Nguyễn Thị Bình

Giảng viên Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Ngoại thương

Nguyễn Vũ Hà My

Sinh viên K62 – Anh 09 – CLCKT Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Ngoại thương

Nguyễn Phương Anh

Sinh viên K62 – Anh 08 – CLCKT Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Ngoại thương

Trần Minh Ngọc

Sinh viên K62 – Anh 08 – CLCKT Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Ngoại thương

Nguyễn Minh Ngọc

Sinh viên K62 – Anh 08 – CLCKT Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Ngoại thương

Nguyễn Thị Ngân

Sinh viên K62 – Anh 01 – CLCKT Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Ngoại thương

Tóm tắt

Logistics xuyên biên giới đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của thương mại điện tử, đặc biệt đối với các nền tảng lớn như Alibaba, nơi yêu cầu hệ thống vận hành linh hoạt và hiệu quả để đáp ứng nhu cầu toàn cầu. Bài viết phân tích hệ thống logistics xuyên biên giới của Cainiao Logistics, công ty con của Alibaba, tập trung vào mạng lưới kho bãi và ứng dụng công nghệ. Kết quả nghiên cứu cho thấy, mạng lưới logistics thông minh của Cainiao giúp tối ưu hóa thời gian giao hàng, giảm chi phí vận chuyển và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường quốc tế. Từ mô hình của Cainiao, bài báo rút ra những bài học quan trọng cho Việt Nam nhằm cải thiện hạ tầng logistics và nâng cao năng lực cạnh tranh trong lĩnh vực thương mại điện tử xuyên biên giới.

Từ khóa: Thương mại điện tử xuyên biên giới, Logistics, Alibaba, Cainiao, thị trường Việt Nam.

Summary

Cross-border logistics plays a crucial role in the development of e-commerce, especially for major platforms like Alibaba, which require a flexible and efficient operating system to meet global demand. This paper analyzes the cross-border logistics system of Cainiao Logistics, a subsidiary of Alibaba, focusing on warehouse systems and technology applications. The study results indicate that Cainiao's intelligent logistics network helps optimize delivery time, reduce shipping costs, and expand market reach internationally. Drawing from Cainiao’s model, this paper highlights key lessons for Vietnam to enhance logistics infrastructure and improve competitiveness in cross-border e-commerce.

Keywords: Cross-border e-commerce, Logistics, Alibaba, Cainiao, Vietnam market.

GIỚI THIỆU

Trong thời đại toàn cầu hóa, với sự bùng nổ của thương mại điện tử, logistics xuyên biên giới đã trở thành yếu tố cốt lõi quyết định sự thành công của các nền tảng thương mại điện tử trên thế giới. Theo nghiên cứu mới nhất từ Astute Analytica, thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới toàn cầu được định giá 2.830,7 tỷ USD vào năm 2023 và dự kiến sẽ đạt 16.454,9 tỷ USD vào năm 2032, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 21,6% trong giai đoạn dự báo từ 2024 đến 2032 (AstuteAnalytica India Pvt. Ltd., 2025). Cũng theo Báo cáo Chỉ số Kinh doanh Thương mại Điện tử Việt Nam (EBI 2024) của Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam, thị trường thương mại điện tử Việt Nam được định giá 25 tỷ USD vào năm 2023, tăng hơn 25% so với năm 2022, với doanh thu bán lẻ trực tuyến đạt 17,3 tỷ USD (Vietnam Economic News, 2024). Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử xuyên biên giới đã thúc đẩy nhu cầu về các hệ thống logistics hiện đại, linh hoạt và hiệu quả. Trong bối cảnh đó, Cainiao Logistics, công ty con của Alibaba, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một mạng lưới logistics xuyên biên giới tiên tiến, giúp tối ưu hóa thời gian giao hàng, giảm chi phí vận chuyển và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường quốc tế.

Tại Việt Nam, thương mại điện tử xuyên biên giới đang ngày càng phát triển mạnh mẽ với sự tham gia của các nền tảng lớn như Shopee, TikTok Shop và mới đây nhất là sàn VIPO Mall do Tổng Công ty cổ phần bưu chính Việt Nam (Viettel Post) phát triển. Tuy nhiên, hạ tầng logistics trong nước vẫn còn nhiều hạn chế, gây ảnh hưởng đến tốc độ giao hàng và chi phí vận chuyển. Việc nghiên cứu mô hình logistics của Cainiao có thể mang lại những bài học giá trị cho Việt Nam trong việc phát triển hệ thống logistics hiện đại, ứng dụng công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường thương mại điện tử toàn cầu.

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Tổng quan về logistics thương mại điện tử xuyên biên giới

Theo Sách trắng Thương mại điện tử Việt Nam 2023 của Bộ Công Thương, thương mại điện tử xuyên biên giới được định nghĩa là "hoạt động mua bán hàng hóa, dịch vụ thông qua internet, trong đó các bên tham gia giao dịch (người mua và người bán) có trụ sở hoặc địa điểm sinh sống ở các quốc gia khác nhau". Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) cũng nhấn mạnh rằng CBEC không chỉ giới hạn trong giao dịch hàng hóa quốc tế mà còn bao gồm các dịch vụ bổ trợ như logistics, thanh toán và chăm sóc khách hàng, góp phần hình thành một hệ sinh thái thương mại điện tử toàn diện . Với tốc độ phát triển của công nghệ và xu hướng hội nhập toàn cầu, CBEC đã trở thành một trong những yếu tố cốt lõi thúc đẩy thương mại điện tử tại Việt Nam.

Logistics thương mại điện tử xuyên biên giới đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo dòng chảy hàng hóa từ nhà cung cấp nội địa đến khách hàng quốc tế. Quá trình này bao gồm nhiều công đoạn như thu gom hàng hóa trong nước, vận chuyển và lưu kho nội địa, thông quan tại cả hai quốc gia, cùng với việc vận chuyển và lưu kho tại thị trường nước ngoài. Mạng lưới logistics này giúp tối ưu hóa quá trình giao nhận và giảm thiểu chi phí vận hành cho doanh nghiệp CBEC. Các báo cáo và nghiên cứu đã chỉ ra rằng hệ thống logistics xuyên biên giới ngày càng trở nên đa dạng và phức tạp, phản ánh nhu cầu gia tăng của thị trường đối với dịch vụ giao nhận nhanh chóng và hiệu quả.

Những phương thức logistics thương mại điện tử xuyên biên giới phổ biến bao gồm:

Dịch vụ logistics bên thứ ba (3PL): Doanh nghiệp thuê ngoài một công ty chuyên về logistics để quản lý toàn bộ hoặc một phần chuỗi cung ứng xuyên biên giới, giúp tối ưu chi phí và nâng cao hiệu quả vận hành

Hợp tác logistics: Các doanh nghiệp trong ngành logistics hoặc giữa logistics và các lĩnh vực khác (ví dụ: công nghệ, thương mại điện tử) cùng hợp tác để mở rộng năng lực cung ứng và tối ưu hóa chuỗi cung ứng quốc tế.

Mô hình kho hàng ở nước ngoài: Doanh nghiệp thiết lập hệ thống kho hàng tại nước ngoài, bao gồm kho ngoại quan hoặc kho nội địa, giúp rút ngắn thời gian giao hàng và giảm chi phí vận chuyển quốc tế.

Việc áp dụng các phương thức logistics trên giúp doanh nghiệp thương mại điện tử xuyên biên giới tối ưu chuỗi cung ứng, cải thiện tốc độ giao hàng và nâng cao trải nghiệm khách hàng trong bối cảnh thị trường toàn cầu ngày càng cạnh tranh.

Hệ thống Logistics Xuyên biên giới của Alibaba: Cainiap Smart Logistics

Cainiao Logistics, được thành lập vào năm 2013, là công ty con của Tập đoàn Alibaba với sứ mệnh phát triển một hệ thống logistics thông minh và hiệu quả nhằm hỗ trợ thương mại điện tử. Công ty ra đời trong bối cảnh ngành logistics thương mại điện tử nội địa Trung Quốc ngày càng cạnh tranh gay gắt, đòi hỏi một hệ thống vận hành tối ưu và có quy mô lớn. Cainiao được thành lập thông qua sự hợp tác giữa Alibaba, Yintai Group, Fosun, Forchn Holdings, China Post và nhiều đơn vị vận chuyển lớn như S.F. Express, TTK Express, STO, ZTO, YTO, YUNDA cùng các tổ chức tài chính liên quan. Cainiao hướng tới việc xây dựng một mạng lưới logistics toàn cầu, có thể giảm chi phí vận chuyển xuyên biên giới và tối ưu hóa trải nghiệm người dùng. Nhờ sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT) và hệ thống kho bãi tự động, Cainiao đã đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện tốc độ giao hàng, giảm thời gian xử lý đơn hàng và hỗ trợ sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử (Chen, 2018).

Cainiao hoạt động theo mô hình nền tảng, không trực tiếp sở hữu toàn bộ cơ sở hạ tầng logistics mà thay vào đó, đóng vai trò là trung tâm kết nối các nhà cung cấp dịch vụ vận chuyển, nhà kho và các đối tác thương mại điện tử nhằm tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Mục tiêu của Cainiao là tạo ra một hệ thống logistics có khả năng giao hàng trong vòng 24 giờ tại Trung Quốc và 72 giờ trên toàn cầu. Để đạt được điều này, Cainiao đã xây dựng mạng lưới kho bãi và trung tâm phân phối toàn cầu, áp dụng công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT) và Blockchain để nâng cao hiệu quả vận hành. Ngoài ra, Cainiao cũng thiết lập quan hệ hợp tác chặt chẽ với các đơn vị vận chuyển quốc tế và địa phương, giúp tối ưu hóa chi phí và rút ngắn thời gian giao hàng.

PHÂN TÍCH CHIẾN LƯỢC LOGISTICS TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ XUYÊN BIÊN GIỚI CỦA ALIBABA VỚI CAINIAO LOGISTICS

Mạng lưới kho bãi và trung tâm phân phối toàn cầu

Cainiao đã xây dựng một mạng lưới logistics toàn cầu nhằm hỗ trợ chiến lược toàn cầu hóa của Alibaba, đồng thời giảm đáng kể chi phí logistics cho thương mại điện tử xuyên biên giới. Để đạt được điều này,Cainiao đã triển khai nhiều Trung tâm Hoàn tất Đơn hàng Toàn cầu (Global Fulfillment Centers) tại ít nhất bảy quốc gia, kết nối trực tiếp với hệ thống bưu chính quốc gia của từng nước, giúp tối ưu hóa quá trình giao nhận. Bên cạnh đó, Cainiao cũng thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với các công ty logistics lớn như YTO, DHL, Singapore Post, US Postal Service, Spanish Post, Nippon Express, Royal Mail (Anh) và Russian Post, mở rộng các tuyến nhập khẩu và xuất khẩu mới (Falcone et al., 2019). Sự phát triển của mạng lưới này không chỉ hỗ trợ hoạt động thương mại điện tử của Alibaba mà còn phù hợp với chính sách Vành đai và Con đường (Belt and Road Initiative) của Trung Quốc. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tuyên bố rằng Trung Quốc dự kiến nhập khẩu 30 nghìn tỷ USD hàng hóa và 10 nghìn tỷ USD dịch vụ trong 15 năm tới, trong khi Alibaba đặt mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp toàn cầu xuất khẩu 200 tỷ USD hàng hóa vào Trung Quốc trong vòng 5 năm (Cheng, 2018).

Công nghệ ứng dụng trong quản lý logistics

Trong hệ thống logistics hiện đại, Cainiao Logistics đã áp dụng nhiều công nghệ tiên tiến nhằm tối ưu hóa quá trình lưu trữ, lấy hàng và đóng gói đơn hàng. Trong đó, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường hiệu suất vận hành, giảm chi phí và cải thiện trải nghiệm khách hàng. Dưới đây là ba lĩnh vực chính mà Cainiao sử dụng AI để nâng cao hiệu quả logistics.

Lưu trữ hàng hóa bằng hệ thống Kho Tự động Hóa Ba Chiều Cainiao: là một trong những công nghệ quan trọng trong hệ thống lưu trữ của Cainiao. Không giống như các kho truyền thống với lối đi rộng cho nhân viên và xe nâng, ATS tận dụng tối đa cả không gian ngang và dọc, tự động tiếp cận hàng hóa mà không cần can thiệp của con người. Hệ thống sử dụng cảm biến trọng lượng, cảm biến nhận diện hình ảnh và máy quét mã vạch để xác định thông tin của hàng hóa ngay khi chúng được nhập kho. Dữ liệu sau đó được cập nhật vào Hệ thống Quản lý Kho (Warehouse Management System - WMS), giúp tính toán vị trí lưu trữ tối ưu và tự động điều hướng hàng hóa đến vị trí thích hợp. Ngoài ra, WMS còn có khả năng dự báo nhu cầu hàng hóa và phối hợp với Hệ thống Kiểm soát Kho (Warehouse Control System - WCS) để điều phối hoạt động lưu trữ và bổ sung hàng, đảm bảo quá trình vận hành kho diễn ra trơn tru.

Tự động hóa quy trình lấy hàng bằng xe tự hành AGV- Automated Guided Vehicles: Cainiao ứng dụng nhiều loại xe tự hành dẫn đường để tự động hóa quá trình lấy hàng, bao gồm Order to Man (O2M) AGV, Goods to Man (G2M) AGV và Forklift AGV. Khi nhận được đơn hàng, WMS sẽ xác định loại hộp đóng gói phù hợp dựa trên kích thước và trọng lượng sản phẩm, sau đó phối hợp với AGV để vận chuyển hàng hóa. O2M AGV đưa kệ hàng đến nhân viên để họ lấy sản phẩm, giúp giảm thiểu quãng đường di chuyển. G2M AGV sẽ mang các hộp hàng chứa sản phẩm đến trạm làm việc cố định để nhân viên hoàn thành việc chọn hàng. Đối với các mặt hàng lớn, Forklift AGV sẽ đảm nhận nhiệm vụ di chuyển hàng đến khu vực xử lý. Toàn bộ quá trình này được giám sát bằng cảm biến laser và thuật toán điều khiển chuyển động để tránh va chạm và tắc nghẽn, giúp tối ưu hóa hiệu suất vận hành.

Tích hợp AI vào quy trình đóng gói để đảm bảo độ chính xác: Sau khi hoàn tất việc lấy hàng, Cainiao sử dụng hệ thống AI để hỗ trợ quá trình đóng gói. Nhân viên quét mã vạch của từng hộp hàng và tất cả sản phẩm bên trong để hệ thống WMS tự động kiểm tra tính chính xác của đơn hàng. Nếu phát hiện lỗi, hệ thống sẽ ngay lập tức cảnh báo để nhân viên kịp thời điều chỉnh. Việc tích hợp AI vào quy trình này không chỉ giúp giảm thiểu sai sót mà còn nâng cao hiệu suất làm việc, đảm bảo đơn hàng được đóng gói nhanh chóng và chính xác trước khi giao đến tay khách hàng (Zhang và cộng sự, 2021).

Ứng dụng IoT trong quản lý kho hàng: Cainiao Logistics cũng đã tích hợp hiệu quả công nghệ Internet vạn vật (IoT) vào hoạt động logistics của mình, nhằm nâng cao hiệu quả và tối ưu hóa quy trình kho bãi. Công nghệ hệ thống quản lý kho hàng thông minh (Intelligent Warehouse Management System - IWMS) là một trong những công nghệ cốt lõi trong ứng dụng IoT và AI vào logistics và quản lý kho bãi. Với IoT, các thiết bị và hàng hóa trong kho có thể được kết nối và tạo thành một mạng lưới logistics theo thời gian thực. Cảm biến và các thiết bị nhận dạng gắn trên kệ hàng, sản phẩm và thiết bị kho bãi giúp theo dõi thông tin quan trọng như vị trí, số lượng, nhiệt độ và độ ẩm của hàng hóa. Sự tích hợp giữa hệ thống thông tin logistics và thiết bị IoT cho phép giám sát và thu thập dữ liệu về toàn bộ quy trình logistics trong kho. Nhờ đó, người quản lý kho có thể xác định chính xác vị trí và tình trạng hàng hóa, từ đó tối ưu hóa cách sắp xếp và sử dụng không gian lưu trữ một cách hiệu quả hơn (Liu & Ju, 2024). Hệ thống quản lý kho thông minh không chỉ giúp tối ưu hóa lưu trữ và vận hành mà còn cung cấp giao diện vận hành thuận tiện hơn, nâng cao khả năng giám sát và điều hành từ xa. Việc tích hợp IWMS với các nền tảng quản lý logistics nội bộ, nhà cung cấp và khách hàng giúp xử lý đơn hàng tự động và truyền tải thông tin theo thời gian thực (WAN, 2019).

BÀI HỌC NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG LOGISTICS XUYÊN BIÊN GIỚI CHO CÁC SÀN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TẠI VIỆT NAM

Đối với Chính phủ

Thứ nhất, Việt Nam cần đẩy mạnh phát triển cơ sở hạ tầng logistics nhằm hỗ trợ hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới. Cainiao Logistics đã đầu tư mạnh vào hệ thống kho bãi, trung tâm phân phối tại các vị trí chiến lược, đồng thời kết nối hiệu quả với hệ thống cảng biển và đường hàng không. Việt Nam có thể học hỏi bằng cách nâng cao công suất cảng biển, cải thiện quy trình xử lý hàng hóa tại sân bay và phát triển các trung tâm logistics quy mô lớn phục vụ hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới.

Thứ hai, cần hoàn thiện thể chế chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động logistics xuyên biên giới. Chính phủ Trung Quốc đã hỗ trợ Cainiao bằng cách thiết lập các khu thương mại tự do (FTZ), đơn giản hóa quy trình thông quan và áp dụng các chính sách ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng (Thành Đạt, 2024). Việt Nam có thể nghiên cứu mô hình này để giảm bớt rào cản trong xuất nhập khẩu hàng hóa, từ đó thúc đẩy tăng trưởng thương mại điện tử.

Đối với doanh nghiệp

Thứ nhất, xây dựng mạng lưới kho bãi thông minh và phân phối hàng hóa tối ưu. Cainiao Logistics đã thiết lập các trung tâm logistics thông minh tại nhiều quốc gia, giúp rút ngắn thời gian giao hàng xuống còn 72 giờ đối với nhiều tuyến quốc tế. Doanh nghiệp Việt Nam có thể học hỏi bằng cách thiết lập kho hàng gần biên giới hoặc tại các trung tâm kinh tế lớn để tối ưu vận chuyển và hạn chế tình trạng tắc nghẽn.

Thứ hai, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào quản lý chuỗi cung ứng. Cainiao sử dụng AI, Big Data, Blockchain và IoT để giám sát hàng hóa, tối ưu tuyến đường vận chuyển và đảm bảo tính minh bạch trong giao dịch. Các doanh nghiệp logistics tại Việt Nam có thể tham khảo ứng dụng các công nghệ tương tự để nâng cao hiệu quả hoạt động, từ đó cải thiện độ chính xác trong giao hàng và giảm chi phí vận hành.

Thứ ba, mở rộng hợp tác với các đối tác logistics quốc tế. Cainiao không tự vận hành toàn bộ chuỗi logistics mà liên kết với các hãng vận chuyển lớn như DHL, FedEx, UPS và các đơn vị địa phương. Doanh nghiệp Việt Nam có thể kết nối với mạng lưới hợp tác này để tối ưu chi phí vận chuyển, tăng cường khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường quốc tế./.

Tài liệu tham khảo

1. AstuteAnalytica India Pvt. Ltd. (2025). Cross-Border E-Commerce Market Research Report 2024: Global Market to Reach US$ 16,454.9 Billion by 2032, Says Astute Analytica. https://www.globenewswire.com/news-release/2025/02/07/3022578/0/en/Cross-Border-E-Commerce-Market-Research-Report-2024-Global-Market-to-Reach-US-16-454-9-Billion-by-2032-Says-Astute-Analytica.html

2. Chen, J. (2018). A Study on the Profit Model of Cainiao Logistics Based on Resource Sharing Pattern. Modern Economy, 09(11), 1765–1775. https://doi.org/10.4236/me.2018.911111

3. Falcone, E., Kent, J., & Fugate, B. (2019). Supply chain technologies, interorganizational network and firm performance: A case study of Alibaba Group and Cainiao. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 50(3), 333–354. https://doi.org/10.1108/IJPDLM-08-2018-0306

4. Liu, T., & Ju, H. (2024). Research on the Application of IOT and AI in Modern Logistics and Warehousing. https://doi.org/10.5281/ZENODO.10755279

5. Provides, N. (2020). Cainiao’s smart logistic network integrating IoT with AI into a compact storage system. https://www.researchgate.net/figure/Cainiaos-smart-logistic-network-integrating-IoT-with-AI-into-a-compact-storage-system_fig2_344511328

6. Thành Đạt. (2024, August 7). Khu thương mại tự do tạo động lực phát triển kinh tế của các nước. https://dantri.com.vn/the-gioi/khu-thuong-mai-tu-do-tao-dong-luc-phat-trien-kinh-te-cua-cac-nuoc-20240627131239236.htm

7. Vietnam Economic News. (2024). Vietnam has huge potential for cross-border e-commerce development. https://wtocenter.vn/chuyen-de/25460-vietnam-has-huge-potential-for-cross-border-e-commerce-development

8. WAN, L. (2019). CAINIAO NETWORK - Smart Logistics Network. https://data.alibabagroup.com/ecms-files/1532295521/abb7a468-65d8-43bd-9842-3daf5772ba25.pdf

9. Zhang, D., Pee, L. G., & Cui, L. (2021). Artificial intelligence in E-commerce fulfillment: A case study of resource orchestration at Alibaba’s Smart Warehouse. International Journal of Information Management, 57, 102304. https://doi.org/10.1016/j.ijinfomgt.2020.102304