫn đến các rào cản thương mại và phân mảnh chuỗi cung ứng, buộc doanh nghiệp phải xây dựng chiến lược hợp tác linh hoạt và tìm kiếm đối tác đa dạng. Thay đổi dòng chảy thương mại và căng thẳng giữa các cường quốc kinh tế như Mỹ và Trung Quốc khiến các doanh nghiệp phải điều chỉnh mạng lưới cung ứng để tận dụng lợi thế khu vực hoặc giảm thiểu rủi ro. Đồng thời, sự khác biệt về tiêu chuẩn công nghệ và các yêu cầu về phát triển bền vững giữa các khu vực làm gia tăng thách thức trong việc tích hợp và duy trì hợp tác. Thêm vào đó, các rủi ro địa chính trị và xu hướng bảo hộ kinh tế thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển dịch sang mô hình địa phương hóa chuỗi cung ứng, giảm phụ thuộc vào các thị trường quốc tế. Để đối mặt với những thách thức này, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ tiên tiến, xây dựng các kế hoạch ứng phó rủi ro linh hoạt, thiết lập các mối quan hệ đối tác chiến lược và phát triển mô hình chuỗi cung ứng bền vững để duy trì khả năng hợp tác hiệu quả trong bối cảnh toàn cầu ngày càng phức tạp.

Hình 4: Ảnh hưởng của môi trường kinh doanh lên sự hợp tác trên chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp được khảo sát

Nguồn: Khảo sát của nhóm tác giả

Kết quả khảo sát (Hình 4) cho thấy, hầu hết các doanh nghiệp hiện nay đang đánh giá cao và tập trung vào phát triển các mối quan hệ hợp tác dài hạn với các thành viên trên chuỗi cung ứng.

Ảnh hưởng của các nhân tố từ môi trường kinh doanh lên năng lực phục hồi chuỗi cung ứng

Kết quả khảo sát (Hình 5 ) cho thấy, kinh doanh trong môi trường kinh doanh đa cực đã khiến đa số các doanh nghiệp nhận thức được tầm quan trọng và chủ động hơn trong việc chuẩn bị sẵn các kịch bản để ứng phó, phản ứng và phục hồi nhanh sau những cú sốc, thậm chí là bứt tốc để tăng trưởng tốt hơn so với đối thủ cạnh tranh.

Hình 5: Ảnh hưởng của môi trường kinh doanh lên năng lực phục hồi chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp được khảo sát

Nguồn: Khảo sát của nhóm tác giả

KẾT LUẬN

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng phân cực, việc phân tích ảnh hưởng của môi trường kinh doanh đa cực đối với chuỗi cung ứng và doanh nghiệp Việt Nam trở nên vô cùng cấp thiết. Phân tích đúng và kịp thời những ảnh hưởng từ môi trường kinh doanh đa cực không chỉ giúp các doanh nghiệp Việt Nam xây dựng chiến lược thích ứng, mà còn tạo nền tảng để mở rộng thị trường, nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu. Bài viết đã đưa ra cái nhìn tổng quan về cách các doanh nghiệp nhìn nhận về môi trường kinh doanh và phân tích ảnh hưởng của môi trường này đến hoạt động của các chuỗi cung ứng và các doanh nghiệp Việt Nam trên các khía cạnh như tính linh hoạt cũng như sự hợp tác trên chuỗi cung ứng và các chỉ số năng lực phục hồi chuỗi cung ứng. Nghiên cứu hiện nay mới dừng lại ở phân tích mô tả, trong tương lai nhóm tác giả định hướng thực hiện những phân tích định lượng hơn sử dụng mô hình cấu trúc để khám phá mức độ ảnh hưởng của từng nhóm nhân tố lên năng lực phục hồi chuỗi cung ứng./.

* Lời cảm ơn: Bài viết là sản phẩm của đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ Giáo dục và Đào tạo với mã số B2024.BKA.20 “Nghiên cứu giải pháp nâng cao năng lực phục hồi chuỗi cung ứng cho các doanh nghiệp Việt Nam trong môi trường kinh tế đa cực”.

Tài liệu tham khảo

1. Aldrighetti, R., Battini, D., Ivanov, D., and Zennaro, I. (2021). Costs of resilience and disruptions in supply chain network design models: A review and future research directions, International Journal of Production Economics, 235, 108103.

2. Alexopoulos, K., Anagiannis, I., Nikolakis, N., and Chryssolouris, G. (2022). A quantitative approach to resilience in manufacturing systems, International Journal of Production Research, 60(24), 7178–7193.

3. Claus, I., and Szupories, M. (2022). The Value of Artificial Intelligence for More Resilient Supply Chains, In Supply Chain Resilience: Insights from Theory and Practice (103–108). Springer.

4. Geske, A. M., and Novoszel, L. (2022). Definition and Development of Supply Chain Resilience, In Supply Chain Resilience: Insights from Theory and Practice (pp. 3–23), Springer.

5. Hosseini, S., Ivanov, D., and Dolgui, A. (2019). Review of quantitative methods for supply chain resilience analysism Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 125, 285–307. https://doi.org/10.1016/j.tre.2019.03.001.

6. Hrušovskỳ, M., Reiner, G., and Taudes, A. (2022). Applying Blockchain Technologies for Increasing Supply Chain Resilience, In Supply Chain Resilience: Insights from Theory and Practice (109–117), Springer.

7. Ivanov, D., and Dolgui, A. (2019). Low-Certainty-Need (LCN) supply chains: A new perspective in managing disruption risks and resilience, International Journal of Production Research, 57(15–16), 5119–5136.

8. Phan, V.-D.-V., Huang, Y.-F., Hoang, T.-T., and Do, M.-H. (2023). Evaluating Barriers to Supply Chain Resilience in Vietnamese SMEs: The Fuzzy VIKOR Approach, Systems, 11(3), https://doi.org/10.3390/systems11030121.