ThS. Nguyễn Ngọc Tuấn

PGS. TS. Nguyễn Hữu Huy Nhựt

Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng

Email: nntuan75@gmail.com

Tóm tắt

Trách nhiệm xã hội của trường đại học (USR) và giáo dục vì sự phát triển bền vững (ESD) là hai khái niệm quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển bền vững. Nghiên cứu này phân tích mối quan hệ giữa USR và ESD, cho thấy rằng nhận thức và thực hành USR có tác động tích cực đến việc thúc đẩy ESD. Các trường đại học không chỉ có trách nhiệm đào tạo nguồn nhân lực mà còn phải lồng ghép các nguyên tắc phát triển bền vững vào chương trình giảng dạy và hoạt động nghiên cứu. Do đó, việc nâng cao nhận thức về USR và ESD là cần thiết để thúc đẩy giáo dục đại học hướng đến phát triển bền vững.

Từ khóa: Trách nhiệm xã hội, trường đại học, giáo dục vì sự phát triển bền vững, mối liên hệ

Abstract

University Social Responsibility (USR) and Education for Sustainable Development (ESD) are two essential concepts in the context of globalization and sustainable development. This study analyzes the relationship between USR and ESD, demonstrating that awareness and practice of USR positively impact the promotion of ESD. Universities are not only responsible for training human resources but also for integrating sustainable development principles into their curricula and research activities. Therefore, raising awareness of USR and ESD is essential to advancing higher education toward sustainable development.

Keywords: Social responsibility, university, Education for sustainable development, relationship

ĐẶT VẤN ĐỀ

Mô hình trách nhiệm xã hội của trường đại học (USR) đã thúc đẩy một cách toàn diện hơn về các trường đại học như các tổ chức học thuật có ảnh hưởng tới môi trường xã hội (Vallaeys, 2013). Các trường đại học thực hiện được điều này bằng cách phổ biến và thực hiện bốn quy trình chính: giảng dạy, nghiên cứu, mở rộng và quản lý nội bộ. Những thứ này có tác động tương ứng thông qua việc cung cấp dịch vụ giáo dục và chuyển giao kiến thức dựa trên các nguyên tắc đạo đức, quản trị tốt, tôn trọng môi trường, tham gia xã hội và thúc đẩy giá trị, từ đó đáp ứng nhu cầu thực sự của USR (Vallaeys, 2013). Như vậy, USR không chỉ đơn thuần là các hoạt động từ thiện, mà còn là sự cam kết của trường đại học đối với các vấn đề xã hội, môi trường và kinh tế. Điều này bao gồm việc tích hợp các giá trị bền vững vào chương trình giảng dạy, nghiên cứu và hoạt động cộng đồng, nhằm tạo ra những tác động tích cực đến xã hội.

Giáo dục vì sự phát triển bền vững (ESD) là một lĩnh vực liên quan chặt chẽ đến USR. ESD nhằm mục đích trang bị cho người học những kiến thức, kỹ năng và giá trị cần thiết để đóng góp vào sự phát triển bền vững. Các trường đại học đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy ESD thông qua việc cung cấp các chương trình giáo dục chất lượng cao, thực hiện các nghiên cứu liên quan đến phát triển bền vững và tham gia vào các hoạt động cộng đồng.

Trong những năm gần đây, đã có nhiều nghiên cứu riêng lẻ về USR và ESD. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ tương hỗ giữa hai lĩnh vực này, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam. Nghiên cứu này nhằm mục đích phân tích mối quan hệ của USR đối với ESD, cung cấp những hiểu biết sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa USR và ESD. Từ đó đóng góp vào việc nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của USR và ESD, đồng thời đề xuất các khuyến nghị cho các trường đại học trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững.

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Trách nhiệm xã hội của trường đại học

USR là một khái niệm mở rộng từ trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR), áp dụng vào lĩnh vực giáo dục đại học. Theo Vallaeys (2014), USR là chính sách chất lượng đạo đức nhằm mục đích liên kết bốn quy trình quản lý, giảng dạy, nghiên cứu và mở rộng của giáo dục đại học với sứ mệnh, giá trị và cam kết xã hội của trường đại học. Điều này được thực hiện bằng cách hài hòa hóa hoạt động quản lý của tổ chức và thúc đẩy tính minh bạch và đối thoại có sự tham gia giữa tất cả các thành viên cộng đồng trường đại học (tức là các cơ quan chức năng, sinh viên, giảng viên và quản trị viên) và nhiều bên liên quan cần các trường đại học hoạt động tốt.

Esfijani và cộng sự (2013) cho rằng, USR là khái niệm mà theo đó một trường đại học tích hợp tất cả các chức năng và hoạt động của mình với nhu cầu của xã hội thông qua sự tham gia tích cực với cộng đồng của mình theo cách có đạo đức và minh bạch nhằm đáp ứng kỳ vọng của tất cả các bên liên quan. Nói cách khác, USR có nghĩa là cung cấp các dịch vụ giáo dục với cách tiếp cận có đạo đức, truyền bá kiến ​​thức theo cách có trách nhiệm với sự quản lý tốt và tôn trọng và phát triển ý thức công dân có trách nhiệm bằng cách khuyến khích sinh viên và đội ngũ giảng viên thúc đẩy phát triển bền vững trong phạm vi của họ cũng như cố gắng điều chỉnh các mục đích, quan điểm và giá trị của các tổ chức giáo dục đại học (Vázquez và cộng sự (2014).

Dựa trên nghiên cứu của González và cộng sự (2010) có thể xác định 5 cách tiếp cận cơ bản đối với khái niệm như theo Bảng.

Bảng: Các mô hình USR

Nguồn: González và cộng sự, 2010

Theo đó, mô hình học thuật truyền thống cố gắng thỏa mãn nhu cầu xã hội toàn cầu thông qua kiến ​​thức chung và đấu tranh độc lập. Mô hình học thuật hiện đại, cho thấy nguy cơ định hướng đại học theo lợi ích riêng của các nhóm quyền lực nội bộ. Tuy nhiên, cộng đồng đại học có tầm quan trọng nhất định trong mô hình này bất chấp ranh giới. Mô hình kinh doanh và công cụ dựa trên chất lượng và đánh giá, đề xuất mối quan hệ cởi mở giữa trường đại học và xã hội để thiết lập hợp tác với các bên liên quan và đóng góp vào chủ nghĩa trọng thương. Mô hình đa nguyên, toàn cầu và nội tại đề cập đến một phần SR tích hợp của mô hình các bên liên quan với sơ đồ 4 chiều: i) một cấu trúc thể chế cho sự tham gia của các bên liên quan; ii) hệ thống quản lý và văn hóa thống nhất với sự tích hợp này; iii) đánh giá kết quả với sự đồng thuận; và iv) thông tin minh bạch và trách nhiệm giải trình. Mô hình dựa trên 4 tác động, là mô hình USR quan trọng hiện nay. Các trường đại học gây ra bốn loại tác động khác nhau xung quanh chúng: giáo dục, nhận thức, tổ chức và xã hội. Theo quan điểm này, cả tác động giáo dục và nhận thức đều do chính các trường đại học gây ra với tư cách là các tổ chức, trong khi tác động xã hội và tổ chức có thể do cả các trường đại học và các tổ chức khác gây ra giữa đại học và xã hội (Vázquez và cộng sự, 2014).

Giáo dục vì sự phát triển bền vững

ESD là một phần không thể thiếu trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững toàn cầu. Nó không chỉ cung cấp kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng và năng lực cần thiết để đối mặt với các thách thức bền vững hiện tại và tương lai. Việc tích hợp ESD vào hệ thống giáo dục đòi hỏi sự hợp tác và cam kết từ nhiều bên liên quan để đảm bảo rằng các thế hệ tương lai có thể sống trong một thế giới bền vững hơn.

ESD là một khái niệm quan trọng nhằm trang bị cho công dân những kỹ năng và năng lực cần thiết để sống bền vững hơn. ESD tập trung vào các quá trình học tập và môi trường học tập có thể thúc đẩy các phẩm chất và năng lực cần thiết để đóng góp vào các hình thức tồn tại bền vững hơn. Những phẩm chất này bao gồm sự quan tâm, tôn trọng, tư duy hệ thống, khả năng đối phó với sự không chắc chắn và lo âu sinh thái, lý luận đạo đức, tư duy dự đoán và khả năng tạo ra sự thay đổi (Holfelder, 2019).

Trong bối cảnh Chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển bền vững, ESD được tích hợp vào Mục tiêu SDG 4 về Giáo dục chất lượng (Hình). ESD không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các Mục tiêu mà còn tăng cường tác động của nó bằng cách định hướng tới các thách thức bền vững mới nổi. Các nghiên cứu cho thấy ESD có mối liên hệ mạnh mẽ với các mục tiêu khác như giáo dục, khí hậu, năng lượng, thành phố bền vững, môi trường tự nhiên, tiêu dùng và sản xuất (Shulla và cộng sự, 2020).

Hình: Các mục tiêu phát triển bền vững

Nguồn: https://vietnam.un.org

Một số nhà nghiên cứu cho rằng ESD cần phải xem xét các hệ thống giáo dục hiện tại và các thực hành xây dựng tương lai không bền vững của xã hội ngày nay, nếu không ESD sẽ không tạo ra sự khác biệt đối với hiện trạng giáo dục và xã hội. ESD không chỉ là đào tạo mà còn là quá trình giáo dục nhằm mở ra các tương lai thay thế (Vallaeys, 2009).

Ngoài ra, ESD còn được hỗ trợ bởi các tổ chức quốc tế như UNESCO, và là một phần của các SDG của Liên hợp quốc. Mặc dù ESD nhận được nhiều sự chú ý trong các bối cảnh quản trị và chính sách quốc tế, việc thực hiện ESD trong thực tế vẫn còn chậm trễ, một phần do các ưu tiên khác nhau trong giáo dục ở cấp quốc gia và sự thiếu hiểu biết về ý nghĩa và tiềm năng của nó trong việc cải cách giáo dục và học tập. Tuy nhiên, ESD cũng được xem là một công cụ quan trọng để phát triển năng lực hành động của học sinh, giúp họ trở thành những người tham gia tích cực và có khả năng đưa ra quyết định có trách nhiệm để giải quyết các vấn đề (Chen và Liu, 2020).

MỐI LIÊN HỆ GIỮA USR VÀ ESD

Mối liên hệ lý thuyết giữa USR và ESD rất chặt chẽ. Nghiên cứu về USR cho thấy mối liên hệ giữa giáo dục dựa trên giá trị và việc đào tạo các chuyên gia cam kết giải quyết các thách thức về bền vững, phù hợp với sứ mệnh của các trường đại học. Sự bền vững và SR có mối quan hệ mật thiết do mục đích chung của chúng trong xã hội, với các chính sách và chiến lược USR định hình hành vi đặc trưng bởi nhận thức xã hội và bền vững cao (Severino-González, 2024). USR nhấn mạnh rằng các trường đại học không chỉ nên tập trung vào giảng dạy và nghiên cứu mà còn phải chịu trách nhiệm phục vụ xã hội, đóng góp vào sự phát triển xã hội và giải quyết các vấn đề xã hội, điều này phù hợp với các mục tiêu của ESD (Sung và cộng sự, 2024). Chiến lược chuyển đổi các trường đại học thành nơi sản xuất tri thức mới nhằm nâng cao công nghệ, hướng đến cải thiện chất lượng cuộc sống và đảm bảo SR và sự bền vững theo các SDG, càng làm nổi bật mối liên hệ giữa USR và ESD (Lan, 2025). USR đòi hỏi các trường đại học tập trung vào việc giáo dục con người bằng cách nuôi dưỡng các kỹ năng cá nhân và chuyên môn cần thiết để đóng góp vào xã hội một cách bền vững (Vergara, 2023). Như vậy, USR cung cấp khuôn khổ thể chế và cam kết để thực hiện ESD, trong khi ESD trang bị cho các cá nhân những năng lực cần thiết để thực hiện USR đối với một tương lai bền vững, tất cả đều phù hợp với chương trình nghị sự toàn cầu về SDG (Severino-González, 2024).

Các trường hợp điển hình minh họa cách các hoạt động USR hỗ trợ và thúc đẩy các mục tiêu của ESD trong các trường đại học. Đại học Bournemouth tích hợp các SDG của Liên Hợp Quốc vào nhiều chương trình khác nhau, bao gồm quản lý dự án và kinh doanh, nhằm thúc đẩy nhận thức về tính bền vững. Đại học Manchester coi SR là một mục tiêu chiến lược cốt lõi và được công nhận trên toàn cầu về tác động của mình trong lĩnh vực này. Một nghiên cứu điển hình về hai trường đại học ở Tunisia đã khám phá các hoạt động USR của họ, chủ yếu tập trung vào trách nhiệm học thuật và từ thiện (Ouragini và Louzir, 2024). Trường Đại học Tor Vergata ở Rome đang thực hiện các hoạt động quản trị ưu tiên tính bền vững và các sáng kiến giải quyết các SDG, hướng đến việc tích hợp phát triển bền vững vào giáo dục (Gerio và Fiorani, 2020).

USR đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thực hiện các mục tiêu của ESD. USR cung cấp một khuôn khổ để hướng dẫn và đánh giá các hành động trong trường đại học nhằm đóng góp vào sự phát triển bền vững của cộng đồng [27] (Vergara, 2023). USR khuyến khích các trường đại học thúc đẩy “tính hữu ích xã hội của kiến thức” nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của xã hội, bao gồm cả sự bền vững. Bằng cách tích hợp các nguyên tắc của SDG vào giảng dạy, nghiên cứu và gắn kết xã hội, USR có thể đóng vai trò là chất xúc tác để thúc đẩy sự phát triển bền vững (Sung và cộng sự, 2024).

Ngược lại, ESD góp phần nâng cao USR. ESD trao quyền cho người học những năng lực cần thiết cho sự liêm chính của môi trường, khả năng tồn tại kinh tế và một xã hội công bằng. Bằng cách phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề để giải quyết các vấn đề toàn cầu, ESD phù hợp với mục tiêu của USR là nuôi dưỡng ý thức công dân tích cực và đóng góp vào phúc lợi xã hội. Thông qua ESD, các trường đại học có thể xây dựng một văn hóa bền vững, ảnh hưởng đến thái độ và hành vi của sinh viên, giảng viên và nhân viên, dẫn đến một tương lai bền vững hơn cho tất cả mọi người. Mối quan hệ này là tương hỗ, trong đó USR cung cấp động lực và khuôn khổ thể chế để thực hiện ESD, và ESD tăng cường việc thực hiện USR đối với một tương lai bền vững.

KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý ĐỀ XUẤT

Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng chú trọng đến sự phát triển bền vững, vai trò của giáo dục đại học trở nên vô cùng quan trọng trong việc định hình một tương lai bền vững cho hành tinh và xã hội. USR và ESD nổi lên như hai khung khái niệm then chốt, định hướng cho các trường đại học trong việc đóng góp vào sự thịnh vượng chung và tính bền vững của xã hội. Hướng tới ESD là hoạt động đang thực hiện trong các trường đại học, tuy nhiên họ đang đối mặt với một số lý do cản trở việc thực hiện vai trò xã hội của họ. Quá trình thực hiện đầy đủ USR tại các trường đại học gặp phải nhiều rào cản cả bên trong lẫn bên ngoài trường. Những rào cản này bao gồm thiếu nguồn lực, thiếu hiểu biết, thiếu sự ủng hộ từ lãnh đạo, thái độ thụ động của sinh viên, thiếu kế hoạch chiến lược, thiếu hợp tác, áp lực xã hội và thiếu các quy định hỗ trợ. Vô số những trở ngại phức tạp này thường ngăn cản các trường đại học hiện thực hóa đầy đủ tiềm năng SR của mình. Do đó, cần có các biện pháp can thiệp và chiến lược có mục tiêu để vượt qua những thách thức này.

Trên cơ sở phân tích nội dung về SR, phát triển bền vững, sự liên quan đến mối liên hệ giữa USR và ESD, bài viết đề xuất một số hàm ý quản trị góp phần nâng cao nhận thức về USR và ESD với các bên liên quan như sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức cho ban lãnh đạo trường. Để thúc đẩy USR và ESD, điều quan trọng là phải nâng cao nhận thức của ban lãnh đạo trường đại học. Các hội thảo và hội nghị chuyên đề có thể được tổ chức cho hiệu trưởng và các nhà quản lý cấp cao về tầm quan trọng và lợi ích của USR và ESD. Việc phát triển các bản tóm tắt chính sách và báo cáo nhấn mạnh mối liên hệ giữa USR/ESD với danh tiếng của trường, việc tuyển sinh sinh viên và tác động xã hội cũng có thể khuyến khích cam kết của lãnh đạo. Hơn nữa, việc khuyến khích sự tham gia vào các diễn đàn quốc gia và quốc tế về USR và ESD có thể cung cấp cơ hội học hỏi các thực tiễn tốt nhất và xây dựng mạng lưới.

Thứ hai, nâng cao nhận thức cho giảng viên. Việc nâng cao nhận thức của giảng viên là điều cần thiết để tích hợp USR và ESD vào chương trình giảng dạy và nghiên cứu. Các nguyên tắc ESD và khái niệm USR nên được đưa vào các chương trình đào tạo và phát triển chuyên môn của giảng viên. Việc phát triển các nguồn lực và hướng dẫn cho giảng viên về cách lồng ghép USR và ESD vào chương trình giảng dạy và nghiên cứu của họ có thể hỗ trợ nỗ lực này. Các hội thảo và hội nghị chuyên đề giới thiệu các ví dụ thành công về tích hợp chương trình giảng dạy và các dự án nghiên cứu liên quan đến USR và ESD có thể truyền cảm hứng và cung cấp các mô hình cho giảng viên.

Thứ ba, nâng cao nhận thức cho sinh viên. Sinh viên là những bên liên quan quan trọng trong các sáng kiến USR và ESD. Việc đưa USR và ESD vào các chương trình định hướng và các hoạt động sinh viên có thể nuôi dưỡng ý thức trách nhiệm và sự tham gia. Việc cung cấp các khóa học, hội thảo và các hoạt động ngoại khóa tập trung vào tính bền vững, SR và sự tham gia của công dân có thể thu hút sự quan tâm của sinh viên. Việc thúc đẩy các cơ hội học tập phục vụ cộng đồng, tình nguyện và gắn kết cộng đồng kết nối việc học tập trên lớp với SR là đặc biệt quan trọng. Hơn nữa, việc tổ chức các sáng kiến và chiến dịch do sinh viên lãnh đạo tập trung vào tính bền vững và SR trong khuôn viên trường có thể trao quyền cho sinh viên và nâng cao nhận thức.

Thứ tư, nâng cao nhận thức cho cộng đồng. Việc gắn kết với cộng đồng rộng lớn hơn là rất quan trọng để nâng cao nhận thức về USR và ESD. Các buổi nói chuyện công khai, hội thảo và sự kiện cộng đồng giới thiệu các sáng kiến USR và ESD của trường đại học có thể xây dựng niềm tin và sự ủng hộ từ họ. Việc hợp tác với các tổ chức và doanh nghiệp địa phương trong các dự án USR và ESD có thể khuếch đại tác động và thúc đẩy học hỏi lẫn nhau. Việc sử dụng trang web của trường đại học, mạng xã hội và các kênh truyền thông khác để làm nổi bật các hoạt động USR và ESD và tác động của chúng đối với cộng đồng có thể nâng cao nhận thức và thể hiện cam kết của trường.

Tài liệu tham khảo

1. Chen S., and Liu S. (2020). Developing Students’ Action Competence for a Sustainable Future: A Review of Educational Research. Sustainability.

2. Esfijani A., Hussain F., and Chang E. (2013). University social responsibility ontology. International Journal of Engineering Intelligent Systems, Vol. 21, No 4, 271–281.

3. Holdfelder A. (2019). Towards a sustainable future with education?. Sustainability Science, 14, 943-952.

4. Gerio C. D., and Fiorani G. (2020). Fostering Sustainable Development and Social Responsibility in Higher Education: The Case of Tor Vergata University of Rome. Management Dynamics in the Knowledge Economy, 8(1), 31-44.

5. González D. C. M., Del Río A. P., Robledo I. S. and Paunero D. S. (2010). Compromiso social de la UNED. In Responsabilidad social universitaria (pp. 233-272). Netbiblo.

6. Lan H. (2023). Sustainable development of social responsibility in universities in the digital era: Perceptions and advances. Information Development, 0(0), 2025.

7. Ouragini I., and Louzir A. B. H. (2024). University social responsibility and sustainable development: illustration of adapted practices by two Tunisian Universities. Social Responsibility Journal, Vol. 20 No. 6, 1177-1192.

8. Severino-González (2024). University social responsibility and environmental education. challenges for the training of socially responsible professionals. Interciencia, 49(2), 104-110.

9. Shulla K., Filho W., Lardjane S., Sommer J., and Borgemeister C. (2020). Sustainable development education in the context of the 2030 Agenda for sustainable development. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 27, 458 – 468.

10. Sung W. P., et al. (2024). Exploring The Connection Between University Social Responsibility and Local Sustainable Development Through Practical Teaching In Higher Education. Educational Administration: Theory and Practice, 30(4), 7863-7872.

11. Vallaeys F. (2013). University social responsibility: a mature and responsible definition. in Hall, B. and Tandon, R. (eds) Higher Education in the World 5: Knowledge, Engagement and Higher Education, Contributing to Social Change, 5, Palgrave Macmillan, London, 88–96.

12. Vallaeys F., De la Cruz C., Sasia P. (2009). Responsabilidad social universitaria, Manual primeros pasos. México DF: Mc Graw Hill.

13. Vallaeys, F. (2014). Responsabilidad social universitaria. Propuesta para una definición madura y eficiente. Recuperado el, 12(06).

14. Vázquez J. L., Aza C. L., and Lanero A. (2014). Students’ experiences of university social responsibility and perceptions of satisfaction and quality of service. Ekonomski Vjesnik/Econviews: Review of contemporary business, entrepreneurship and economic, issues 28, no. Special Issue (2014): 25-39.

15. Vergara V. M. (2023). University Social Responsibility. Oxford Research Encyclopedia of Education.