TS. Tô Trung Nam

Khoa Logistics và Quản lý Công nghiệp, Trường kinh tế Tài chính, Trường Đại học Thủ Dầu Một

Email: namtt@tdmu.eddu.vn

Tóm tắt

Xây dựng hệ sinh thái ESG (môi trường, xã hội và quản trị) bền vững có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội đất nước, góp phần đạt các mục tiêu chiến lược của Đảng, Nhà nước. Bài viết này tìm hiểu kinh nghiệm xây dựng hệ sinh thái ESG của một số nước trên thế giới, đánh giá thực trạng xây dựng hệ sinh thái ESG ở nước ta thời gian qua, trên cơ sở đó, rút ra một số kinh nghiệm cơ bản xây hệ sinh thái ESG trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Từ khóa: Hệ sinh thái ESG, phát triển bền vững, Việt Nam, kinh nghiệm quốc tế

Summary

Building a sustainable ESG ecosystem plays a crucial role in the socio-economic development of the country, contributing to the achievement of the strategic goals set by the Party and the State. This article examines the experiences of several countries in developing ESG ecosystems, assesses the current status of ESG ecosystem building in Viet Nam, and, on that basis, draws key lessons for fostering an ESG ecosystem in the nation’s era of growth and transformation.

Keywords: ESG ecosystem, sustainable development, Viet Nam, international experience

ĐẶT VẤN ĐỀ

Hệ sinh thái ESG là sự kết hợp của ba yếu tố environmental (môi trường), social (xã hội) và governance (quản trị) được sử dụng để đánh giá và quản lý các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị trong hoạt động kinh doanh và đầu tư. Hệ sinh thái này bao gồm nhiều bên liên quan và cơ cấu khác nhau, tất cả đều đóng góp vào việc thúc đẩy thực hành bền vững và có trách nhiệm. Trong những năm gần đây, trước diễn biến phức tạp của thách thức an ninh phi truyền thống, như dịch bệnh, thiên tai… đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống con người, hoạt động của các tổ chức, doanh nghiệp, công ty. Trước bối cảnh đó, các nhà kinh doanh phát triển rất quan tâm đến vấn đề môi trường, ảnh hưởng xã hội đối với sự phát triển của tổ chức, doanh nghiệp, công ty do mình sáng lập ra. Vì vậy, xây dựng hệ sinh thái ESG bền vững ở Việt Nam thông qua nghiên cứu những kinh nghiệm quốc tế có vai trò quan trọng để tăng tốc, bứt phá thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đã được Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII và các nghị quyết Hội nghị Trung ương (khoá XIII) của Đảng xác định.

KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRONG XÂY DỰNG HỆ SINH THÁI ESG

Hàn Quốc

Hàn Quốc là một trong những quốc gia đi đầu ở khu vực châu Á trong xây dựng hệ sinh thái ESG. Theo Bộ Môi trường Hàn Quốc, bất kỳ một doanh nghiệp nào hoạt động cũng phải thực hiện bộ tiêu chí và nguyên tắc phân loại xanh nhằm mục đích thúc đẩy các hoạt động kinh tế xanh phát triển thân thiện với môi trường, ngăn chặn tình trạng ô nhiễm, khí thải độc hại, ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân. Trong đó, bộ tiêu chí phân loại xanh bao gồm 6 mục tiêu cụ thể về môi trường: giảm khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu, nước, kinh tế tuần hoàn, ô nhiễm, đa dạng sinh học. Còn về nguyên tắc, không được gây tổn hại đáng kể đến các mục tiêu môi trường khác trong quá trình đạt được các mục tiêu môi trường; không được vi phạm pháp luật liên quan đến nhân quyền, lao động, an toàn, chống tham nhũng, di sản văn hoá. Ngoài ra, Chính phủ Hàn Quốc còn áp dụng một số biện pháp để thực hiện bộ tiêu chí phân loại xanh như: tập trung phát hành trái phiếu xanh để thực hiện các chương trình, dự án, công trình liên quan đến an sinh xã hội, chăm sóc sức khoẻ cho người già; đẩy mạnh phát triển kinh tế tư nhân, tập trung xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng đồng bộ, hiện đại… Thực tiễn những tập đoàn lớn của Hàn Quốc như Sam Sung, LG… đều thực hiện những bộ quy tắc về tiêu chí và nguyên tắc phân loại xanh.

Chính phủ Hàn Quốc cũng rất coi trọng hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) để đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước một cách tốt nhất, nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp Hàn Quốc trên trường quốc tế. Các công ty trước khi mở rộng, phát triển nghiên cứu thị trường rất kỹ lưỡng, thực hiện những quy trình rất bài bản để bảo đảm cho sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp. Trong quá trình phát triển hệ sinh thái ESG, Chính phủ Hàn Quốc luôn đồng hành cùng doanh nghiệp, cam kết trong việc thực hiện các chương trình, mục tiêu đã đề ra, góp phần tích cực vào việc mở rộng quan hệ hợp tác với các nước có cùng mục tiêu phát triển hệ sinh thái ESG; sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ kinh nghiệm phát triển hệ sinh thái ESG đối với các nước khác.

Nhật Bản

Để xây dựng hệ sinh thái ESG, Chính phủ Nhật Bản đã xây dựng bộ tiêu chí chống biến đổi khí hậu, mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo, thực hiện cơ chế định giá carbon, phát hành trái phiếu chuyển đổi xanh để tài trợ cho các dự án giúp giảm thải carbon bao gồm các dự án điện gió và năng lượng mặt trời. Chính phủ xây dựng chương trình chuyển đổi xanh và chuyển đổi số kỹ thuật trên phạm vi toàn quốc. Doanh nghiệp cũng như các địa phương phải thực hiện nghiêm túc những chỉ tiêu, yêu cầu do Chính phủ đặt ra. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp của Nhật Bản ứng dụng tối đa các công nghệ tự động và công nghệ xanh để tối ưu hoá quy trình, giảm thiểu đáng kể lãng phí và bảo đảm cung cấp nguồn năng lượng sạch.

Nhật Bản thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh với 2 mục tiêu trọng tâm là giảm thiểu lượng carbon phát thải từ quá trình sản xuất điện và sử dụng điện thay thế cho các nguồn năng lượng hoá thạch trong ngành công nghiệp. Để thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh, quốc gia này thành lập Quỹ Đổi mới xanh, đẩy mạnh hợp tác với các quốc gia có thế mạnh ở châu Âu và Hoa Kỳ.

Đặc biệt, Chính phủ Nhật Bản luôn phản ứng linh hoạt với các thách thức từ bên ngoài tác động đến doanh nghiệp, như: hỗ trợ về mặt tài chính, giảm thuế, sẵn sàng tham gia đàm phán với các nước khác để bảo đảm quyền lợi cho doanh nghiệp… Luôn đồng hành với doanh nghiệp trong quá trình phát triển, xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường, bảo đảm sức khỏe của con người.

MỘT SỐ KINH NGHIỆM RÚT RA

Thực trạng xây dựng hệ sinh thái ESG tại Việt Nam

Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, Chính phủ Việt Nam luôn coi trọng đến yếu tố bền vững, xây dựng nền kinh tế xanh, ít ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Việt Nam đã xây dựng, ban hành Luật Bảo vệ môi trường với sự tham gia của các cơ quan, ban, ngành địa phương. Chính phủ cũng đẩy mạnh cắt giảm các thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp làm việc; xây dựng khung pháp lý để nâng cao năng lực quản trị nhà nước và hỗ trợ phát triển các tổ chức xã hội.

Các doanh nghiệp trong quá trình phát triển đều gắn với xây dựng hệ thống các công trình giảm thiểu ô nhiễm môi trường, xử lý các chất thải ngay trong phạm vi doanh nghiệp, không để ảnh hưởng đến môi trường xung quanh. Hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam đều quan tâm đến yếu tố quản trị và môi trường, thực hiện theo đúng cam kết đã xác định, trong đó 80% doanh nghiệp cam kết thực hành ESG ở mức độ cao. Nguyên nhân thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện cam kết này do: (1) Xuất phát từ nhu cầu của người tiêu dùng; (2) Xuất phát thực trạng nguồn lao động chất lượng cao còn thấp; (3) Xuất phát từ mối quan hệ giữa các nhà đầu tư. Cụ thể: yếu tố về cải thiện hình ảnh thương hiệu và uy tín là (82%), yếu tố duy trì cạnh tranh trên thị trường là (68%), yếu tố về thu hút và giữ chân nhân tài là (42%), yếu tố về áp lực từ nhà đầu tư là (40%) (Khánh Trình, 2024). Tiên phong đi đầu trong thực hiện ESG là lĩnh vực tài chính - ngân hàng từ năm 2013 đến nay, với ACB là ngân hàng tiên phong trong thực hiện ESG.

Mặc dù vậy, quá trình phát triển hệ sinh thái ESG ở Việt Nam còn một số hạn chế. Nhiều doanh nghiệp chưa mạnh dạn áp dụng ESG trong quá trình sản xuất, kinh doanh; chưa có sự gắn kết một cách hài hoà, đồng bộ giữa 3 yếu tố môi trường, xã hội, quản trị. Các chỉ số về xử lý chất thải chưa đạt tiêu chuẩn, còn ảnh hưởng đến sức khoẻ con người, năng lực cạnh tranh trên thị trường không cao, còn phụ thuộc nhiều vào thị trường nước ngoài; nguồn nhân lực xanh phục vụ cho xây dựng hệ sinh thái ESG còn thiếu. Một số doanh nghiệp chưa đủ tự tin, bản lĩnh để thực hiện ESG.

Bài học rút ra

Qua nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và thực tế phát triển hệ sinh thái ESG ở Việt Nam, bài viết đưa ra một số giải pháp phát triển ESG bền vững trong thời gian tới:

Một là, xây dựng các tiêu chí, nguyên tắc, quy định cho sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp

Đây là một kinh nghiệm rất quan trọng để phát triển bền vững ESG hiện nay. Chính phủ và cơ quan, ban, ngành liên quan xây dựng các tiêu chí, nguyên tắc, quy định cho từng lĩnh vực, hoạt động cụ thể, gắn với xây dựng các công trình, dự án phục vụ hữu ích cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Các doanh nghiệp căn cứ vào các tiêu chí, nguyên tắc, quy định để xác định lộ trình, bước đi phù hợp, hiệu quả, tránh lãng phí. Khi đã có tiêu chí, nguyên tắc, quy định cho từng lĩnh vực hoạt động, các doanh nghiệp cần phải thực hiện theo đúng yêu cầu đã xác định. Đây cũng là cơ sở để các cơ quan, ban, ngành kiểm tra, rà soát, đánh giá chất lượng sản phẩm, quy trình hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

Hai là, có cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển ESG

Cần khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong nước tham gia vào các chuỗi phát triển xanh, đẩy mạnh liên doanh, liên kết với các doanh nghiệp nước ngoài để trao đổi, cung cấp nguyên vật liệu, tiêu thụ sản phẩm. Trong quá trình phát triển, các bộ, ban, ngành liên quan cần định hướng sản xuất, kinh doanh cho doanh nghiệp, tập trung vào những sản phẩm thân thiện với môi trường, tái chế chất thải, hỗ trợ doanh nghiệp kiểm kê khí nhà kính, chuyển đổi số nhằm tối ưu hoá vận hành.

Nhà nước cũng cần tiếp tục hoàn thiện chính sách về giảm thuế, miễn thuế đối với doanh nghiệp có nhiều đóng góp vào phát triển kinh tế xanh. Có chính sách hỗ trợ, kích cầu, giảm thuế, giảm lãi suất để doanh nghiệp vượt qua thời điểm khó khăn, tiếp tục phát triển. Tổ chức các cuộc hội thảo, toạ đàm với doanh nghiệp, tổ chức quốc tế để chia sẻ, phổ biến kinh nghiệm, phương pháp cách thức xây dựng hệ sinh thái ESG cho doanh nghiệp.

Ba là, doanh nghiệp cần chủ động trong việc thực hiện các cam kết về xây dựng hệ sinh thái ESG

Các doanh nghiệp Việt Nam cần thực hiện đúng những cam kết đã thể hiện trong văn bản với cơ quan, chức năng; nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của việc xây dựng hệ sinh thái ESG là giá trị cốt lõi, gắn liền với mô hình kinh doanh, tầm nhìn dài hạn trong phát triển bền vững hiện nay. Tích hợp ESG vào chiến lược sản xuất kinh doanh một cách thiết thực, cụ thể; không chạy theo lợi nhuận trước mắt để huỷ hoại môi trường, khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên, xây dựng thương hiệu, uy tín cho sản phẩm của doanh nghiệp, có vị trí nhất định trên thị trường.

Doanh nghiệp cần đẩy mạnh thực hiện các dự án, chương trình phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn để giảm thiểu các chất, khí thải carbon ra môi trường bên ngoài. Ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại vào sản xuất kinh doanh, chuyển đổi số các quy trình, các bước quản lý, giám sát, lưu thông, phân phối trên thị trường, bảo đảm cho các sản phẩm đáp ứng tốt nhất nhu cầu của người dân. Tăng cường hợp tác, liên doanh với các doanh nghiệp nước ngoài của Hàn Quốc, Nhật Bản để tranh thủ học hỏi cách thức, biện pháp thực hành ESG.

Tài liệu tham khảo:

1. Bình Anh (2024). Kinh nghiệm xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp từ Singapore, https://doanhnghiephoinhap.vn/kinh-nghiem-xay-dung-he-sinh-thai-khoi-nghiep-tu-singapore-90446.html.

2. Chánh Tài (2024). Ngược xu hướng toàn cầu, Nhật Bản tăng tốc đâu tư ESG, https://thesaigontimes.vn/nguoc-xu-huong-toan-cau-nhat-ban-tang-toc-dau-tu-esg/.

3. Khánh Trình (2024), Chìa khoá cho phát triển bền vững, https://nhandan.vn/chia-khoa-cho-phat-trien-ben-vung-post817072.html.

4. Trang Phạm (2025), Thực thi ESG: Chiến lược phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới, https://tapchinganhang.gov.vn/thuc-thi-esg-chien-luoc-phat-trien-ben-vung-trong-ky-nguyen-moi-15895.html.