Thiên tai gây thiệt hại lớn về người và tài sản

Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, có khoảng 3200km đường bờ biển, 2,732 con sông với hệ thống lưu vực chiếm đến 80% lãnh thổ. Do đó, Việt Nam là quốc gia chịu nhiều hiểm họa thiên tai trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương như bão, lũ lụt, hạn hán, lốc, xoáy, sạt lở đất…Trong đó, bão và lụt là hai loại hình thiên tai thường xuyên xảy ra, gấy thiệt hại lớn về người và tài sản.

Theo số liệu thống kê trong thời gian 25 năm gần đây (1989-2013), trong tổng số trên 260 sự kiện trong giai đoạn trên, rủi ro bão và lụt chiếm tỷ trọng cao nhất (chiếm vào khoảng gần 40%/mỗi loại hình thiên tai bão, lụt), bình quân diễn ra 5-6 sự kiện/năm.

Cần giải pháp tài chính hiệu quả để giảm thiểu rủi ro thiên tai

Cụ thể, theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam là nước có tỷ lệ thiệt hại về người (đứng thứ 22) trên thế giới, bình quân hàng năm số người chết do thiên tai khoảng 750 người; thiệt hại kinh tế bình quân vào khoảng gần 1% GDP/năm (40.000 tỷ đồng theo giá so sánh 2014). Trong bối cảnh diễn biến thiên tai, biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp và khó lường, WB dự báo, trong tương lai, thiệt hại do thiên tai gây ra có thể lên đến mức 3,6% và 4,1% GDP của Việt Nam đối với các sự kiện thiên tai có tần suất 1/100 và 1/200 năm.

Theo ông Sebastian Eckardt, Chuyên gia kinh tế trưởng của WB, Việt Nam là quốc gia phải gánh chịu nhiều nguy cơ thiên tai như bão, lốc xoáy, lũ lụt và hạn hán. Ước tính khoảng 60% tổng diện tích đất đai và 71% dân số phải chịu nguy cơ bão và lũ lụt. Theo số liệu thống kê mới nhất, tổn thất kinh tế trực tiếp bình quân do bão và lũ lụt ước bằng khoảng 0,8% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), đứng thứ 3 (sau Myanmar và Philippines) trong các quốc gia thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á.

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Hữu Chí đánh giá, hệ thống các giải pháp tài chính hiện hành đã cơ bản đáp ứng được yêu cầu hỗ trợ khẩn cấp và chi khắc phục thiên tai, đảm bảo nhanh chóng ổn định sản xuất và đời sống của nhân dân. Tuy nhiên, trong trường hợp xảy ra sự kiện thảm họa như WB dự báo, thì ngân sách nhà nước sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc hỗ trợ, khắc phục hậu quả thiên tai. Thiệt hại này làm cản trở sự tăng trưởng GDP của nền kinh tế nước nhà.

Cần giải pháp tài chính hiệu quả

Trước tình hình này, mô hình rủi ro thiên tai lần đầu tiên được xây dựng tại Việt Nam giúp Chính phủ có đánh giá tốt hơn về khả năng xảy ra và mức độ nghiêm trọng của tổn thất do thiên tai. Mô hình này cũng có thể được sử dụng nhằm lập kế hoạch ứng phó với các tác động về tài chính của thiên tai trước khi chúng xảy ra. Dự kiến mô hình hoàn chỉnh do WB tư vấn sẽ được chuyển giao vào tháng 12/2016.

Hiện tại, Chính phủ đang sử dụng một số nguồn kinh phí để cung cấp tài chính cho công tác ứng phó và phục hồi sau thiên tai, bao gồm nguồn dự phòng ngân sách ở trung ương và các địa phương, các khoản phân bổ ngân sách cụ thể, nguồn dự trữ nhà nước bằng vật chất, quỹ dự trữ tài chính, quỹ phòng chống thiên tai, các công cụ chuyển giao rủi ro như bảo hiểm, và viện trợ của các nhà tài trợ.

Tuy nhiên, đa phần các cấp lệ thuộc nhiều vào ngân sách trung ương để chi phí khắc phục sau thiên tai. Hiện tại, dù Quỹ phòng chống thiên tai được thành lập ở cấp tỉnh, song còn nhiều những hạn chế, khiến cho các quỹ này không thể vận hành được một cách đầy đủ, trong khi đó các công cụ chuyển giao rủi ro mang tính đổi mới vẫn còn ở giai đoạn sơ khai.

Trên thực tế, từ năm 2013, WB với sự hỗ trợ của Chính phủ Thụy Sĩ (SECO) đã hỗ trợ Việt Nam cải thiện các giải pháp tài chính và bảo hiểm rủi ro thiên tai của nhà nước thông qua xây dựng mô hình rủi ro thiên tai dành riêng cho Việt Nam. Đồng thời, cải thiện các giải pháp tài chính bảo vệ ngân sách nhà nước với thiên tai và phát triển thị trường bảo hiểm rủi ro thiên tai trong nước.

Đại diện của WB cho rằng, mô hình rủi ro thiên tai sẽ giúp Chính phủ Việt Nam và các tổ chức đánh giá về khả năng xảy ra, mức độ nghiêm trọng của tổn thất do thiên tai gây ra và lập kế hoạch đối phó trước về mặt tài chính với tác động của những sự kiện đó.

Đồng quan điểm về kết quả của mô hình rủi ro thiên tai cho Việt Nam, ông Olivier Mahul, Chuyên gia trưởng toàn cầu, Trưởng phái đoàn, Quản lý Chương trình Giải pháp tài chính rủi ro thiên tai (WB) đánh giá, Việt Nam có thể phải chịu tổn thất vật chất đối với tài sản của khu vực công và tư nhân do lũ lụt, bão và động đất lên đến 30,2 ngàn tỷ đồng mỗi năm.

Theo đó, nghĩa vụ dự phòng của Chính phủ được ước tính ở mức 5,9 nghìn tỷ đồng. Tài sản của cư dân và tài sản của khu vực công (công sở và cơ sở hạ tầng công cộng) lần lượt chiếm 65% và 11% tổng thiệt hại.

Dự kiến trong 50 năm tới, với xác suất 40%, Việt Nam có thể phải chịu thiệt hại vượt quá 141,2 nghìn tỷ đồng do lũ lụt, bão hoặc động đất. Tổn thất bình quân hàng năm ở một số địa phương có thể cao hơn 1,7 nghìn tỷ đồng. Các địa phương khu vực Bắc Trung Bộ có tỷ lệ nghèo cao hơn cũng có xu hướng phải đối mặt với thiệt hại cao hơn do bão và lũ lụt.

Bà Nguyễn Hồng Giang, chuyên gia SECO cho biết, Thụy Sĩ đã hỗ trợ các nước ASEAN đối phó thiên tai, giảm rủi ro do thiên tai gây ra cho ngân sách. Điều này cũng dẫn đến việc Việt Nam phụ thuộc các nguồn tài trợ để khắc phục rủi ro sau thiên tai. Vì vậy cần thiết phải có các biện pháp tài chính và bảo hiểm.

WB cho rằng, hiện tại các công cụ chuyển giao rủi ro mới như bảo hiểm hiện mới chỉ ở giai đoạn sơ khai. Việt Nam hiện chưa có một chiến lược toàn diện nhằm điều phối và tối ưu hóa các nguồn vốn có thể huy động, đặc biệt ở các cấp địa phương.

Theo đó, các chuyên gia của WB khuyến nghị, Việt Nam cần xây dựng chiến lược bảo vệ tài chính cho các phí tổn do thiên tai gây ra. Chiến lược bảo vệ tài chính phải là một phần của chương trình tổng thể quản lý rủi ro thiên tai và biến đổi khí hậu chung.

Các cơ chế chính sách, pháp luật, thể chế và vận hành cũng như hoạt động thực chất của các quỹ này cần được Việt Nam rà soát nhằm tăng cường khả năng chống chịu về tài chính của các địa phương. Khu vực tư nhân là đối tác thiết yếu đóng góp về vốn, chuyên môn kỹ thuật và các giải pháp tài chính sáng tạo để bảo vệ tốt hơn cho chính quyền và xã hội nhằm đối phó với thiên tai.

Trước thực trạng này, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Hữu Chí nhận định, Trong bối cảnh hiện tại, rất cần các giải pháp tài chính hiệu quả để giảm thiểu rủi ro thiên tai, giảm “gánh nặng” cho ngân sách nhà nước. Do đó, việc xây dựng, phát triển các hệ thống giải pháp tài chính mới về quản lý rủi ro và chuyển giao rủi ro thiên tai là rất cần thiết. Trong đó, giải pháp về bảo hiểm là một công cụ, giải pháp hữu hiệu, không chỉ giảm nhẹ gánh nặng về ngân sách nhà nước, chuyển giao rủi ro ra thị trường quốc tế mà còn góp phần tăng cường nhận thức về rủi ro thiên tai, xây dựng kế hoạch và phòng, chống thiên tai./.