ỨNG DỤNG CNTT TRONG TẠO THUẬN LỢI THƯƠNG MẠI TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA

Hàn Quốc

Năm 1989 là năm bước ngoặt đối với thương mại không giấy tờ ở Hàn Quốc. Bộ Thương mại, Công nghiệp và Năng lượng (MOCIE) đã hoàn thành "Kế hoạch cơ bản về tự động hóa quy trình ngoại thương", trong đó đặt ra cơ sở thể chế cơ bản để áp dụng Thương mại không giấy tờ. Sau đó, nhóm Dự án tự động hóa kinh doanh thương mại thuộc Hiệp hội Thương mại Quốc tế Hàn Quốc (KITA) được thành lập; đây là tổ chức xúc tiến thương mại hàng đầu tại Hàn Quốc. Đồng thời, nó cũng đặt ra các chiến lược cho Tự động hóa kinh doanh thương mại tập trung vào việc tiêu chuẩn hóa các chứng từ thương mại. Kể từ năm 1989, xúc tiến thương mại không giấy tờ ở Hàn Quốc đã trải qua 4 giai đoạn chính:

Ứng dụng ICT trong tạo thuận lợi thương mại cho phép đơn giản hóa, hài hòa và tự động hóa các thủ tục hành chính và thương mại.

Giai đoạn giới thiệu (1989-1993). Đây là giai đoạn chuẩn bị cơ sở cho các thỏa thuận thể chế để giới thiệu Tự động hóa thương mại dựa trên trao đổi dữ liệu điện tử (Electronic Data Interchange – EDI). Trong giai đoạn này, Kế hoạch cơ bản về tự động hóa quy trình ngoại thương (tháng 10/1989) đã được chuẩn bị, tiếp theo là các biện pháp khác, như: Thành lập Cơ quan thông tin thương mại Hàn Quốc (KTNET-Korea Trade Network) (tháng 6/1991) và ban hành Đạo luật Thúc đẩy tự động hóa kinh doanh thương mại (tháng 12/1991).

Giai đoạn tăng trưởng (1994-2000), bao gồm sự ra mắt của các dịch vụ, như: Dịch vụ EDI để phê duyệt xuất/nhập khẩu và Thư tín dụng (L/C) (tháng 01/1994); Tờ khai xuất khẩu (tháng 12/1994); Dịch vụ EDI cho khai báo hàng nhập khẩu (tháng 7/1996); Xuất/nhập Hệ thống hợp nhất kê khai (tháng 12/1996); Dịch vụ EDI cho vận chuyển hàng hóa xuất khẩu/nhập khẩu và hoàn thuế thuế quan (Tháng 7/1997); e-C/O (Giấy chứng nhận xuất xứ) và công chứng của hóa đơn thương mại và dịch vụ EDI dựa trên internet (tháng 6/2000). Trong giai đoạn này, phạm vi của chứng từ điện tử đã được mở rộng để bao gồm các quy trình điện tử của các công việc liên quan đến xuất khẩu/nhập khẩu chính nhằm nâng cao hiệu quả của các thủ tục xuất khẩu/nhập khẩu.

Giai đoạn cất cánh (2001-2007). Trong giai đoạn này, Dự án giao dịch không cần giấy tờ đã được đẩy nhanh thông qua các hành động như: Tham gia Liên minh Thương mại Điện tử Toàn châu Á (PAA) (tháng 3/2001); Thành lập Hệ thống quản lý hậu cần qua internet được phát triển (eLogisFrame) (tháng 12/2001); Thành lập Ủy ban Thương mại Điện tử Quốc gia (tháng 7/2003); Xây dựng Kế hoạch Tạo thuận lợi cho Thương mại Điện tử (tháng 12/2003); Sửa đổi Đạo luật tạo thuận lợi cho thương mại điện tử và khởi động dự án cho hệ thống Giao dịch không giấy tờ quốc gia dựa trên internet (tháng 12/2005); Mở UTradeHub (tháng 5/2007). Đây là một nền tảng thương mại không cần giấy tờ cho phép các thương nhân xử lý giao dịch điện tử với các tổ chức chính phủ, dịch vụ hải quan, ngân hàng, công ty hậu cần thông qua một giao diện hệ thống liền mạch. UTradeHub cũng đảm bảo lưu trữ và duy trì thông tin thương mại một cách an toàn thông qua hệ thống chuyển tiếp và kho lưu trữ chứng từ thương mại được ủy quyền.

Giai đoạn nâng cấp (2008 - nay). Giai đoạn này, UTradeHub đã được nâng cấp để phổ biến rộng rãi hơn thương mại không cần giấy tờ. Sau đó, UTradeHub đã được công nhận rộng rãi ở nước ngoài như một hệ thống giao dịch không cần giấy tờ tốt và xây dựng mạng lưới toàn cầu cho thương mại không cần giấy tờ. Giai đoạn này đã phát triển sâu sắc hơn hoạt động thương mại không cần giấy tờ với các hoạt động sau: Bộ Tư pháp chỉ định KTNET là cơ quan đăng ký tiêu đề vận đơn điện tử (e-B/L) (tháng 9/2008); Ra mắt dịch vụ xác nhận mua hàng (tháng 11/2008); Xây dựng hệ thống đàm phán (quyết toán tài chính) điện tử và hoàn thành dự án thử nghiệm với Hyundai Motor Corporation (tháng 5/2010).

Malaysia

Khi ICT được áp dụng trong tạo thuận lợi thương mại ở Malaysia, có một số sáng kiến ​​tạo thuận lợi thương mại đang diễn ra ở Malaysia, đó là: Các sáng kiến ​​liên quan đến thương mại qua biên giới; Các sáng kiến ​​liên quan đến Nhóm Công tác về tạo thuận lợi thương mại; Cơ chế một cửa quốc gia (NSW); và đề xuất cho Viện Thuận lợi hóa Thương mại Malaysia (TFIM).

Các sáng kiến ​​thương mại xuyên biên giới (TAB) nhằm mục đích cải tiến quy trình về thời gian của quy trình nhập/xuất khẩu. Trong số các sáng kiến ​​của TAB, việc hình thành Cảng Klang Net là một hành động quan trọng của Chính phủ Malaysia nhằm tạo thuận lợi cho thương mại. Cảng Klang Net là một hệ thống điện toán đám mây cộng đồng thuộc sở hữu của Port Klang Authority (PKA). Mục tiêu chính của nó là thúc đẩy nền tảng điện tử quy mô toàn diện để tạo điều kiện thúc đẩy khả năng chuỗi cung ứng và hậu cần đầu cuối. Hệ thống này cho phép hợp tác xuyên biên giới thông qua trao đổi điện tử và chia sẻ dữ liệu bằng cách sử dụng các tiêu chuẩn toàn cầu đã được thống nhất. Nó cho phép trao đổi dữ liệu nhanh chóng giữa các hệ thống máy tính khác nhau thông qua các cổng thông báo chung.

Một sáng kiến tạo thuận lợi thương mại khác là Giấy chứng nhận xuất xứ không ưu đãi điện tử (e-NPCO). Sáng kiến này khuyến khích các phòng thương mại Malaysia thiết lập hệ thống NPCO điện tử của riêng họ để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hành và xử lý NPCO, cũng như ngăn cản việc trao đổi thông tin xuyên biên giới để tránh các trường hợp CO trái phép.

Thái Lan

Năm 2008, Thái Lan thành lập Cơ chế một cửa quốc gia (NSW), cung cấp dịch vụ Hải quan điện tử nhằm tạo thuận lợi cho các giao dịch thương mại quốc tế. Nó phù hợp với Thỏa thuận thiết lập Cơ chế một cửa ASEAN (ASW) tích hợp NSW của các nước ASEAN. Nó đã cho phép trao đổi an toàn các chứng từ điện tử thương mại và vận chuyển giữa các cơ quan chính quyền và doanh nghiệp, cũng như thông quan và phát hành hoàn toàn tự động tại 660 trạm hải quan trên toàn quốc.

Vào tháng 11/2011, NSW có khoảng 8.000 thuê bao phụ phục vụ khoảng 100.000 thương nhân và 36 cơ quan quản lý liên quan đến xuất - nhập khẩu, hậu cần và chuỗi cung ứng. Tất cả các cơ quan thuộc Chính phủ và thương nhân có thể tham gia vào môi trường 1 cửa miễn phí. Trong đó, thương nhân chỉ phải trả một khoản phí nhỏ cho việc nộp chứng từ điện tử thông qua VAS. Đối với giao dịch có dữ liệu nhỏ hơn 25 Kbyte, các nhà giao dịch phải trả 25 bạt Thái Lan (THB). Họ trả 1 THB cho mỗi Kbyte bổ sung. Mức phí tối đa là 300 THB bất kể kích thước dữ liệu.

Hiện tại, NSW có khoảng 10.100 thuê bao, phục vụ khoảng 100.000 công ty thương mại và 20 cơ quan chính phủ. ASW cũng đang được vận hành trên cơ sở thí điểm hỗ trợ việc trao đổi giấy chứng nhận xuất xứ nội khối ASEAN và Tài liệu Tuyên bố Hải quan ASEAN giữa Thái Lan và 6 nước ASEAN. Việc thực hiện NSW liên quan đến các bên liên quan từ các cơ quan thuộc Chính phủ, cũng như các cộng đồng thương mại và vận tải. Sự hợp tác chặt chẽ giữa các tổ chức này là rất quan trọng cho sự thành công của dự án. Sự hợp tác liên ngành thành công để thực hiện NSW ở Thái Lan nhờ rất nhiều vào vai trò của Ủy ban Phát triển Kinh tế và Xã hội Quốc gia (NESDB), Hải quan Hoàng gia Thái Lan và Bộ Thông tin và Truyền thông Công nghệ (MICT). Vai trò của họ thường được thực hiện bởi các quan chức chính quyền cấp trung, không chỉ giữ tất cả các bên liên quan tham gia, khiến các bên liên quan này có trách nhiệm với dự án và buộc họ phải cộng tác, mà còn đảm bảo tính liên tục của dự án NSW, khi có những thay đổi trong Chính phủ hành chính. Các cơ quan thuộc Chính phủ đảm trách những nhiệm vụ sau:

- NESDB, một tổ chức tư vấn của Chính phủ giúp giải quyết chính sách kinh tế, được chỉ định làm thư ký cho Ủy ban Hậu cần Quốc gia. NESDB hỗ trợ Ủy ban trong việc phát triển các chiến lược để thúc đẩy phát triển hậu cần, bằng cách chuẩn bị các dịch vụ chính sách cho các nhà hoạch định cấp cao và tư vấn cho Nội các về tình hình phát triển hậu cần.

- Hải quan Hoàng gia Thái Lan được bổ nhiệm làm thư ký cho Tiểu ban tích hợp dữ liệu cho xuất - nhập khẩu và logistics. Đơn vị này hỗ trợ tiểu ban soạn thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện NSW của Thái Lan. Để đảm bảo rằng tất cả các tiểu dự án và kế hoạch ngân sách từ tất cả các cơ quan chính phủ tham gia đều được sắp xếp hợp lý, Hải quan Hoàng gia Thái Lan đã tham khảo ý kiến ​​chặt chẽ của các cơ quan chính phủ tham gia thực hiện NSW. Thông qua sự hợp tác chặt chẽ của lãnh sự, Hải quan Hoàng gia Thái Lan đã thu hút các cơ quan chính phủ tham gia vào việc thực hiện NSW trong việc soạn thảo Kế hoạch hành động quốc gia.

- MICT được Nội các bổ nhiệm để xử lý các khía cạnh quản lý của việc thực hiện NSW. Nó tạo điều kiện cho sự phối hợp liên ngành thông qua Văn phòng quản lý dự án (PMO) do Văn phòng Thư ký Thường trực của MICT thiết lập. Cùng với Hải quan Hoàng gia Thái Lan, MICT đã tổ chức một số sự kiện nâng cao nhận thức cấp cao. Những sự kiện này đã giúp thúc đẩy sự hiểu biết chung về dự án, phù hợp với kỳ vọng của các bên liên quan và củng cố các cam kết của họ. MICT cũng tổ chức một số buổi chia sẻ thông tin về các phương pháp, công cụ, kỹ thuật và tiêu chuẩn có liên quan. Những sự kiện này đã góp phần tin tưởng vào cách tiếp cận phát triển và sự tin tưởng của tất cả các bên liên quan.

HÀM Ý CHÍNH SÁCH CHO VIỆT NAM VỀ ỨNG DỤNG ICT TRONG TẠO THUẬN LỢI THƯƠNG MẠI

Qua nghiên cứu cho thấy, Chính phủ của các quốc gia này đã rất tích cực trong việc thực hiện các sáng kiến ​​hòa giải thương mại. Quan trọng hơn, quan hệ đối tác giữa khu vực công và tư nhân đã được sử dụng và đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo thực hiện thành công các sáng kiến. Qua đó, để ứng dụng ICT trong tạo thuận lợi thương mại tại Việt Nam, một số hàm ý được đưa ra như sau:

Chính phủ phải chủ động và đảm bảo việc lập kế hoạch và triển khai ứng dụng ICT nhằm tạo thuận lợi thương mại phù hợp để đạt được lợi ích của tiến bộ công nghệ, giảm thời gian và chi phí giao dịch, tăng tính minh bạch, nâng cao năng lực cung ứng, tạo cơ hội kinh doanh và đạt được mục tiêu cuối cùng là tích hợp vào cổng thương mại toàn cầu. Việc đẩy mạnh ứng dụng ICT trong hoạt động của các cơ quan quản lý nhà nước cần góp phần tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại, nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam.

Chính phủ cần triển khai đồng bộ các hệ thống hải quan từ hệ thống giám sát hàng hóa tại cảng biển, cảng hàng không, hệ thống quản lý hàng gia công, sản xuất xuất khẩu, hệ thống định vị điện tử phục vụ công tác giám sát đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Các chính sách đẩy mạnh ứng dụng ICT cần hướng tới việc duy trì, hỗ trợ vận hành và đảm bảo hệ thống dịch vụ công trực tuyến hoạt động liên tục nhằm tăng số lượng hồ sơ thủ tục hành chính được tiếp nhận, xử lý bằng phương thức điện tử và sẵn sàng cung cấp dịch vụ công trực tuyến ở những mức độ cao hơn. Trong thời gian tới, Việt Nam cần phân tích, đánh giá tình hình phát triển và ứng dụng ICT trong tạo thuận lợi thương mại và một số tác động đối với Việt Nam nói chung./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bagga, S, and Singh, G. N. (2012). Applications of Data Mining, International Journal for Science and Emerging Technologies with Latest Trends, 1(1), 19-23
2. Chaparro-Peláez, J., Agudo-Peregrina, A. F, and Pascual-Miguel, F. J. (2016). Conjoint analysis of drivers and inhibitors of e-commerce adoption, Journal of Business Research, 69 (4), 1277-1282
3. Finnegan, P, and Longaigh, S.N. (2002). Examining the effects of information technology on control and coordination relationships. An exploratory study in subsidiaries of pan-national corporations. Journal of Information Technology, 17 (3), 149-163
4. Jahanshahi, A.A., Zhang, S. X, and Brem, A. (2013). E-commerce for SMEs. Empirical insights from three countries, Journal of Small Business and Enterprise Development, 20(4), 849-865
5. Mohd Sam, M. F, and Hoshino, Y. (2013). Performance of ICT industry in six asian countries. International Journal of Business Administration, 4(6), 96-119
6. Notomi, N., Tsukamoto, M., Kimura, M, and Yasamoto, S. (2015). ICT and the Future of the Retail Industry - Consumer-Centric Retailing, NEC Technical Journal, 10(1), 38-41
7. Pellan, M. I, and Wong, M. H. (2013). Trade facilitation in ASEAN and ASEAN+ 1 FTAS: An analysis of provisions and progress, Journal of World Trade, 47(2)
8. Sam, M. F. M., Hoshino, Y, and Tahir, M. N. H. (2012). The Adoption of Computerized Accounting System in Small Medium Enterprises in Melaka, Malaysia. International Journal of Business and Management, 7, 12-25
9. Shin, J, and Park, Y. (2007). Building the national ICT frontier: The case of Korea. Information Economics and Policy, 19, 249-277
10. Sung, N. (2007). Information technology, efficiency and productivity: evidence from Korean local governments, Applied Economics, 39, 1691-1703

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Trường Đại học Công đoàn

(Bài đăng trên Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 35 năm 2021)