Từ khóa: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm xã hội tự nguyện, đối tượng tham gia

Summary

Cao Phong is a mountainous and small area district, with small number of businesses and business households, and most of them are small and medium enterprises with few employees. Therefore, the number of workers participating in voluntary social insurance is still quite modest, accounting for 4.56% of the total number of workers in the district by 2022. The article analyzes the current situation of attracting people participating in voluntary social insurance with the following contents: Assessing the need to participate in voluntary social insurance; Stating and disseminating policies on voluntary social insurance; Expanding the network of voluntary social insurance providers; Managing participants and beneficiaries of voluntary social insurance; Improving the quality of voluntary social insurance services; Inspecting, examining and supervising activities to attract subjects to participate in voluntary social insurance. On that basis, the authors propose 5 measures to increase the attraction of participants in voluntary social insurance in Cao Phong district.

Keywords: social insurance, voluntary social insurance, participants

ĐẶT VẤN ĐỀ

BHXH nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng là một trong những chính sách ưu việt của Đảng và Nhà nước nhằm đảm bảo cho người lao động chưa hoặc không có cơ hội tham gia BHXH bắt buộc được tham gia mạng lưới an sinh xã hội. Tham gia BHXH tự nguyện, người lao động sẽ được hưởng lương hưu hàng tháng giúp đảm bảo cuộc sống khi về già, được chăm sóc sức khỏe, được hưởng các quyền lợi do quỹ bảo hiểm y tế (BHYT) chi trả… Có thể thấy, những giá trị mà BHXH tự nguyện mang lại không chỉ có ý nghĩa quan trọng đối với người tham gia mà còn góp phần nâng cao đời sống nhân dân, xây dựng xã hội an toàn và phát triển bền vững (Đỗ Thoa và Kim Thanh, 2021).

Huyện Cao Phong với đặc thù là huyện miền núi có diện tích nhỏ, số doanh nghiệp, hộ kinh doanh ít cả về số lượng và số lao động, lại chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ, hoạt động sản xuất lại gặp nhiều khó khăn, theo thời vụ... Vì vậy, để hoàn thành mục tiêu chính trị địa phương và nhiệm vụ của ngành bảo hiểm, thì công tác thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đóng vai trò chủ đạo. Việc thu hút và đa dạng hóa đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Cao Phong chưa đạt hiệu quả như mong muốn, tỷ lệ tham gia BHXH còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng hiện có của huyện. Do vậy, vấn đề đặt ra là làm thế nào để tiếp tục phát triển, thu hút được nhiều đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Cao Phong là vô cùng cần thiết.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu sử dụng số liệu thông qua điều tra 120 người dân địa phương trong năm 2023, bao gồm 60 người đã tham gia BHXH tự nguyện và 60 người chưa tham gia BHXH tự nguyện; 10 cán bộ đang làm việc tại BHXH huyện Cao Phong. Sử dụng thang đo Likert 3 cấp độ với các ý nghĩa khác nhau trong quá trình thu thập số liệu: 1- Không hài lòng; 2- Hài lòng một phần; 3- Hài lòng.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Thực trạng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Cao Phong

BHXH huyện Cao Phong được thành lập theo Quyết định số 13, ngày 28/6/1995 của BHXH tỉnh Hoà Bình. Trong thời gian qua, với nhiệm vụ thực hiện chính sách BHXH, BHYT trên toàn địa bàn huyện, BHXH huyện Cao Phong từng bước ổn định, phát triển và tăng nhanh các đối tượng tham gia BHXH, BHYT ở mọi thành phần kinh tế. Trong đó, kết quả thu hút các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện khá khả quan, điều này được thể hiện ở Bảng 1.

Bảng 1: Số người tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2020-2022

Đơn vị: Người

Nguồn: BHXH huyện Cao Phong, 2023

Bảng 1 cho thấy, số lượng người tham gia tăng rất nhanh qua 3 năm với tốc độ 70,89%. Đối với nhóm tham gia là lao động nông nghiệp tỷ lệ tăng bình quân 67,59%/năm; tỷ lệ tăng bình quân của nhóm lao động phi nông nghiệp là 73,07%/năm. Nhóm tuổi từ 26-35 có tốc độ tăng nhanh nhất 75,25%/năm. Tuy nhiên, kết quả này còn là quá ít so với số người thuộc đối tượng tham gia. Số người đang tham gia BHXH tự nguyện chủ yếu là nhóm đang tham gia BHXH bắt buộc nghỉ việc và tham gia BHXH tự nguyện tiếp, còn tỷ lệ mua ngay từ đầu là rất thấp. Nguyên nhân của thực trạng này là do nhiều người lao động chưa hiểu biết đầy đủ về BHXH tự nguyện, thậm chí một bộ phận còn chưa biết có chính sách BHXH tự nguyện.

Thực trạng thu hút các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Cao Phong

Đánh giá nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện

Kết quả điều tra cho thấy, trong tổng 60 người chưa tham gia BHXH tự nguyện, thì chỉ có 26 người (43,3%) có mong muốn tham gia; Còn lại 34 người chiếm 56,7% trả lời “Không mong muốn tham gia” BHXH tự nguyện. Số không muốn tham gia chủ yếu là nông dân, lao động trẻ do nhận thức về sự cần thiết tham gia BHXH tự nguyện chưa cao. Có thể thấy rằng, nhóm đối tượng không mong muốn tham gia không hoàn toàn do họ không có nhu cầu hoặc không đủ khả năng tham gia, mà vì họ còn chưa hiểu biết về các chính sách, nội dung, quyền lợi của BHXH tự nguyện.

Dưới góc độ của người dân, có đến 32 người (53,33%) chưa tham gia BHXH vì thu nhập không ổn định; 25% số người được hỏi chưa tham gia vì họ chưa biết đến BHXH tự nguyện, chưa rõ chính sách, quyền lợi tham gia như thế nào; 3,33% do chưa tin tưởng và 18,33% (11 người) có lý do khác, như: chờ chốt sổ BHXH bắt buộc, thời gian đóng BHXH đã gần đủ 20 năm, nên chờ khi nào gần đến tuổi hưởng lương hưu với đóng nốt, đã mua bảo hiểm nhân thọ…

Tiến hành khảo sát 10 cán bộ BHXH huyện Cao Phong, thì 100% cán bộ trả lời thủ tục tham gia BHXH tự nguyện hiện nay rất đơn giản và nhanh gọn. Nguyên nhân chủ yếu khiến tỷ lệ người dân tham gia BHXH tự nguyện thấp chủ yếu là do thu nhập thấp, không ổn định, chiếm 60% tổng số ý kiến; 40% ý kiến cho rằng người dân còn hạn chế trong tiếp cận thông tin và lợi ích khi tham gia.

Với đánh giá của người dân chưa tham gia BHXH tự nguyện, khi được hỏi có mong muốn tham gia khi có cơ hội hay không, thì có 15% đối tượng sẵn sàng tham gia; 46,67% lựa chọn sẽ tham gia khi có sự hỗ trợ của Nhà nước; 25% sẽ tham gia khi biết thêm thông tin về chính sách, quyền lợi và vẫn có đến 13,33% không có mong muốn tham gia (Bảng 2).

Bảng 2: Mong muốn tham gia BHXH tự nguyện của người dân

Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra, 2023

Với những kết quả trên cho thấy, nguyên nhân chủ yếu khiến người dân chưa tham gia dưới đánh giá của cán bộ BHXH hay chính người dân tập trung chủ yếu ở 2 vấn đề: Thu nhập thấp, chưa ổn định; Tiếp cận thông tin và lợi ích khi tham gia còn hạn chế.

Hoạt động tuyên truyền, phổ biến chính sách về BHXH tự nguyện

Kết quả hoạt động tuyên truyền BHXH tự nguyện của BHXH huyện Cao Phong giai đoạn 2020-2022 cho thấy, hình thức tuyên truyền bằng biển quảng cáo, pano, áp phích tăng nhanh nhất trong các hình thức tuyên truyền với tốc độ 47,2%/năm; tiếp theo là tổ chức hội nghị 42,42%/năm.

Thực tế, hoạt động tuyên truyền chưa hiệu quả. Với công nghệ thông tin phát triển như ngày nay, việc tuyên truyền có thể sử dụng rất nhiều kênh có sức lan tỏa nhanh, như: zalo, facebook, fan page... Tuy nhiên, BHXH huyện Cao Phong chưa áp dụng triệt để được các hình thức tuyên truyền này. Vì vậy, công tác thu hút, phát triển đối tượng mới tham gia BHXH tự nguyện còn tương đối hạn chế.

Hàng năm, BHXH Huyện đã có các buổi đào tạo, phổ biến kiến thức toàn diện, giúp các đại lý BHXH tự nguyện có những tư vấn, hỗ trợ kịp thời, chính xác đến người lao động có nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện, tạo cảm giác an tâm, tin tưởng đối với người tham gia BHXH, góp phần thu hút đông đảo người lao động tham gia. Tuy nhiên, có thể thấy, số lượng hội nghị đào tạo tổ chức hàng năm còn ít, đội ngũ nhân viên các đại lý BHXH tham gia đào tạo chưa nhiều, chưa đảm bảo 100% nhân sự tại các đại lý được tham gia tập huấn. Đây được xem là những hạn chế trong hoạt động thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Cao Phong những năm qua.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, công tác tuyên truyền chưa thật sự hiệu quả, người dân khó hoặc không tiếp cận được kênh thông tin qua các văn bản pháp luật. Cụ thể, đa phần người dân và cán bộ cơ quan BHXH đều đánh giá nguồn biết đến BHXH tự nguyện thông qua cơ quan BHXH và các tập thể, cá nhân là cộng tác viên cao nhất với tỷ lệ là 38,33% và 50%; kênh thông tin qua văn bản pháp luật chiếm tỷ lệ rất nhỏ 5,83%.

Mở rộng mạng lưới cung ứng BHXH tự nguyện

Những năm qua, hệ thống đại lý BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Cao Phong ngày càng được mở rộng, số lượng đại lý BHXH tự nguyện gia tăng liên tục qua các năm từ 18 đại lý năm 2020; 21 đại lý năm 2021 tăng lên 25 đại lý năm 2022, mục tiêu đến năm 2025 tiến tới hoàn thiện hệ thống theo tiêu chí “mỗi thôn, bản hình thành 1 đại lý cung cấp dịch vụ BHXH tự nguyện cho người dân”. Đây là cơ sở để BHXH huyện Cao Phong thu hút người lao động tham gia BHXH tự nguyện, tạo điều kiện thuận lợi để người lao động tiếp cận chính sách BHXH tự nguyện.

Tuy nhiên, hoạt động của các đại lý BHXH tự nguyện còn thiếu hiệu quả và chưa được bố trí hợp lý, những địa bàn nông thôn số lượng đại lý BHXH tự nguyện rất ít. Ngoài ra, nhiều đại lý trong hệ thống cung cấp BHXH tự nguyện cũng chưa tập trung khai thác, phát triển, thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. Nhân viên hệ thống chưa chủ động tốt trong việc tiếp cận một số địa bàn rộng, địa bàn khó khăn trong việc di chuyển.

Quản lý đối tượng tham gia và thụ hưởng BHXH tự nguyện

Giai đoạn 2020-2022, số lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện huyện Cao Phong liên tục gia tăng cả về quy mô và tỷ trọng. Năm 2020, số lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện 352 người chiếm 1,71% tổng số lao động của địa phương. Sang năm 2022, số lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện là 1028 người, chiếm 4,56% (Bảng 3).

Bảng 3: Số lượng lao động tham gia BHXH huyện Cao Phong

Nguồn: BHXH huyện Cao Phong 2023

Đối với đối tượng mới tham gia, bộ phận chuyên môn BHXH huyện sẽ thực hiện hoàn thiện hồ sơ thủ tục đăng ký tham gia, thực hiện thu tiền, cập nhật thông tin cá nhân và ghi nhận quá trình tham gia BHXH tự nguyện cho đối tượng vào phần mềm quản lý ngay khi có phát sinh thu, cấp sổ BHXH kịp thời và đúng quy trình quy định.

Nâng cao chất lượng dịch vụ BHXH tự nguyện

Bảng 4: Mức độ hài lòng về chất lượng dịch vụ của các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện

Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra, 2023

Bảng 4 cho thấy, những người đã tham gia có mức hài lòng đối với các tiêu chí chưa cao. Từ đây cho thấy rõ các vấn đề mà cơ quan BHXH cần phải quan tâm, thay đổi về nhận thức quản lý, chế độ BHXH từ hành chính quan liêu sang phục vụ, nâng cao chất lượng, hiệu quả công việc, đẩy mạnh công tác tuyên truyền với nhiều hình thức phong phú, phù hợp với từng nhóm đối tượng để nâng cao chất lượng dịch vụ từ đó có thể thu hút thêm nhiều đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.

Thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện

Công tác kiểm tra, đánh giá việc tham gia BHXH tự nguyện hàng năm trên địa bàn huyện Cao Phong được BHXH huyện tổng kết hàng năm thông qua các báo cáo để xem tỷ lệ tham gia và mức độ hoàn thành kế hoạch so với chỉ tiêu giao của BHXH tỉnh Hoà Bình. Ngoài ra, BHXH huyện Cao Phong tổ chức kiểm tra đột xuất các đại lý thu. Trong giai đoạn 2020-2022, đã phát hiện 2 trường hợp đại lý thu thực hiện thu tiền nhưng không thực hiện nộp tiền về tài khoản cơ quan BHXH huyện Cao Phong kịp thời theo đúng thời gian quy định; 3 trường hợp thực hiện thu không đúng mức giảm trừ đối tượng nghèo, cận nghèo… Nhân viên đại lý thu còn thiếu kinh nghiệm, kiến thức về chuyên môn, chưa chủ động trong công tác tuyên truyền vận động, tư vấn người dân để họ tham gia BHXH tự nguyện.

Ngoài ra, BHXH Huyện cũng thường xuyên đôn đốc, kiểm tra và thanh toán thù lao, hoa hồng cho các đại lý căn cứ trên số thu nộp cho người tham gia với cơ quan BHXH một cách nghiêm ngặt, đúng quy định. Tuy nhiên, việc xây dựng kế hoạch và tổ chức kiểm tra hoạt động của đại lý thu BHXH tự nguyện chưa diễn ra chưa thường xuyên để kịp thời chấn chỉnh những đại lý không thực hiện đúng quy định.

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM THU HÚT CÁC ĐỐI TƯỢNG THAM GIA BHXH TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN CAO PHONG

Nâng cao nhận thức về BHXH tự nguyện cho người lao động

BHXH huyện Cao Phong cần phải phối hợp với các ngành chức năng, cơ quan chuyên môn làm tốt công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho người lao động về chính sách BHXH tự nguyện. Các hình thức có thể là: đưa nội dụng BHXH tự nguyện vào nội dung hoạt động của tổ chức tư vấn pháp luật cho người lao động; tổ chức tập huấn cho nhân viên đại lý để họ tuyên truyền đến người lao động…

Tăng cường hoạt động tuyên truyền

- Đa dạng hình thức tuyên truyền: Có thể sử dụng kết hợp giữa ba hình thức tuyên truyền thường xuyên, tuyên truyền chiến dịch và tuyên truyền theo chủ đề

- Sử dụng đa dạng các công cụ tuyên truyền: Tăng cường thông tin, truyền thông qua mạng xã hội để tạo hiệu ứng lan tỏa các thông điệp truyền thông.

- Đổi mới nội dung tuyên truyền: Nội dung tuyên truyền phải nhắm trực tiếp vào lợi ích mà người tham gia bảo hiểm sẽ nhận được và những rủi ro mà họ sẽ gặp phải nếu không tham gia BHXH tự nguyện. Hơn nữa, nội dung tuyên truyền có thể truyền cảm hứng cho người tham gia để họ thấy rằng việc tham gia BHXH và nhận BHXH là một giá trị của bản thân mà những người khác không có.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực BHXH

- Hàng năm cần hoạch định các chương trình đào tạo cho từng cán bộ viên chức tại BHXH Huyện và cho những người làm công tác tuyên truyền tại các xã, thị trấn và các đại lý thu trên địa bàn toàn Huyện.

- Đổi mới nội dung chương trình đào tạo, bồi dưỡng, trang bị thêm những kiến thức về kỹ năng mềm, đặc biệt là tin học…

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong triển khai BHXH tự nguyện

Kiểm tra, rà soát lại tất cả các phần mềm nghiệp vụ đã được phân cấp triển khai tại các phòng ban và các đại lý, tổng hợp những tồn tại, vướng mắc để kiến nghị BHXH tỉnh và BHXH Việt Nam nghiên cứu bổ sung, chỉnh sửa. Tập trung triển khai phần mềm thống kê chi phí khám chữa bệnh, tổng hợp dữ liệu cơ sở khám chữa bệnh tập trung về cơ quan quản lý BHXH.

Tăng cường công tác quản lý, sử dụng thiết bị công nghệ thông tin trong toàn hệ thống, lập hồ sơ chi tiết thiết bị công nghệ thông tin từ văn phòng tới các phòng ban thuộc BHXH Huyện, để có cơ sở theo dõi, quản lý chặt chẽ và hiệu quả theo quy định của ngành.

Củng cố và duy trì tốt việc quản trị mạng trong toàn hệ thống, tổ chức vận hành hệ thống mạng Lan ổn định, thực hiện nghiêm công tác bảo mật và an toàn cơ sở dữ liệu, thực hiện lưu trữ định kỳ bảo đảm an toàn, thuận lợi cho việc tổng hợp, tra cứu, chia sẻ, khai thác thông tin.

Mở rộng hệ thống cung cấp dịch vụ, nâng cao chất lượng hệ thống cung ứng BHXH tự nguyện

BHXH cấp huyện cần tập huấn cấp chứng chỉ đại lý BHXH tự nguyện cho cán bộ, tổ chức trên địa bàn; tập huấn về nghiệp vụ quản lý và kỹ năng tuyên truyền vận động cho đội ngũ cán bộ làm cộng tác viên, đại lý BHXH tự nguyện; thực hiện việc quản lý đại lý các BHXH tự nguyện theo quy định của BHXH Việt Nam.

Mở rộng thêm hệ thống cung cấp dịch vụ BHXH tự nguyện thông qua đại lý bảo hiểm, đại lý BHXH tự nguyện trong thời gian tới có thể phát triển tới các tổ hưu trí, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên… Với hệ thống đại lý BHXH, hàng năm cơ quan BHXH cần giao chỉ tiêu cụ thể về số lượng người lao động cần thu hút, phát triển tham gia BHXH tự nguyện. Cần có quy chế thưởng, phạt rõ ràng, cụ thể đối với những đại lý hoàn thành chỉ tiêu được giao và những đại lý chưa hoàn thành chỉ tiêu./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. BHXH huyện Cao Phong (2021, 2022, 2023), Báo cáo tổng kết công tác BHXH năm 2020, 2021, 2022.

2. Đỗ Thoa, Kim Thanh (2021), BHXH tự nguyện cần một cú hích mạnh, truy cập từ https://dangcongsan.vn/multimedia/mega-story/chinh-sach-bao-hiem-xa-hoi-tu-nguyen-can-mot-cu-hich-manh-601053.html.

3. Nguyễn Huy Ban (2020), Chiến lược phát triển BHXH phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội năm 2020, mã số 99-06-29/ĐT, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, BHXH Việt Nam, Hà Nội

4. UBND huyện Cao Phong (2020-2022), Báo cáo phát triển kinh tế - xã hội các năm, từ năm 2020 đến năm 2022.

Mai Quyên - Trường Đại học Lâm nghiệp

Phùng Thị Lan Hương - BHXH Hòa Bình

(Theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 02, tháng 01/2024)