Hoàng Thị Hoa

Viện Đào tạo Quốc tế, Trường Đại học Thương mại

Email: hoangthihoa@tmu.edu.vn

Tóm tắt

Logistics xanh đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng và giảm thiểu tác động môi trường. Đầu tư nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực logistics xanh được xác định là yếu tố then chốt, giúp các doanh nghiệp trong nước nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh, đồng thời đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị. Bài viết trao đổi về thực trạng phát triển nguồn nhân lực cho ngành logistics xanh tại Việt Nam và đề xuất một số giải pháp trong thời gian tới.

Từ khóa: Ngành Logistics, logistics xanh, nguồn nhân lực

Summary

Green logistics plays a crucial role in optimizing supply chains and minimizing environmental impacts. Investment in improving the quality of human resource training for green logistics is identified as a key factor, enabling domestic enterprises to enhance operational efficiency and competitiveness while meeting environmental, social, and governance standards. This article discusses the current situation of human resource development for the green logistics sector in Viet Nam and proposes several solutions for the coming period.

Keywords: Logistics sector, green logistics, human resources

ĐẶT VẤN ĐỀ

Tại Việt Nam, ngành Logistics hiện đóng góp đáng kể cho nền kinh tế, với quy mô thị trường lên tới khoảng 40-42 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng đạt 14-16%/năm, thuộc nhóm cao nhất khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, logistics cũng là một trong những lĩnh vực có mức phát thải carbon đáng kể.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số, biến đổi khí hậu và nhu cầu chuỗi cung ứng bền vững, logistics ngày càng giữ vai trò quan trọng, đòi hỏi nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn, kỹ năng thực tiễn và tư duy toàn cầu. Phát triển logistics xanh trở thành yêu cầu tất yếu hướng tới nền kinh tế xanh và phát triển bền vững.

Vì vậy, việc phát triển nguồn nhân lực cho logistics xanh nói riêng và đào tạo kỹ năng cho nhân lực ngành này ngày càng cấp thiết, góp phần nâng cao nhận thức và thực hành các phương pháp tối ưu hóa nguồn lực, tiết kiệm năng lượng, giảm thải khí nhà kính, sử dụng tài nguyên hiệu quả. Dự báo đến năm 2030, Việt Nam cần trên 200.000 nhân lực logistics chất lượng cao, có bằng cấp, chứng chỉ chuyên môn, nghiệp vụ vững và năng lực ngoại ngữ. Tuy nhiên, nguồn nhân lực logistics xanh hiện vẫn chưa đáp ứng cả về số lượng và chất lượng.

TỔNG QUAN VỀ NHÂN LỰC NGÀNH LOGISTICS XANH

Khái niệm logistics xanh

Thuật ngữ “logistics xanh” hay các thuật ngữ tương tự như “logistics bền vững”, “logistics xanh bền vững”… được đề cập lần đầu tiên vào năm 1980. Logistics xanh (Green Logistics) là khái niệm đề cập đến việc áp dụng các phương pháp và giải pháp thân thiện với môi trường vào các hoạt động quản lý chuỗi cung ứng. Mục tiêu chính của logistics xanh là giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực của các hoạt động logistics đến môi trường, đồng thời nâng cao hiệu quả và tính bền vững của chuỗi cung ứng cho các doanh nghiệp.

Logistics xanh bao gồm bất kỳ hoạt động kinh doanh nào giảm thiểu tác động môi trường của mạng lưới logistics và hoạt động giao nhận. Logistics bền vững hay logistics xanh đảm bảo lợi nhuận vững chắc mà không ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng hay sự thịnh vượng của hành tinh (SAP, 2022).

Theo Từ điển của Hiệp hội Quản lý Chuỗi Cung ứng (ASCM), logistics xanh trong chuỗi cung ứng được định nghĩa là chuỗi cung ứng xem xét các tác động môi trường đến hoạt động của mình và thực hiện các hành động trong suốt chuỗi cung ứng để tuân thủ các quy định về an toàn môi trường và truyền đạt điều này đến khách hàng và đối tác. Điều này cũng áp dụng cho logistics ngược xanh, trong đó nhà cung cấp chịu trách nhiệm xử lý vật liệu đóng gói hoặc các vật liệu nhạy cảm với môi trường như kim loại nặng (ASCM, 2025).

Tại Việt Nam, logistics xanh được hiểu là hoạt động logistics hướng tới các mục tiêu bền vững, thân thiện và bảo vệ môi trường, giảm tối đa tác động tiêu cực đến môi trường (Bộ Công Thương, 2022).

Nhân lực ngành logistics xanh

Nguồn nhân lực logistics xanh là lực lượng lao động lành nghề cần thiết để triển khai và quản lý các hoạt động logistics bền vững. Nguồn nhân lực này bao gồm những nhân viên có chuyên môn trong các lĩnh vực như vận tải tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu chất thải và kho bãi thân thiện với môi trường. Việc phát triển và thu hút nhân tài với những kỹ năng xanh này là rất quan trọng đối với các doanh nghiệp đang áp dụng chiến lược logistics xanh và đạt được các mục tiêu phát triển bền vững (Ya Cheng và cộng sự, 2023). Theo Thiên An (2024), những lợi ích từ đào tạo kỹ năng xanh cho nhân lực ngành Logistics đã được chứng thực, giúp các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng hiệu quả hoạt động, tăng danh tiếng và hình ảnh cũng như tăng cơ hội mở rộng thị trường…

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC LOGISTICS XANH

Tại Việt Nam, ngành Logistics hiện đóng góp đáng kể cho nền kinh tế, với quy mô thị trường lên tới khoảng 40-42 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng đạt 14-16%/năm - thuộc nhóm cao nhất khu vực Đông Nam Á. Việt Nam đang có hơn 30.000 doanh nghiệp đăng ký hoạt động trong lĩnh vực logistics, trong đó 89% là doanh nghiệp trong nước, 10% là doanh nghiệp liên doanh và 1% là doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài cung cấp dịch vụ logistics xuyên quốc gia (Việt Hằng, 2024). Tuy nhiên, ngành Logistics cũng là một trong những lĩnh vực có mức phát thải carbon đáng kể. Chính vì vậy, phát triển logistics xanh đang trở thành một trong những nội dung then chốt trong chiến lược phát triển bền vững của quốc gia và trong lộ trình thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) mà Việt Nam đã công bố tại Hội nghị COP26.

Theo thống kê của Hiệp hội Phát triển nhân lực logistics Việt Nam (VALOMA), tại Việt Nam hiện có khoảng 50 cơ sở đào tạo có đào tạo ngành/lĩnh vực nhân lực logistics và quản lý chuỗi cung ứng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra mạnh mẽ, yêu cầu về chất lượng, trình độ chuyên môn và kỹ năng của nguồn nhân lực logistics ngày càng cần phải được nâng cao, đáp ứng với yêu cầu thực tế. Tuy nhiên, nhân lực ngành Logistics vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu. Do vậy, công tác đào tạo, bồi dưỡng nhân lực logistics đã và đang được đẩy mạnh và ưu tiên trong thời gian qua.

Theo kết quả khảo sát do Viện Nghiên cứu và phát triển logistics Việt Nam (VLI) thực hiện tháng 7/2024, có đến 63% doanh nghiệp đang thực hiện và dự kiến thực hiện đào tạo kỹ năng xanh cho nguồn nhân lực logistics. Kết quả khảo sát cũng cho thấy, 78% doanh nghiệp cho rằng người lao động cần được liên tục đào tạo nâng cao kỹ năng xanh với những ứng dụng của công nghệ mới; 72% cho rằng cần đưa tầm nhìn ESG (viết tắt của Environmental - Môi trường, Social - Xã hội và Governance - Quản trị, là khung đánh giá tính bền vững và trách nhiệm đối với môi trường, xã hội của doanh nghiệp) vào chiến lược phát triển của doanh nghiệp; 58% nhận định cần có chính sách đãi ngộ như thăng tiến, lương, thưởng cao cho nhân lực có kỹ năng xanh; 52% cho rằng Nhà nước cần đưa ra các quy định và hướng dẫn để tăng cường sự minh bạch và thúc đẩy việc thực hành ESG.

Hiện nay, chưa có trường đại học nào ở Việt Nam đào tạo chuyên biệt về "logistics xanh". Tuy nhiên, tại nhiều trường như: Đại học Kinh tế Quốc dân, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Trường Đại học Hàng hải Việt Nam... có các chương trình đào tạo ngành Logistics và Quản lý chuỗi cung ứng, trong đó có lồng ghép các kiến thức về phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và quản lý chuỗi cung ứng xanh. Sinh viên theo học các chương trình này có thể làm việc trong các lĩnh vực liên quan đến logistics xanh sau khi tốt nghiệp. Bên cạnh đó, các trường như Trường Đại học Thương mại, Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng và các cơ sở đào tạo đại học có ngành Kinh doanh quốc tế, Quản trị kinh doanh cũng có các môn học liên quan đến logistics và quản lý chuỗi cung ứng, trong đó có lồng ghép các kiến thức về môi trường và phát triển bền vững.

KHÓ KHĂN, THÁCH THỨC

Thời gian qua, công tác đào tạo kỹ năng xanh cho nhân lực logistics đã được cộng đồng doanh nghiệp ngày một quan tâm. Hiệp hội Logistics Việt Nam đã cung cấp các khóa đào tạo kỹ năng xanh ngắn hạn và dài hạn theo nhu cầu thực tế của ngành logistics. Dù vậy, công tác đào tạo kỹ năng xanh cho nhân lực logistics vẫn còn một số khó khăn, rào cản như: Chưa có chương trình đào tạo phù hợp về kỹ năng xanh, doanh nghiệp chưa định hướng ESG trong chiến lược phát triển. Bên cạnh đó là hạn chế về chi phí đào tạo, về giáo trình đào tạo cũng như đội ngũ chuyên gia…

Trên thực tế, những nội dung lý luận về logistics đã được tiếp cận và đưa vào giảng dạy từ khá lâu, được lồng ghép trong các môn học như: Quản lý chuỗi cung ứng, Tổ chức và kỹ thuật thương mại, Quản trị hậu cần, giao nhận vận tải, vận tải và bảo hiểm,... Các trường đại học có tuyển sinh ngành logistics, tuy nhiên các chương trình đào tạo tại mỗi trường có sự khác nhau, chủ yếu ở các nhóm ngành: Logistics và quản lý chuỗi cung ứng; Kinh tế và Kinh doanh quốc tế; Khai thác vận tải... Cùng với đó, phần lớn các trường còn hạn chế về cơ sở vật chất thực hành kỹ năng, ít có cơ hội cho sinh viên có trải nghiệm thực hành. Thực tế khảo sát cho thấy, đa số các đơn vị đào tạo mới chỉ dừng lại ở việc sử dụng các phần mềm, hệ thống mô phỏng, giả lập và chỉ có một số ít trường, được đầu tư theo các nguồn kinh phí quốc tế mới có thể tổ chức các hoạt động thực hành gần với thực tiễn (Việt Hằng, 2024).

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Báo cáo Logistics Việt Nam 2024 ước tính đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2050, nhu cầu bổ sung nguồn nhân lực logistics sẽ trên 350.000 người (Bộ Công Thương, 2024). Trong khi đó, nghiên cứu của VALOMA cho thấy, đến năm 2030, nhu cầu nguồn nhân lực về logistics của Việt Nam là trên 200.000 nhân lực, trong đó, 75% nhân lực cần đào tạo hoặc nâng cao kỹ năng. Trước tình hình đó, để đáp ứng nhu cầu thực tiễn, việc phát triển nguồn nhân lực cho ngành Logistics xanh là rất cấp thiết. Trong nghiên cứu này, tác giả đề xuất một số giải pháp sau:

Đối với cơ quan quản lý

Nhà nước có chính sách đòn bẩy tài chính khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư phát triển lĩnh vực logistics xanh, từ đó làm tăng nhu cầu về nguồn nhân lực đối với ngành này.

Để đào tạo kỹ năng xanh cho nguồn nhân lực ngành Logistics và chuỗi cung ứng, cần tập trung vào thiết lập các bộ kỹ năng xanh cho nhân lực và cần xây dựng tiêu chuẩn đầu ra cho các cơ sở đào tạo nguồn nhân lực gắn kết với kỹ năng xanh trong Ngành. Đồng thời, cần chuẩn hóa chương trình đào tạo để các trường đại học dễ dàng xác định được nhiệm vụ, yêu cầu đào tạo.

Đối với doanh nghiệp logistics

Cần có nhận thức đúng đắn và định hướng từ ban đầu cho nhân lực logistics nói chung và logistics xanh nói riêng. Cần tăng cường đào tạo về văn hóa và tư duy làm việc “xanh hóa” trong hoạt động logistics. Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) như một trợ lý ảo cũng sẽ giúp tìm kiếm lời giải cho các vấn đề đào tạo kỹ năng xanh, bảo vệ môi trường.

Cần xác định rõ nhu cầu về các kỹ năng xanh cần trang bị cho người lao động để phù hợp chiến lược, mô hình, định hướng kinh doanh. Những kỹ năng cơ bản bao gồm nhận thức về môi trường, giảm thiểu chất thải và quản lý chất thải, hiệu quả năng lượng và nước.

Thường xuyên dành nguồn kinh phí và thời gian để đào tạo và đào tạo lại các kiến thức môn, xu hướng và kỹ năng mới về logistics xanh đối với cấp quản lý và nhân viên trong công ty.

Đối với cơ sở đào tạo đại học

Ưu tiên phát triển đội ngũ giảng viên có kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực logistics xanh thông qua việc cho đi đào tạo, tập huấn trong và ngoài nước. Tăng cường nguồn lực tài chính cho đào tạo các chuyên gia, giảng viên đầu ngành về logistics xanh.

Kết nối chặt chẽ với các doanh nghiệp, hiệp hội, tổ chức quốc tế để phát triển chương trình đào tạo tích hợp các kỹ năng xanh; định hướng đào tạo về phương pháp làm việc mới; chú trọng áp dụng tích hợp với chương trình chuẩn quốc tế.

Tạo điều kiện cho sinh viên thực tập tại các doanh nghiệp; Kết hợp với doanh nghiệp tìm kiếm đầu ra đối với các sinh viên được đào tạo về logistics xanh.

Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất thực hành kỹ năng, giúp cho sinh viên có cơ hội trải nghiệm thực hành liên quan đến hoạt động logistics xanh.

Đẩy mạnh hợp tác giữa các trường đào tạo logistics và các hiệp hội ngành nghề. Chẳng hạn, việc hợp tác với VLA, VLI, VALOMA không chỉ giúp các cơ sở đào tạo cập nhật sát với nhu cầu thị trường lao động mà còn tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận sớm với thực tiễn, môi trường doanh nghiệp và các dự án thực tế mang tính liên ngành.

Tăng cường hợp tác quốc tế về đào tạo nguồn nhân lực logistics xanh; thường xuyên trao đổi học hỏi kinh nghiệm thông qua các buổi tập huấn, thảo luận, tọa đàm trực tuyến về phát triển nguồn nhân lực xanh.

Tài liệu tham khảo:

1. ASCM (2025). What is Green Logistics in Supply Chain Management https://www.ascm.org/topics/green-logistics/.

2. Bộ Công Thương (2022). Báo cáo Logistics Việt Nam 2022.

3. Bộ Công Thương (2024). Báo cáo Logistics Việt Nam 2024.

4. Lê Thu (2025). Logistics xanh đang được doanh nghiệp áp dụng như thế nào?. Tạp chí Tài chính. https://tapchitaichinh.vn/logistics-xanh-dang-duoc-doanh-nghiep-ap-dung-nhu-the-nao.html.

5. SAP (2022). Green logistics: What it is and why it matters. https://www.sap.com/resources/green-logistics.

6. Thiên An (2024). Đào tạo kỹ năng xanh cho nhân lực ngành logistics. Báo Đại biểu nhân dân. https://daibieunhandan.vn/dao-tao-ky-nang-xanh-cho-nhan-luc-nganh-logistics-10344021.html.

7. Việt Hằng (2024). Đào tạo nhân lực logistics và chuỗi cung ứng trong xu thế chuyển đổi số. Tạp chí Công Thương. https://tapchicongthuong.vn/dao-tao-nhan-luc-logistics-va-chuoi-cung-ung-trong-xu-the-chuyen-doi-so-122641.htm.

8. Ya Cheng, Mohammad Masukujjaman, Farid Ahammad Sobhani, Muhammad Hamayun (2023). Green Logistics, Green Human Capital, and Circular Economy: The Mediating Role of Sustainable Production. MDPI. Sustainability 2023, 15(2), 1045; https://doi.org/10.3390/su15021045.