ThS. Hoàng Thị Thu Hương

Viện Khoa học xã hội vùng Trung Bộ và Tây Nguyên

Tóm tắt

Hội An (thuộc tỉnh Quảng Nam, nay là TP. Đà Nẵng) là địa phương sở hữu 2 di sản thế giới, đang đứng trước những áp lực ngày càng gia tăng trong quá trình phát triển du lịch với tốc độ nhanh. Nghiên cứu tập trung đánh giá hiện trạng phát triển du lịch Hội An trong thời gian qua, nhận diện một số tồn tại chủ yếu trong quá trình phát triển du lịch của địa phương. Trong bối cảnh Hội An không còn là một đơn vị hành chính cấp huyện, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển du lịch Hội An trong bối cảnh mới.

Từ khóa: Bối cảnh mới, du lịch, Hội An, phát triển

Summary

Hoi An (formerly part of Quang Nam province, now under the jurisdiction of Da Nang City) is home to two world heritage sites and is facing increasing pressures from the rapid pace of tourism development. This study focuses on assessing the current state of tourism development in Hoi An over recent years and identifying key existing challenges in the locality’s tourism growth process. In the context that Hoi An is no longer a district-level administrative unit, the study proposes several solutions for developing tourism in Hoi An under the new circumstances.

Keywords: New context, tourism, Hoi An, development

ĐẶT VẤN ĐỀ

Sở hữu 2 di sản thế giới được UNESCO công nhận là Khu phố cổ Hội An và Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, Hội An đã sớm trở thành điểm đến du lịch được yêu thích. Các tài nguyên văn hóa (vật thể và phi vật thể), tài nguyên thiên nhiên (danh thắng, môi trường, đa dạng sinh học) của Hội An cũng được nghiên cứu, nhận diện, bảo tồn và phát huy gắn liền với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Trong những năm qua, Hội An đã chủ động triển khai khá tốt việc kết nối Di sản văn hóa thế giới - Khu phố cổ với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm - và không gian văn hóa các làng quê, làng nghề truyền thống, khu sinh thái ven sông. Nghiên cứu tập trung đánh giá hiện trạng phát triển du lịch của Hội An trong thời gian qua, đồng thời nhận diện một số tồn tại chủ yếu. Do việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh được thực hiện từ 1/7/2025, dẫn đến việc chậm xuất bản Niên giám Thống kê Hội An 2024, nên nghiên cứu đánh giá sự phát triển của du lịch Hội An trong giai đoạn 2011-2023, từ đó đưa ra các giải pháp có gắn với tình hình bối cảnh mới của đất nước.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH HỘI AN

Về doanh thu và khách du lịch

Giai đoạn 2011-2015, tốc độ tăng bình quân tổng lượt khách đến Hội An tăng 11,61%/năm. Trong giai đoạn 2016-2019, con số này là 36,83%/năm. Doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống của Hội An tăng từ 1.135,7 tỷ đồng năm 2010 lên 4.561,70 tỷ đồng năm 2019. Sang năm 2020, dịch bệnh COVID-19 bùng phát đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành du lịch Hội An, tổng số lượt khách đến Hội An giảm mạnh từ 5.699.960 lượt năm 2019 xuống còn 928.288 lượt năm 2020 và 163.530 lượt năm 2021. Bảng 1 cho thấy, doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống của Hội An năm 2020 đã giảm mạnh xuống còn 1.251,5 tỷ đồng; trong đó, doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống giai đoạn 2010-2019 luôn chiếm trên 30% tổng doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống toàn tỉnh Quảng Nam (cũ), năm 2020 giảm còn 20,08%, năm 2021 tiếp tục giảm sâu còn 11,28%; hệ số sử dụng phòng giảm mạnh từ 53,94% năm 2019 xuống còn 15,15% năm 2020 và 3,30% năm 2021.

Khi dịch bệnh COVID-19 được kiểm soát, lượng khách du lịch đến Hội An đã tăng trở lại và hoạt động dịch vụ du lịch dần hồi phục. Cụ thể, năm 2022 đạt 2.002.124 lượt khách, trong đó khách quốc tế chỉ chiếm 35,04% tổng lượt khách, tuy nhiên đến năm 2023, lượng khách tăng mạnh, đạt 4.152.796 lượt khách (khách quốc tế chiếm 77,24%); hệ số sử dụng phòng cũng tăng từ 27,43% năm 2022 lên đến 51,55% năm 2023. Theo đó, doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống của Hội An năm 2023 đạt 3.484,35 tỷ đồng, bằng 76,38% năm 2019 (trong khi tổng lượng khách năm 2023 bằng 72,86% năm 2019). Mặt khác, bình quân số ngày khách lưu trú của khách quốc tế cũng đã tăng trở lại từ 1,94 ngày năm 2021 lên 2,2 ngày năm 2023.

Bảng 1: Một số chỉ tiêu về du lịch tại Hội An

Nguồn: Niên giám thống kê Hội An các năm

Giai đoạn 2013-2019, khách du lịch đến Hội An chủ yếu tham quan khu di sản (tăng từ 1.165.084 lượt khách năm 2013 lên 2.569.795 lượt khách năm 2019), trong đó khách quốc tế chiếm trên 68% tổng khách đến khu di sản. Du khách đến thăm quan Cù Lao Chàm tăng từ 166.952 lượt năm 2013 lên 427.502 lượt năm 2019, trong đó khách trong nước chiếm trên 70% tổng khách đến Cù Lao Chàm; khách đến tham quan làng gốm, làng rau chủ yếu là khách quốc tế, lần lượt chiếm tương ứng trên 83%, 93% tổng khách đến làng gốm, làng rau. Tuy nhiên, khi đại dịch bệnh COVID-19 xảy ra, xu hướng tham quan tại các điểm đến du lịch tại Hội An đã có sự thay đổi lớn. Khách du lịch tham quan khu di sản giảm mạnh từ 45,08% trong tổng số khách đến Hội An năm 2019 xuống còn 24,6% năm 2021; trong khi đó, khách tham quan Rừng Dừa Bảy Mẫu và Cù Lao Chàm lại tăng tương ứng từ 15,75% và 7,5% tổng khách đến Hội An năm 2019 lên 19,18% và 22,32% năm 2021 và phần lớn là khách nội địa.

Khi hoạt động du lịch hồi phục trở lại, năm 2023 du khách đến tham quan khu di sản tăng cao, đạt 40,71% tổng lượng khách đến Hội An (khách quốc tế chiếm 87,52% tổng khách đến khu di sản); du khách quốc tế đến tham quan rừng dừa Bảy Mẫu cũng tăng mạnh trở lại, chiếm đến 79,37% tổng khách đến rừng dừa Bảy Mẫu; du khách tham quan làng rau chiếm tỷ lệ thấp nhất, đạt 0,61% tổng khách đến Hội An. Như vậy, sau khi dịch bệnh COVID-19, du khách có xu hướng ưa chuộng các loại hình du lịch khám phá thiên nhiên, sinh thái khu vực ven đô, góp phần giảm tải đáng kể tại các điểm tham quan di sản. Nói cách khác, không gian du lịch tại Hội An hiện không còn khu trú trong khu vực phố cổ, mà đã mở rộng ra các vùng quê sông nước, các làng nghề truyền thống khu vực ven đô. Đây là xu hướng tích cực cần quan tâm thúc đẩy.

Về cơ sở lưu trú phục vụ du lịch

Tốc độ tăng cơ sở lưu trú ở Hội An giai đoạn 2013-2023 đạt bình quân 17,37%/năm. Trong đó, số lượng nhà nghỉ không thay đổi, số lượng khách sạn có xu hướng giảm khi dịch bệnh xảy ra, trong khi đó loại hình homestay và biệt thự du lịch lại có xu hướng tăng mạnh về số lượng và quy mô. Tốc độ tăng số lượng phòng lưu trú theo đó cũng gia tăng, đạt bình quân 10,92%/năm trong giai đoạn này; trong đó, số lượng phòng lưu trú ở khách sạn chiếm tỷ trọng nhiều nhất, song tốc độ tăng bình quân hàng năm của loại hình biệt thự du lịch vẫn đạt mức cao nhất với 32,81%/năm (Bảng 2). Điều này cho thấy, loại hình lưu trú ở Hội An có sự thay đổi theo hướng gắn với các loại hình du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng theo quy mô gia đình.

Bảng 2: Số lượng cơ sở lưu trú và số lượng phòng lưu trú ở Hội An

Nguồn: Niên giám Thống kê Hội An qua các năm

Tỷ trọng doanh nghiệp hoạt động du lịch (bao gồm dịch vụ lưu trú và ăn uống; nghệ thuật, vui chơi và giải trí) trên tổng số doanh nghiệp kinh doanh thương mại, dịch vụ tăng từ 31,24% năm 2015 lên 44,36% năm 2023. Trong đó, số doanh nghiệp kinh doanh thương mại, dịch vụ chiếm phần lớn trong tổng số doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn Hội An (chiếm trên 77% giai đoạn 2015-2023). Tỷ trọng lao động ở các doanh nghiệp du lịch luôn chiếm trên 49% tổng số lao động ở các doanh nghiệp kinh doanh thương mại, dịch vụ giai đoạn 2015-2023. Đặc biệt, khi dịch bệnh xảy ra, số lao động hoạt động du lịch đã giảm mạnh từ 8.623 người năm 2019 xuống còn 2.246 người năm 2021 và khi hoạt động du lịch hồi phục trở lại thì con số này đã tăng mạnh lên 4.194 người năm 2023 (Hình). Như vậy, hoạt động du lịch của Hội An mặc dù đã phục hồi đáng kể xong vẫn chưa đạt thời kỳ trước khi xảy ra dịch bệnh COVID-19.

Hình: Tỷ trọng doanh nghiệp du lịch, lao động hoạt động du lịch so với tổng số doanh nghiệp, lao động hoạt động thương mại, dịch vụ tại Hội An (%)

Nguồn: Niên giám Thống kê Hội An qua các năm

Một số tồn tại

Nhịp độ phát triển quá nhanh và khai thác quá mức tài nguyên vô hình và hữu hình có thể làm mất dần đi giá trị thương hiệu và hình ảnh của Hội An - nơi có 2 di sản thế giới. Thực tế cho thấy, việc hình thành khu phố mới bên kia sông Hoài (đối diện khu phố cổ) với nhiều hoạt động phục vụ nhằm thu hút du khách như mua sắm, ẩm thực… đã khiến lượng du khách tập trung quá mức vào các khu phố, gây ùn tắc, quá tải cho con đường ven sông Hoài. Ngoài ra, tình trạng này cũng khiến không gian khu phố cổ không còn yên tĩnh, trầm mặc bên dòng sông Hoài thơ mộng như vốn có; thay vào đó là sự đông đúc, ùn tắc, ồn ào, náo nhiệt từ khu ẩm thực và dịch vụ du lịch bên kia sông.

Sự hạn chế, bất cập còn thể hiện ở năng lực quản lý của cán bộ các ngành chức năng, các cấp chính quyền địa phương, nhất là ở các xã, phường không theo kịp với tốc độ phát triển, thay đổi nhanh chóng do tác động mạnh mẽ của phát triển du lịch. Nguồn lực lao động có đào tạo, có chất lượng trong lĩnh vực dịch vụ - du lịch còn thiếu, chưa đáp ứng kịp với nhu cầu phát triển hiện nay.

Bên cạnh đó, môi trường du lịch, trật tự đô thị, trật tự kinh doanh, văn hóa tại các điểm đến còn nhiều vấn đề như: tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật còn phức tạp, tình trạng tranh mua, tranh bán, cò mồi, chen lấn... làm ảnh hưởng uy tín, thương hiệu du lịch Hội An. Áp lực lớn do lượng du khách ngày càng đông đối với cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch, vệ sinh môi trường, giao thông vận tải, tình hình an ninh trật tự. Ngoài ra, biến đổi khí hậu, lũ lụt thường xuyên khiến các công trình kiến trúc văn hóa tại khu phố cổ có nguy cơ bị xuống cấp nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến cảnh quan đặc sắc của Hội An.

GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT TRONG BỐI CẢNH MỚI

Sau gần 20 năm định danh là thành phố du lịch nổi tiếng, Hội An đã không còn tồn tại với tư cách thành phố - một đơn vị hành chính cấp huyện. Trong bối cảnh mới, việc tiếp tục giữ vững và phát triển du lịch Hội An thời gian tới, cần lưu ý các giải pháp sau:

Một là, tuyên truyền và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Không gian kiến trúc Khu phố cổ và nét văn hóa truyền thống của Hội An là nền tảng làm nên sức hút độc đáo và sự phát triển mạnh mẽ của du lịch địa phương. Tuy nhiên, trong bối cảnh Hội An không còn là thành phố trực thuộc tỉnh mà trở thành 3 phường, 1 xã của TP. Đà Nẵng mới, thì những giá trị cốt lõi này đang đối mặt với hàng loạt thách thức lớn. Đặc biệt là các di tích và công trình kiến trúc cổ hàng trăm năm tuổi yêu cầu bảo trì, tu sửa thường xuyên với chi phí rất cao; đồng thời đòi hỏi phải tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc bảo tồn tính chân xác, đảm bảo không làm thay đổi hoặc mất đi những đặc điểm nguyên bản vốn có. Do đó, bên cạnh các nguồn đầu tư từ ngân sách, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Hai là, đa dạng hóa thị trường và sản phẩm du lịch. Trong bối cảnh chịu nhiều tác động bởi thị trường du lịch thế giới, TP. Đà Nẵng sau sắp xếp cần nhanh chóng đa dạng hóa sản phẩm du lịch, không chỉ phục vụ cho khách quốc tế, mà còn hướng đến đối tượng khách du lịch trong nước. Phát triển các sản phẩm du lịch, trong đó chú trọng sản phẩm dịch vụ du lịch xanh, cần phải dựa trên các giá trị cốt lõi làm nên thương hiệu du lịch Hội An, đó là di sản thế giới.

Ba là, nguồn nhân lực du lịch Hội An cần được quan tâm đầu tư phù hợp với định hướng phát triển của TP. Đà Nẵng mới trong thời gian tới. Đó là nguồn nhân lực có kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực bảo tồn, phát huy di sản thế giới; lực lượng cán bộ chuyên môn trong các cơ quan quản lý nhà nước. Đồng thời, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong các làng nghề thủ công truyền thống, trong các hoạt động văn hóa, nghệ thuật dân gian...

Bốn là, triển khai quyết liệt vấn đề bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, trật tự đô thị, trật tự kinh doanh... Với nhịp độ phát triển nhanh và khai thác quá mức tài nguyên văn hóa và sinh thái, TP. Đà Nẵng cần quan tâm triển khai các biện pháp trọng tâm, trọng điểm để duy trì và bảo vệ môi trường sống, môi trường văn hóa, môi trường sinh thái, qua đó nâng tầm giá trị thương hiệu và hình ảnh của của Hội An trong tương lai.

Tài liệu tham khảo:

1. Ban Chấp hành Đảng bộ TP. Hội An khoá XVII (2025). Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hội An lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2021-2025.

2. Chi cục Thống kê (2012-2024). Niên giám thống kê TP. Hội An các năm, từ năm 2011 đến năm 2023, Nxb Thống kê.

3. Đắc Thành (2025). Hội An sẽ không còn là thành phố. https://vnexpress.net/hoi-an-se-khong-con-la-thanh-pho-4878257.html

4. Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam (2021). Báo cáo số 1717/SVHTTDL-QLDL ngày 2/12/2021 về nội dung trả lời chất vấn tại Kỳ họp thứ tư, HĐND tỉnh khóa X.