TS. Trần Việt Tuấn

TC. KT - TC, Bộ Tài chính

Email:tuantongcucthue@gmail.com

Tóm tắt

Bài viết tập trung nghiên cứu vai trò của quản trị rủi ro tín dụng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi đại dịch COVID-19. Trong cơn biến động chưa từng có tiền lệ, quản trị rủi ro tín dụng không chỉ đơn thuần là một chức năng nghiệp vụ, mà trở thành nền tảng bảo vệ sự ổn định và an toàn tài chính của hệ thống ngân hàng. Thông qua phân tích các ngân hàng lớn như JPMorgan Chase (Mỹ), HSBC (Vương quốc Anh) và Vietcombank (Việt Nam), bài viết làm sáng tỏ cách các định chế tài chính này điều chỉnh chiến lược tín dụng, ứng dụng công nghệ mới và tái cấu trúc danh mục rủi ro, nhằm thích ứng với bối cảnh hậu đại dịch. Từ đó, đưa ra các khuyến nghị cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản trị rủi ro tín dụng tại Việt Nam, bao gồm hiện đại hóa hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, đẩy mạnh ứng dụng dữ liệu lớn và xây dựng văn hóa kiểm soát rủi ro bền vững; đồng thời, cung cấp hàm ý chính sách cho các nhà quản lý và hoạch định chiến lược trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng.

Từ khóa: Rủi ro tín dụng, COVID-19, ngân hàng, quản trị rủi ro, Vietcombank, JPMorgan, HSBC

Summary

The study explores the role of credit risk management during a time when the global economy was seriously affected by the COVID-19 pandemic. Amid an unprecedented period of turbulence, credit risk management was no longer just an operational function, but became a key foundation for safeguarding the stability and financial security of the banking system. By analyzing major banks such as JPMorgan Chase (the United States), HSBC (the United Kingdom), and Vietcombank (Viet Nam), the paper shows how these banks adjusted their credit strategies, adopted new technologies, and restructured their risk portfolios to respond to the post-pandemic environment. Based on these cases, the study offers practical recommendations to improve credit risk management in Viet Nam. These include upgrading internal credit rating systems, using big data more effectively, and building a sustainable risk management culture. The paper also provides policy suggestions for government regulators and decision-makers in the financial and banking sectors.

Keywords: Credit Risk, COVID-19, bank, risk management, Vietcombank, JPMorgan, HSBC

MỞ ĐẦU

Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử kinh tế thế giới, đại dịch COVID-19 được ghi nhớ như một cơn cuồng phong khiến mọi thiết chế tài chính, dù hùng mạnh đến đâu cũng phải chao đảo. Không chỉ là cuộc khủng hoảng y tế, đại dịch đã phơi bày những lỗ hổng trong cấu trúc tín dụng toàn cầu, làm lung lay niềm tin thị trường và làm suy yếu khả năng chống chịu của cả những hệ thống ngân hàng được xem là vững vàng nhất. Sự ngưng trệ chuỗi cung ứng, làn sóng thất nghiệp và sự phá sản lan rộng khiến rủi ro tín dụng trở thành tâm điểm trong bức tranh rủi ro tổng thể của nền tài chính quốc tế (IMF, 2021).

Trong khủng hoảng, vai trò của quản trị rủi ro tín dụng được nâng tầm thành một trụ cột sống còn. Đây không chỉ là kỹ thuật phân tích số liệu hay thẩm định khách hàng, mà còn là biểu hiện của năng lực quản trị chiến lược, khả năng tiên liệu và ứng phó nhanh nhạy trong tình huống bất định. Những ngân hàng vượt qua khủng hoảng không phải là những ngân hàng lớn nhất, mà là những đơn vị có hệ thống quản trị rủi ro linh hoạt, nhạy bén và có chiều sâu.

Vì vậy, cùng với việc trả lời những câu hỏi: Các ngân hàng lớn trên thế giới đã ứng phó với rủi ro tín dụng trong đại dịch như thế nào? Các bài học có thể vận dụng vào hệ thống ngân hàng Việt Nam là gì?, bài viết cũng đưa ra một số khuyến nghị khả thi giúp nâng cao năng lực quản trị rủi ro tín dụng, góp phần củng cố hệ thống tài chính quốc gia.

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Cơ sở lý luận

Theo định nghĩa của Ủy ban Basel (2022), rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất khi bên vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo đúng các điều khoản đã cam kết. Đây là loại rủi ro phổ biến và có mức độ ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng tài sản của ngân hàng. Do đó, quản trị rủi ro tín dụng là một hệ thống các hoạt động bao gồm nhận diện, đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro, được tích hợp xuyên suốt trong quy trình cấp tín dụng và theo dõi nợ. Hoạt động này không chỉ đơn thuần mang tính phòng vệ mà còn là công cụ giúp ngân hàng tối ưu hóa lợi nhuận trong khi vẫn đảm bảo an toàn vốn.

Lý thuyết rủi ro hiện đại cũng nhấn mạnh rằng, quản trị rủi ro phải gắn với chiến lược tổng thể của tổ chức và đòi hỏi phải có năng lực dự báo, thích ứng và đổi mới liên tục. Các mô hình như Merton Model, CreditMetrics (JP Morgan) hay KMV (Moody's) đều phản ánh xu hướng lượng hóa rủi ro bằng dữ liệu thị trường và mô hình xác suất, thay vì chỉ dựa vào những đánh giá định tính, dựa trên kinh nghiệm. Đồng thời, xu hướng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu lớn (Big data), chuỗi khối (Blockchain) đang mở ra một giai đoạn mới, giúp các ngân hàng có thể phát hiện tín hiệu bất thường từ dữ liệu phi cấu trúc (email, mạng xã hội, hành vi tiêu dùng) nhằm tiên lượng nguy cơ rủi ro.

Theo thông lệ quốc tế, đặc biệt là các khuyến nghị của Basel II và Basel III, hệ thống ngân hàng nên triển khai mô hình 3 tuyến phòng thủ như một cấu trúc quản trị rủi ro toàn diện, theo đó: Tuyến thứ nhất là các đơn vị kinh doanh, nơi trực tiếp phát sinh rủi ro có trách nhiệm xác định, báo cáo và kiểm soát rủi ro trong phạm vi nghiệp vụ của mình; Tuyến thứ hai là bộ phận quản lý rủi ro độc lập, có chức năng thiết lập các chính sách, khung quản trị, đo lường và giám sát rủi ro toàn hàng; Tuyến thứ ba là kiểm toán nội bộ, thực hiện đánh giá định kỳ về hiệu quả của hệ thống quản trị rủi ro và mức độ tuân thủ quy trình. Mô hình này phản ánh tư duy quản trị hiện đại, trong đó rủi ro không được xem là điều cần loại trừ tuyệt đối, mà là yếu tố cần được quản lý linh hoạt để tạo giá trị. Sự phân định rõ ràng giữa các tuyến phòng thủ nhằm đảm bảo tính độc lập, minh bạch, đồng thời tạo cơ chế phản hồi nhanh đối với những rủi ro phát sinh đột ngột như khủng hoảng y tế toàn cầu.

Trên cơ sở đó, bài viết này vận dụng phương pháp nghiên cứu định tính, nhằm phân tích chiều sâu các cách quản trị rủi ro tín dụng tại 3 ngân hàng tiêu biểu: JPMorgan Chase (Mỹ), HSBC (Anh) và Vietcombank (Việt Nam). Dữ liệu được thu thập từ các báo cáo thường niên, tài liệu công bố công khai, nghiên cứu học thuật và các báo cáo phân tích chuyên ngành. Bên cạnh đó, phương pháp đối chiếu, so sánh được sử dụng để nhận diện những điểm tương đồng và dị biệt trong cách tiếp cận rủi ro tín dụng trong giai đoạn hậu COVID-19 giữa các ngân hàng có nền tảng pháp lý và cấu trúc hoạt động khác nhau. Ngoài ra, kỹ thuật phân tích nội dung cũng được áp dụng để khai thác hàm ý từ các thông tin định tính, từ đó khái quát hóa thành bài học kinh nghiệm phù hợp cho hệ thống ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn phục hồi và phát triển bền vững.

PHÂN TÍCH TẠI CÁC NGÂN HÀNG LỚN

Bảng 1: Khung phân tích quản trị rủi ro của các ngân hàng

Nguồn: Tác giả tổng hợp

JPMorgan Chase

Trong cơn lốc biến động tài chính do đại dịch gây nên, JPMorgan không chỉ phòng thủ mà còn chủ động tìm kiếm lợi thế qua việc triển khai các mô hình dự báo sớm dựa trên nền tảng Big data và AI. Đây là minh chứng sống động cho việc hiện thực hóa các nguyên tắc định lượng được Basel III khuyến nghị (BIS, 2020). Mô hình Xếp hạng nội bộ IRB của ngân hàng này đã được tái cấu trúc để phân loại khách hàng với độ chính xác cao hơn, giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn. Đặc biệt, hệ thống Cảnh báo sớm (Early Warning System) được thiết kế như một “cảm biến tài chính” nhằm phát hiện dấu hiệu bất thường từ thời điểm mầm mống, giúp bảo toàn chất lượng tín dụng trong những thời khắc nhiều biến động.

HSBC

HSBC đã thể hiện bản lĩnh của một “lão tướng” trong ngành ngân hàng toàn cầu bằng chiến lược tái cấu trúc danh mục tín dụng theo hướng phát triển xanh và bền vững. Trong đó, tín dụng ESG (Environmental, Social, and Governance) là các khoản vay được HSBC cung cấp để hỗ trợ các dự án và hoạt động phù hợp với các tiêu chí về môi trường, xã hội và quản trị. Đây không chỉ là xu hướng mà còn là giải pháp được định chế tài chính lớn này đưa ra nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững mà cả thế giới đang hướng tới. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ Blockchain giúp HSBC minh bạch hóa dòng tiền và kiểm soát rủi ro đối tác một cách chặt chẽ, điều mà Basel III xem là cốt lõi của quản trị hiện đại. Đồng thời, hệ thống kiểm toán thời gian thực mà HSBC đầu tư là minh chứng cho thấy tư duy kiểm soát chủ động, không để rủi ro có thời gian nảy nở. Đây chính là phương pháp “phòng bệnh hơn chữa bệnh”.

Vietcombank

Giữa bối cảnh nền kinh tế Việt Nam bị tác động lớn bởi đại dịch, Vietcombank đã tập trung củng cố nền tảng: kiểm soát chặt nợ xấu, giữ ổn định tỷ lệ an toàn vốn (CAR) và dần nâng cấp hệ thống tín dụng nội bộ theo chuẩn IRB. Theo Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2022), Vietcombank duy trì CAR trên 9% - một kết quả tích cực trong “cơn bão” COVID. Hệ thống cảnh báo sớm của Vietcombank đã phát huy giá trị như một chiếc “la bàn nội lực”, dẫn dắt hoạt động tín dụng đi đúng hướng.

Bảng 2: Tỷ lệ nợ xấu tại các ngân hàng lớn giai đoạn 2019-2022

(ĐVT: % tổng dư nợ)