TS. Trần Thị Thùy Trang

Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng

Email: trangttt@due.edu.vn

Tóm tắt

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, sự tham gia của khách du lịch vào phát triển du lịch làm cho du lịch phát triển bền vững hơn. Mọi hoạt động du lịch đều xoay quanh nhu cầu và hành vi của khách du lịch, vì sự ý thức của khách du lịch sẽ giúp các nỗ lực bảo vệ môi trường và văn hóa từ địa phương sẽ đạt hiệu quả cao, việc xả rác, tiêu dùng lãng phí, hoặc sử dụng các dịch vụ không thân thiện với môi trường có thể gây hại lớn đến hệ sinh thái. Bài viết tập trung nghiên cứu sự tham gia của khách du lịch đối với phát triển du lịch bền vững tại địa phương.

Từ khóa: Khách du lịch, du lịch bền vững, kinh tế, Thành phố Đà Nẵng

Summary

Several studies have indicated that tourist participation in tourism development contributes to greater sustainability. All tourism activities revolve around tourists’ needs and behaviors, as tourist awareness can significantly enhance the effectiveness of local efforts to protect the environment and culture. Conversely, littering, wasteful consumption, or the use of non-eco-friendly services can severely harm ecosystems. This paper focuses on examining tourist participation in promoting sustainable tourism development at the local level.

Keywords: Tourists, sustainable tourism, economy, Da Nang City

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong những năm gần đây đã có nhiều nghiên cứu về sự tham gia của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch. Do đó, việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương được xem là một trong những hướng đi quan trọng, để phát triển du lịch bền vững, nâng cao thái độ của khách du lịch đối với sự phát triển du lịch và nguồn tài nguyên được cải thiện. Tăng cường sự đồng thuận và tham gia của cộng đồng địa phương được xem là một trong những hướng đi quan trọng để phát triển du lịch bền vững. Người dân cần tạo cơ hội để tham gia chủ động vào du lịch và được phân chia lợi ích nhiều hơn, công bằng hơn từ sự phát triển du lịch ngay tại địa phương; từ đó, thái độ của người dân đối với sự phát triển du lịch và nguồn tài nguyên được cải thiện (Mai Lệ Quyên, 2017).

Thành phố Đà Nẵng có nhiều tiềm năng phát triển du lịch như lợi thế về vị trí địa lý, cơ sở hạ tầng, nguồn tài nguyên du lịch phong phú. Trong những năm qua, Thành phố đã đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch, đặc biệt là các tuyến đường giao thông, cùng những công trình kiến trúc nhằm tạo ra những điều kiện tốt để thu hút đầu tư và phát triển du lịch. Bên cạnh đó, nhiều loại hình du lịch mới được triển khai đã góp phần làm đa dạng hóa sản phẩm du lịch của Thành phố. Nhờ đó, ngành Du lịch Đà Nẵng đã phát triển nhanh chóng, hướng đến trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Tuy nhiên, quá trình phát triển du lịch tại địa phương này chưa có sự gắn kết chặt chẽ giữa phát triển du lịch với giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường.

Do đó, nghiên cứu thực trạng phát triển du lịch tại Thành phố Đà Nẵng nhằm khai thác các tiềm năng du lịch để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn là điều cấp thiết. Nghiên cứu không chỉ làm sâu sắc thêm sự hiểu biết về các cơ chế thúc đẩy phát triển du lịch bền vững, mà còn cung cấp bằng chứng khoa học và hướng dẫn thực tế để tìm ra sự cân bằng giữa bảo vệ môi trường và tăng trưởng kinh tế trong ngành Du lịch.

CƠ SỞ LÝ LUẬN

Khách du lịch

Khách du lịch là chủ thể quan trọng trong các quan hệ du lịch, được mọi hoạt động quản lý, kinh doanh du lịch hướng đến. Bằng việc tiêu dùng và chi trả cho việc tiêu dùng sản phẩm du lịch, du khách chính là người tạo nên thu nhập du lịch. Là một bên trong quan hệ cung - cầu du lịch, tổng hợp các nhu cầu của khách du lịch là yếu tố khách quan, thúc đẩy hình thành và phát triển hệ thống kinh doanh, sản xuất và cung ứng hàng hóa, dịch vụ, quản lý du lịch, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội cho hoạt động du lịch. Khách du lịch bao gồm:

Khách du lịch nội địa: Khách du lịch nội địa là người đi du lịch trong phạm vi lãnh thổ quốc gia của mình với thời gian ít nhất là 24 giờ và không quá 12 tháng liên tục. Chẳng hạn như: Việc người Việt đi du lịch tại các tỉnh, thành phố trong lãnh thổ Việt Nam sẽ được xem là một khách du lịch nội địa.

Khách du lịch quốc tế: Khách du lịch quốc tế là những người đi du lịch tại các địa điểm ngoài quốc gia mà họ đang sinh sống. Theo đó, khách du lịch quốc tế đến Việt Nam là những người mang quốc tịch của một quốc gia khác đến tham quan và du lịch tại các khu vực trong lãnh thổ Việt Nam.

Khách du lịch là người tiêu dùng các sản phẩm du lịch, trực tiếp tác động đến tài nguyên du lịch và tương tác với cộng đồng dân cư tại điểm đến, yếu tố trách nhiệm của khách du lịch có tác động, ảnh hưởng quan trọng đến phát triển du lịch bền vững.

Du lịch bền vững

Du lịch bền vững đang là xu hướng phát triển tại nhiều nước trên thế giới. Tại Việt Nam, tại khoản 14, Điều 3, Luật Du lịch năm 2017 đã đưa ra khái niệm “Phát triển du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong tương lai”.

Phát triển du lịch bền vững gồm 3 nội dung cơ bản sau: Duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế du lịch cao hợp lý, ổn định, liên tục; Thúc đẩy tiến bộ, công bằng xã hội, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa bản địa; Bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, môi trường sinh thái, phát triển các tài nguyên có khả năng tái sinh. Với đặc thù sẵn có, hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi về phát triển du lịch, nhất là các điểm tham quan du lịch nghỉ dưỡng, sinh thái đến văn hóa, Việt Nam đang dần chú trọng đến phát triển du lịch bền vững, nhằm bắt kịp xu thế phát triển của ngành Du lịch trên thế giới.

Sự tham gia của khách du lịch, góp phần phát triển du lịch bền vững

Sự tham gia của khách du lịch là yếu tố quan trọng góp phần vào sự phát triển du lịch bền vững. Khi khách du lịch có ý thức bảo vệ môi trường, văn hóa địa phương, lựa chọn các doanh nghiệp có trách nhiệm và ủng hộ phát triển kinh tế - xã hội địa phương, họ góp phần tạo nên một ngành Du lịch bền vững hơn.

Sự tham gia của khách du lịch vào phát triển du lịch bền vững, cụ thể như:

Bảo vệ môi trường: Khách du lịch có ý thức về bảo vệ môi trường sẽ hạn chế việc sử dụng các chất thải, tiết kiệm năng lượng và góp phần bảo vệ môi trường tự nhiên. tạo nên một môi trường sống xanh và sạch hơn

Tôn trọng văn hóa địa phương: Khách du lịch tìm hiểu và tuân thủ các tập tục, phong tục địa phương, thể hiện sự tôn trọng đối với văn hóa bản địa, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương: Khách du lịch sử dụng các dịch vụ và sản phẩm địa phương, tạo việc làm và thu nhập cho người dân địa phương, góp phần nâng cao đời sống của cộng đồng; tạo ra nhiều cơ hội việc làm, tăng thu nhập cho người dân và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Bảo tồn văn hóa truyền thống: Du lịch bền vững giúp gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương, tạo nên môi trường văn hóa đa dạng và phong phú.

Có thể khẳng định, sự phát triển nhanh chóng của ngành Du lịch đã gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường du lịch. Các khu du lịch và điểm đến thường xuất hiện các vấn đề như chất thải rắn, rác thải và nước thải chưa được thu gom và xử lý đúng quy trình. Việc phát triển du lịch không cân nhắc đã làm gia tăng mức độ tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm không khí, nước và tiếng ồn.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp tổng hợp tài liệu, thu thập số liệu, điều tra chọn mẫu, xử lý và phân tích số liệu, trong đó, kết hợp giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng, với các giả thuyết nghiên cứu gồm:

H1: Thực hiện đúng quy định về bảo vệ tài nguyên du lịch tại các khu du lịch, điểm du lịch có ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững.

H2: Có trách nhiệm bảo vệ bản sắc văn hóa địa phương ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững.

H3: Giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn xã hội tại địa bàn quý khách đến du lịch ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững.

H4: Sử dụng nước hợp lý ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững.

H5: Trải nghiệm thực tế đáp ứng cao hơn so với mong đợi ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững.

H6: Sử dụng túi ni lông, sản phẩm nhựa dùng 1 lần, hộp xốp... ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững.

Dựa trên giả thuyết đưa ra, tác giả tiến hành thu thập dữ liệu sơ cấp bằng bảng hỏi khảo sát dành cho các khách du lịch đến Đà Nẵng. Theo Hair và các cộng sự (2001), mẫu dự kiến tối thiểu cho việc thực hiện phân tích gấp 5 lần tổng số biến quan sát. Do đó, tác giả chọn quy mô mẫu của nghiên cứu này là 230; tiến hành nghiên cứu chính thức trong thời gian từ tháng 12/2024 đến tháng 3/2025 với 230 phiếu điều tra, trong đó tác giả dành 200 bảng hỏi khảo sát dành cho khách du lịch đến Đà Nẵng (M1).

Ngoài ra nghiên cứu tiến hành điều tra bằng bảng hỏi bán cấu trúc nhằm hiểu được quan điểm và đánh giá của nhiều bên liên quan đối với sự tham gia khách du lịch vào phát triển du lịch tại địa phương, bao gồm 30 phiếu (M2). Trong đó, 10 phiếu cho người dân địa phương, 10 phiếu đối với cán bộ chính quyền địa phương, 10 phiếu đại diện nhân viên quản lý các khu tham quan du lịch. Dữ liệu được thu thập với phương pháp phỏng vấn qua bảng câu hỏi cấu trúc. Nội dung bảng hỏi gồm 2 phần, phần 1 bảng hỏi là thu thập thông tin của các bên liên quan, phần 2 đánh giá mức độ thực hiện của khách du lịch đối với phát triển du lịch bền vững. Tác giả thực hiện khảo sát bằng hình thức phát phiếu điều tra trực tiếp đến khách du lịch.

Về thang đo, tác giả sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá nhận xét của người được hỏi về sự tham gia của khách du lịch đối với phát triển du lịch bền vững với các mức độ đánh giá là kém, yếu, trung bình, khá, tốt. Dữ liệu thu thập được tác giả mã hóa và xử lý phục vụ phân tích. Với dữ liệu định lượng, tác giả sử dụng phần mềm phân tích thống kê SPSS 22.0 ở độ tin cậy 95% để lần lượt tiến hành kỹ thuật phân tích thống kê mô tả.

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Thực trạng khách du lịch đến Đà Nẵng

Du lịch Đà Nẵng đang trong tình trạng phục hồi mạnh mẽ và tăng trưởng ấn tượng. Năm 2024, thành phố đã đón nhận lượng khách du lịch cao, vượt kế hoạch và có một số chỉ số phục hồi vượt mức trước dịch Covid-19. Để đáp ứng sự tăng trưởng này, Đà Nẵng tập trung thu hút khách du lịch nghỉ dưỡng, trải nghiệm văn hóa bản địa, du lịch golf và du lịch cưới.

Bảng 1: Lượng khách du lịch đến Đà Nẵng từ năm 2021-2024

Đơn vị tính: Triệu lượt

Nguồn: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đà Nẵng

Bảng 1 cho thấy, lượng khách du lịch đến Đà Nẵng qua các năm đều tăng, trong đó, năm 2022 khách quốc tế đạt 0,483 triệu lượt, tăng 4,6 lần so với năm 2021; khách nội địa ước đạt 3,2 triệu lượt, tăng 3 lần so với năm 2021. Tổng doanh thu từ hoạt động ăn uống, lưu trú, lữ hành ước đạt 21.300 tỷ đồng, tăng gấp 2 lần năm 2021 và phục hồi bằng tương đương năm 2019 (21.390 tỷ đồng). Đến năm 2024, doanh thu du lịch trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng phát triển mạnh mẽ. Tổng lượng khách do cơ sở lưu trú phục vụ ước đạt 10,75 triệu lượt, tăng 45% so với năm 2023, vượt 28% so với kế hoạch năm 2024 của UBND Thành phố giao.

Khách quốc tế đến Thành phố Đà Nẵng ước đạt 4,1 triệu lượt, tăng 2 lần so với cùng kỳ năm 2023, vượt 64% so với kế hoạch năm 2024; khách nội địa ước 6,65 triệu lượt, tăng 23% so với cùng kỳ năm 2023, vượt 12% so với kế hoạch năm 2024. Doanh thu lưu trú, ăn uống, lữ hành năm 2024 đạt hơn 34.000 tỷ đồng, tăng 25% so với năm 2023, vượt 13% so với kế hoạch năm 2024.

Du lịch phát triển nhanh chóng đã gây ra vấn nạn ô nhiễm môi trường. Lượng du khách gia tăng kéo theo sự phát sinh một khối lượng lớn chất thải ra môi trường, vượt qua năng lực quản lý, thu gom và xử lý chất thải của các khu du lịch. Rác thải chưa được thu gom, xử lý đúng quy trình, dẫn tới tình trạng ô nhiễm môi trường. Thống kê riêng về chất thải rắn cho thấy, vào mùa du lịch cao điểm, tỷ lệ thu gom chất thải rắn tại các điểm đến hiện đạt cao nhất chỉ rơi vào khoảng 70% - 80% khối lượng chất thải thực sự ra môi trường, vì vậy các khu du lịch tại Đà Nẵng đều đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường do rác thải.

Sự tham gia của khách du lịch đối với phát triển du lịch bền vững

Để đánh giá mức độ tham gia của khách du lịch nhằm phát triển du lịch bền vững tại địa phương, tác giả đã thực hiện khảo sát sự tham gia của khách du lịch (Bảng 2).

Bảng 2: Mức độ tham gia của khách du lịch tạo điều kiện phát triển du lịch bền vững

Nguồn: Khảo sát của tác giả

Kết quả khảo sát các khách du lịch quan tâm đến phát triển du lịch bền vững tại Thành phố Đà Nẵng thể hiện ở các nội dung sau:

Về thực hiện đúng quy định về bảo vệ tài nguyên du lịch: Đối tượng khách du lịch khảo sát đều tự tin với việc thực hiện đúng bảo vệ tài nguyên du lịch với giá trị trung bình đánh giá là 3,92 và tỏ ra đồng nhất trong ý kiến đánh giá. Thực tế phỏng vấn sâu các bên liên quan khác (M2) thì cũng ghi nhận những nhận định cùng chiều so với đánh giá của khách du lịch. Họ cho rằng, khách du lịch có hiểu biết cơ bản về quy định bảo vệ tài nguyên du lịch thông qua hướng dẫn viên và các bản nội quy quy định tham quan du lich nên khách du lịch đã thực hiện tốt các quy định đề ra và đạt 3,84 điểm.

Về trách nhiệm bảo vệ bản sắc văn hóa tại địa phương quý khách du lịch: Đối tượng khách du lịch khảo sát đều tự tin với việc có trách bảo vệ tài nguyên du lịch với giá trị trung bình đánh giá là 4,02 điểm và tỏ ra đồng nhất trong ý kiến đánh giá.

Về giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn xã hội tại địa phương quý khách đến du lịch: Đối tượng khách du lịch khảo sát đều cho rằng, họ luôn giữ gìn an ninh trật tự tại địa phương du lịch với giá trị trung bình đánh giá là 4,12 điểm và tỏ ra đồng nhất trong ý kiến đánh giá. Thực tế phỏng vấn các bên liên quan (M2) thì cũng được ghi nhận những nhận định cùng chiều so với đánh giá của khách du lịch. Họ cho rằng, Đà Nẵng thường xuyên tổ chức các lễ hội và thu hút được lượng lớn khách du lịch đến để tham quan, không có hành vi gây rối nơi công cộng

Về sử dụng nước hợp lý: Đối tượng khách du lịch khảo sát đều cho rằng họ sử dụng nước hợp lý với giá trị trung bình đánh giá là 3,77 điểm. Tuy nhiên, thực tế khi tác giả điều tra các bên liên quan (M2) thì cho rằng, lượng khách du lịch sử dụng nước lãng phí, không tiết kiệm, do tâm lý chung khách du lịch sử dụng nước sinh hoạt không phải trả phí và kết quả 3,23 điểm.

Về trải nghiệm thực tế đáp ứng cao hơn so với mong đợi: Đối tượng khách du lịch khảo sát đều cho rằng, trải nghiệm thực tế của họ đã diễn ra tốt hơn, thú vị hơn so với những gì họ hy vọng và được đánh giá với giá trị trung bình là 4,61 điểm và số điểm này cũng sát với số điểm của các bên liên quan. Quá trình khảo sát thực địa của tác giả cho thấy người dân rất thân thiện, mến khách và đa phần có thái độ tích cực đối với phát triển du lịch bền vững tại địa phương cũng như có ý thức tốt trong phục vụ du lịch.

Về thường xuyên sử dụng rác thải nhựa: Đối tượng khách du lịch khảo sát đánh giá giá trị trung bình là 4,55 điểm, đều này thể hiện, đa phần khách du lịch thường dùng các sản phẩm như túi nylon khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói để chứa đựng thực phẩm) và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa do sự tiện lợi và đặt biệt với đối tượng khách du lịch hiện nay, nên vấn đề rác thải nhựa trong du lịch vẫn là vấn đề nhức nhối và là thách thức đối với ngành du lịch và trong xu hướng phát triển du lịch bền vững tại Đà Nẵng

KẾT LUẬN

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mức độ tham gia của khách du lịch đều ảnh hưởng đến quyết định tham gia của họ vào phát triển du lịch. Tuy nhiên, để phát triển du lịch bền vững tại Thành phố Đà Nẵng, chính quyền địa phương cần triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, đẩy mạnh tuyên truyền rộng rãi khách du lịch thực hiện đúng quy định về bảo vệ tài nguyên du lịch tại các khu du lịch, điểm du lịch bằng việc chỉ dẫn rõ khách đọc nội quy quy định khi đến Đà Nẵng bằng cách treo các bảng nội quy trên tại nhà ga, bến xe, sân bay, trên các trang website.

Hai là, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của khách du lịch bằng cách khuyến khách các doanh nghiệp, cửa hàng ăn uống và khách du lịch hạn chế sử dụng túi nilon, chai nhựa dùng một lần. Tuân thủ các quy định về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, không xả rác bừa bãi, ưu tiên sử dụng các dịch vụ thân thiện với môi trường như homestay, phương tiện giao thông công cộng, hoặc xe đạp.

Ba là, tăng cường xúc tiến, quảng bá du lịch địa phương (thông qua việc xây dựng nhãn hiệu tập thể cho làng du lịch, cải thiện kênh truyền thông qua internet và mạng xã hội. Đẩy mạnh liên kết với các hiệp hội du lịch - lữ hành, các doanh nghiệp du lịch để khách du lịch biết và tôn trọng văn hóa địa phương, nhằm có những hành vi cư xử đúng mực, tôn trọng người dân bản địa, tránh hành vi làm thay đổi hay thương mại hóa các giá trị văn hóa.

Bốn là, chính quyền Đà Nẵng cần có chính sách hỗ trợ kinh tế địa phương, qua đó khách du lịch có thể mua hàng hóa, sản phẩm thủ công từ người dân địa phương, tham gia các hoạt động trải nghiệm văn hóa, nông nghiệp bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. A.I. Hunjra, M. Azam, M.G. Bruna, D. Taskin (2022). Role of financial development for sustainable economic development in low middle income countries, Finance Research Letters, truy cập tại https://doi.org/10.1016/j.frl.2022.102793.

2. Hair, J., Anderson, R., Tatham, R. and Black, W (1998). Multivariate data analysis, 5 th Edition, Prentice Hall, New Jersey.

3. Kayat, K (2002). Power, Social Exchangs and Tourism in Langkawi: Rethinking Resident Perceptions, International Journal of Tourism Research, 4, 171-191.

4. Mai Lệ Quyên (2017). Các nhân tố tác động đến sự tham gia của người dân địa phương trong phát triển các dịch vụ du lịch bổ sung tại các điểm di tích lịch sử văn hóa ở tỉnh Quảng Trị, Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Kinh tế và Phát triển, 126, tr95.

5. Nguyễn Thị Mỹ Hạnh (2016). Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch miền núi: Nghiên cứu điển hình tại Sapa, Lào Cai, Luận án Tiến sĩ Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội.

6. Ngọc Hà (2024). Du lịch Đà Nẵng tăng trưởng ấn tượng, truy cập tại https://vietnamtourism.gov.vn/post/60151 ngày 10/4/2025.

7. Yến Tâm (2024). Bảo vệ môi trường biển để phát triển kinh tế du lịch, truy cập tại https://tapchitaichinh.vn/bao-ve-moi-truong-bien-de-phat-trien-kinh-te-du lich.html#:~:text=%C4%90%C3%A1ng%20n%C3%B3i%2C%20trung%20b%C3%ACnh%20m%E1%BB%97i,0%2C5%20kg%2Fng%C3%A0y.