TS. Nguyễn Thị Thuận

Giảng viên Học viện Dân tộc

Email: thuannt@hvdt.edu.vn

Tóm tắt

Trường đại học là thành tố quan trọng trong hệ sinh thái khởi nghiệp và hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia. Nghiên cứu này tập trung đánh giá kết quả đạt được cùng những vấn đề đặt ra hoạt động khởi nghiệp trong các trường đại học ở Việt Nam thời gian qua. Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất một số giải pháp thúc đẩy quá trình khởi nghiệp của sinh viên trong các trường đại học ở Việt Nam.

Từ khóa: khởi nghiệp, sinh viên, trường đại học

Summary

Universities are a crucial component of the startup ecosystem and the national innovation system. This study focuses on evaluating the results achieved and the issues raised in startup activities in universities in Vietnam in recent times. On that basis, the article proposes several solutions to promote the startup process of students in universities in Vietnam.

Keywords: startup, students, university

GIỚI THIỆU

Ở Việt Nam, nhiều trường đại học đã rất tích cực tìm kiếm các giải pháp thúc đẩy hành trình khởi nghiệp thông qua việc tăng cường hoạt động nghiên cứu và đào tạo về khởi nghiệp sáng tạo cho sinh viên. Tuy nhiên, hoạt động này diễn ra còn nhiều hạn chế, xuất phát từ cả phía Nhà nước, nhà trường và sinh viên. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết là phải tập trung phát triển các chương trình giáo dục khởi nghiệp cho sinh viên để trang bị cho người học thông tin, kiến thức, kỹ năng và trải nghiệm nhằm tạo tiền đề thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cho sinh viên, nâng cao chất lượng khởi nghiệp, từ đó hướng tới định hướng đào tạo ứng dụng và khởi nghiệp.

THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KHỞI NGHIỆP TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Những kết quả đạt được

Với tầm quan trọng của trường đại học trong hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia, ngày 30/10/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1665/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025” (Đề án 1665). Đề án 1665 nhằm mục tiêu thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp của học sinh, sinh viên và trang bị các kiến thức, kỹ năng về khởi nghiệp cho học sinh, sinh viên trong thời gian học tập tại các nhà trường; tạo môi trường thuận lợi để hỗ trợ học sinh, sinh viên hình thành và hiện thực hóa các ý tưởng, dự án khởi nghiệp, góp phần tạo việc làm cho học sinh, sinh viên sau khi tốt nghiệp. Đây là một trong những chủ trương, chính sách phát triển giáo dục phù hợp với yêu cầu, xu thế của thời đại, tạo bước đột phá trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.

Đồng thời, để có cơ sở pháp lý hình thành, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp trong các cơ sở giáo dục đại học với chủ thể hỗ trợ là sinh viên, Chính phủ ban hành Nghị định số 109/2022/NĐ-CP, ngày 30/12/2022 quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học. Trong đó, định hướng các cơ sở giáo dục đại học tập trung xây dựng các thành tố chính của hệ sinh thái khởi nghiệp.

Kết quả là, nhiều trường đại học như Trường Đại học Ngoại thương, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh… đã quan tâm đến vấn đề khởi nghiệp và đưa vào chương trình giảng dạy thông qua các các buổi tuyên truyền, các câu lạc bộ khởi nghiệp, các lớp kỹ năng, các hội thảo, trung tâm phát triển khởi nghiệp… Một số điển hình có thể kể đến như:

- Không gian sáng tạo BKHUB (Trường Đại học Bách khoa Hà Nội) - mô hình hợp tác giữa BK-Holdings (Hệ thống doanh nghiệp của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội) và Công ty Up (UP Coworking Space). Mục tiêu của BKHUB là trở thành điểm trung tâm, nơi các nhóm nghiên cứu trẻ, nhà sáng chế, nhà đầu tư, các tổ chức doanh nghiệp có thể làm việc, gặp gỡ, kết nối, cùng nhau khơi nguồn sáng tạo và phát triển. Không gian sáng tạo BKHUB gồm hệ thống phòng họp, hội thảo, khu làm việc chung hiện đại phục vụ 24/7, với hạ tầng công nghệ thông tin tiêu chuẩn, không gian làm việc sáng tạo, tiện nghi, yên tĩnh và thoải mái... là tâm điểm kết nối các doanh nghiệp khởi nghiệp với những cá nhân làm việc độc lập, lập trình viên, nhà thiết kế, giới đầu tư... Đây cũng là nơi diễn ra hàng loạt sự kiện quan trọng của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam.

- Trung tâm sáng tạo và ươm tạo FTU (FIIS) của Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội cũng là một mô hình thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp và sáng tạo trong trường đại học, với tầm nhìn trở thành một vườn ươm khởi nghiệp toàn cầu, nuôi dưỡng các doanh nhân có tinh thần đổi mới sáng tạo và phụng sự cộng đồng. FIIS đã xây dựng cho mình chiến lược hoạt động để phát triển bao gồm: đào tạo tinh thần khởi nghiệp mang tính thực tiễn; ươm tạo khởi nghiệp mang tính toàn cầu; nghiên cứu và phát triển; xây dựng mô hình phát triển tự chủ và bền vững với nhiều hoạt động như xây dựng cộng đồng, đào tạo, thực tập đổi mới sáng tạo, ươm tạo, nghiên cứu phát triển.

- Trung tâm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo thuộc Đại học Huế là điểm sáng về phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo trong trường đại học. Trung tâm thường xuyên tổ chức nhiều lớp đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cho sinh viên, startup, doanh nghiệp khởi nghiệp. Đây là nơi ươm tạo cho các ý tưởng, dự án thông qua các chương trình gọi vốn, thương mại hóa sản phẩm khởi nghiệp. Trung tâm định hướng trở thành địa chỉ hỗ trợ khởi nghiệp hàng đầu khu vực miền Trung, góp phần cho sự phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia.

Đặc biệt, theo tinh thần của Đề án 1665, Ngày hội khởi nghiệp quốc gia của học sinh, sinh viên được tổ chức hằng năm từ năm 2018 đến nay đã thực sự trở thành sân chơi trí tuệ, nơi hình thành các ý tưởng, những nghiên cứu khoa học giá trị nhằm thúc đẩy khát vọng khởi nghiệp của giới trẻ. Bên cạnh đó, tạo môi trường thuận lợi để hỗ trợ học sinh, sinh viên hình thành và hiện thực hóa các ý tưởng, dự án khởi nghiệp. Với nhiều giải pháp thiết thực, hiệu quả, Đề án 1665 đã tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của toàn ngành giáo dục. Các kết quả của Đề án đã góp phần quan trọng trong việc hoàn thiện hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia.

Cụ thể, 100% các đại học, học viện, trường đại học, trường cao đẳng và trường trung cấp có kế hoạch triển khai công tác hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp. 90% học sinh trung học phổ thông, sinh viên đại học, cao đẳng được tuyên truyền, giáo dục, được trang bị kiến thức, kỹ năng về khởi nghiệp trước khi tốt nghiệp. Đến nay, mạng lưới 200 cán bộ tư vấn, hỗ trợ khởi nghiệp trong các cơ sở đào tạo trong cả nước đã được hình thành. Có 60% các trường đã thành lập được các câu lạc bộ khởi nghiệp thuộc các lĩnh vực ưu tiên dựa trên thế mạnh của các cơ sở đào tạo. Có 110 cơ sở đào tạo đã bố trí được các không gian chung hỗ trợ khởi nghiệp dành cho học sinh, sinh viên.

Mặt khác, sau 6 năm tổ chức, cuộc thi “Học sinh, sinh viên với ý tưởng khởi nghiệp” đã nhận được 1.924 dự án đến từ các cơ sở đào tạo và hơn 1.111 dự án đến từ các trường trung học phổ thông, trung học cơ sở trong toàn quốc. 70% các dự án đã có sản phẩm và 30% dự án là ý tưởng hoặc sản phẩm đang ở mức sản xuất thử (Thanh Giang, 2024). Chất lượng của các ý tưởng, các dự án khởi nghiệp cũng ngày càng tốt hơn, được các doanh nghiệp đánh giá cao hơn. Trong số các dự án đoạt giải của cuộc thi, đã có những dự án nhận được đầu tư từ Nhà nước và đã được đưa vào triển khai sản xuất tại một số địa phương. Đặc biệt, tinh thần khởi nghiệp được lan tỏa rộng rãi trong toàn quốc, kể cả vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn.

Ngoài ra, sự xuất hiện của mô hình vườn ươm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong các cơ sở giáo dục đại học đóng vai trò quan trọng - là cầu nối, tư vấn, hỗ trợ sinh viên, giảng viên theo mô hình Nhà trường - Doanh nghiệp startup - Nhu cầu thị trường. Thông qua vườn ươm, các ý tưởng, dự án công nghệ có tiềm năng được thúc đẩy đưa vào nghiên cứu - thử nghiệm - chuyển giao - hướng đến thương mại hóa ra thị trường trong nước và quốc tế. Việc hình thành, phát triển mô hình vườn ươm khởi nghiệp đối mới sáng tạo trong khối cơ sở giáo dục đại học nhằm thực hiện chủ trương, chính sách của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành tại Thông tư số 07/2022/TT-BGDĐT ngày 23/5/2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về “Quy định công tác nghề nghiệp, việc làm và hỗ trợ khởi nghiệp trong các cơ sở Giáo dục” và Công văn số 6254/BGDĐT-GDCTHSSV ngày 28/11/2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc đóng góp ý kiến xây dựng “Bộ tiêu chí đánh giá cơ sở giáo dục đại học theo đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp”; đồng thời phát triển mô hình vườn ươm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong mỗi trường gắn với Mạng lưới các trung tâm đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp các trường đại học, cao đẳng (VNEI), cũng như mạng lưới các trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia và toàn cầu, qua đó thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong các trường, phát triển nâng cao năng lực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia.

Một số khó khăn, hạn chế

Hoạt động khởi nghiệp, sáng tạo mang lại nhiều cơ hội cho sinh viên, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn trong công tác triển khai.

Theo đó, đào tạo khởi nghiệp vẫn còn thiếu sự đồng bộ, bài bản về quy mô và kiến thức, cũng như tính thực tiễn. Đa số các trường đại học hiện nay còn thiếu sót trong việc xây dựng chương trình học phù hợp, đồng bộ để sinh viên được trang bị những kiến thức, kỹ năng cần có về khởi nghiệp. giáo dục khởi nghiệp trong kinh doanh chỉ được gói gọn lại trong phạm vi một vài môn học về quản trị kinh doanh và chủ yếu thấy ở các trường đại học có đào tạo lĩnh vực kinh tế.

Bên cạnh đó, còn thiếu sự thống nhất về nội dung và tính hệ thống ở nhiều chương trình đào tạo. Sau khi ra trường, nhiều sinh viên vẫn còn rất mơ hồ và thiếu hụt các kiến thức căn bản về quản trị doanh nghiệp cũng như các kỹ năng mềm quan trọng khác để phát triển, hiện thực hóa những ý tưởng khởi nghiệp của mình.

Đó là chưa kể, các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp trong trường đại học hoạt động còn yếu, thiếu định hướng, cơ chế, nguồn lực. Kinh phí đầu tư cho hoạt động khởi nghiệp trong cơ sở giáo dục đại học không được cấp thường xuyên mà chủ yếu cấp theo từng hoạt động, do đó khó khăn trong việc xây dựng và hoạch định kế hoạch. Nhiều sản phẩm khởi nghiệp của sinh viên gặp khó khi muốn tiếp cận thị trường thực tế, do thiếu kỹ năng nghiên cứu thị trường, phân tích nhu cầu và tiếp thị sản phẩm.

Hơn nữa, các ý tưởng khởi nghiệp hiện tại hầu như bị lặp, chưa có tính sáng tạo cao, chưa gắn với nhu cầu của người dân, cộng đồng, dẫn đến không thu hút được nguồn lực đầu tư từ các quỹ.

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Để tạo điều kiện phát triển tối đa năng lực sinh viên trong phát triển hành vi khởi nghiệp ở các trường đại học, dựa trên phân tích thực trạng, tác giả đề xuất thực hiện một số giải pháp sau:

Đối với Nhà nước

Thứ nhất, tạo môi trường thuận lợi để sinh viên khởi nghiệp một cách thuận lợi, hiệu quả

- Rà soát, sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho khởi nghiệp, nhất là cơ chế khuyến khích, bảo vệ sinh viên trong khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và cơ chế hỗ trợ về vốn, cơ sở hạ tầng, nhân lực, thuế, phí, lệ phí...

- Có cơ chế để hình thành và phát triển tinh thần khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo ngay từ cấp học phổ thông; gắn khởi nghiệp trong các trường đại học với việc giải quyết những vấn đề thực tế đặt ra. Gắn kết chặt chẽ giữa nhà nước, trường đại học, doanh nghiệp để vừa hướng nghiệp cho sinh viên, vừa thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong sinh viên.

- Thúc đẩy phát triển các trung tâm ươm tạo và hỗ trợ khởi nghiệp cho sinh viên. Gắn kết các trung tâm hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp với các trung tâm khởi nghiệp tại các địa phương; hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia. Kết nối hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia với mạng lưới chuyên gia, cố vấn khởi nghiệp sáng tạo, nhà đầu tư, quỹ đầu tư trong nước, quốc tế với tinh thần lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ.

- Có chương trình, kế hoạch cụ thể, đầu tư xứng đáng cho khởi nghiệp; có cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các trường đại học nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội.

- Sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định về quỹ đầu tư khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo theo hướng tạo thuận lợi và đơn giản hóa về thủ tục hành chính.

Thứ hai, hỗ trợ triển khai khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và đẩy mạnh thương mại hóa các sản phẩm của sinh viên

- Tiếp tục triển khai hiệu quả Đề án hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia, Chương trình "Hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp" và Đề án "Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp".

- Tiếp tục xây dựng, mở rộng và thu hút nguồn lực vào các quỹ đầu tư khởi nghiệp cho sinh viên. Tăng cường huy động các nguồn lực xã hội cho các hoạt động khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo thông qua các diễn đàn, hội chợ, câu lạc bộ, các mạnh thường quân, các doanh nghiệp, các quỹ đầu tư...

- Hỗ trợ kết nối cung-cầu, quảng bá, giới thiệu, sử dụng sản phẩm đổi mới sáng tạo của sinh viên.

Đối với các trường đại học

- Các trường đại học cần tăng cường năng lực đội ngũ giảng viên đào tạo về khởi nghiệp và tạo cơ hội cho sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa (câu lạc bộ kinh doanh, tọa đàm với doanh nhân, các sự kiện xã hội, các cuộc thi khởi nghiệp,…). Các chương trình đào tạo cũng phải thường xuyên được cập nhật, trong đó tăng cường các môn học về khởi sự kinh doanh.

- Để tăng cường phát triển năng lực kinh doanh và mong muốn khởi nghiệp của sinh viên, các trường cần thường xuyên tổ chức các câu lạc bộ kinh doanh để sinh viên có thể tự lên ý tưởng và thực hiện các dự án kinh doanh nhỏ, qua đó tăng cường khả năng lãnh đạo và điều hành cũng như các quan hệ xã hội.

- Các trường đại học cần tham gia mạnh mẽ hơn vào quá trình hỗ trợ khởi nghiệp, thiết lập kênh thông tin cung cấp tài liệu về đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, tăng cường công tác truyền thông, khuyến khích nghiên cứu khoa học, đề xuất các dự án, ý tưởng sáng tạo. Đồng thời, cần chú trọng công tác kết nối với các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, các chuyên gia khởi nghiệp để tổ chức đào tạo, huấn luyện chuyên đề nhằm nâng cao nhận thức, kiến thức, kỹ năng khởi nghiệp cho các bạn sinh viên. Sự gắn kết đó giúp nâng cao uy tín của nhà trường trong xã hội, biến nhà trường thành một yếu tố không thể thiếu trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia.

Đối với doanh nghiệp

Cộng đồng doanh nghiệp cần gắn kết chặt chẽ, đồng hành và hỗ trợ hơn nữa cho giáo dục bậc đại học, tham gia tích cực vào quá trình đào tạo, hỗ trợ ươm mầm sáng tạo và nghiên cứu khoa học, tạo môi trường cho sinh viên cọ xát thực tế, nâng cao kỹ năng nghề nghiệp.

Đối với sinh viên

Với những điều kiện thuận lợi đã và đang có, sinh viên cần xác định hoài bão, lý tưởng; trang bị cho bản thân kiến thức, kỹ năng chuyên môn và xã hội để tạo nền tảng vững chắc cho hành trình khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư./.

Bài viết là sản phẩm nghiên cứu đề tài khoa học và công nghệ cấp cơ sở của Học viện Dân tộc năm 2024: "Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của câu lạc bộ sinh viên tại Học viện Dân tộc" mã số HVDT/2024-03.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Quyết định số 1230/QĐ-BGDĐT, ngày 30/3/2018 ban hành kế hoạch triển khai Đề án Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025 của ngành Giáo dục.

2. Huỳnh Quốc Tuấn, Phạm Ánh Tuyết (2018), Khơi dậy ý tưởng khởi nghiệp trong sinh viên, Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật, số đặc biệt, 74-79.

3. Lê Thị Khánh Vân (2017), Tạo lập môi trường khởi nghiệp - Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam, Tạp chí Khoa học và Công nghệ Việt Nam, 9.

4. Lê Anh Đức (2020). Quỹ hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo dành cho sinh viên tại các trường đại học trong bối cảnh công nghiệp 4.0, Tạp chí Công Thương, 23, 123-129.

5. Thanh Giang (2024), Truyền cảm hứng, thúc đẩy mạnh mẽ tinh thần, khát vọng khởi nghiệp cho học sinh, sinh viên, truy cập từ https://nhandan.vn/truyen-cam-hung-thuc-day-manh-me-tinh-than-khat-vong-khoi-nghiep-cho-hoc-sinh-sinh-vien-post808957.html.

6. Thủ tướng Chính phủ (2017), Quyết định số 1665/QĐ-TTg, ngày 30/10/2017 về Đề án hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025.