Đây là một số thông tin chính được Bảo hiểm xã hội Việt Nam công bố tại buổi Tọa đàm "Gỡ vướng trong khởi kiện trốn đóng bảo hiểm xã hội" được tổ chức chiều 08/05 tại Hà Nội.

Nợ khoảng 14.000 tỷ đồng

Tại buổi tọa đàm, ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam thông tin, mặc dù thời gian qua đã thực hiện nhiều biện pháp để xử lý những doanh nghiệp nợ, đọng, trốn đóng bảo hiểm xã hội, nhưng tình trạng nợ đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội diễn ra khá phổ biến. Cụ thể, theo số liệu của Tổng cục Thuế, hiện cả nước có khoảng 500.000 doanh nghiệp đang hoạt động. Tuy nhiên, hiện bảo hiểm xã hội Việt Nam mới đang quản lý khoảng hơn 235.000 doanh nghiệp, chiếm khoảng 47%.

Các vị khách mời trong buổi Tọa đàm đã đề xuất nhiều giải pháp để "chặn đứng" tình trạng doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội như hiện nay

Cụ thể, tính tới cuối năm 2015, số nợ bảo hiểm xã hội là gần 10.000 tỷ đồng (tương đương khoảng 4,88% số phải thu). Đến cuối năm 2016, số nợ giảm xuống còn khoảng 7.500 tỷ đồng (tương đương 3,3% số phải thu).

Tính đến hết quý I/2017 số nợ lại tăng thêm. Cụ thể, tổng số nợ vào khoảng 14.019 tỷ đồng, tương đương 4,5% số phải thu. Trong đó, số tiền nợ bảo hiểm xã hội là 10.001 tỷ đồng, nợ bảo hiểm thất nghiệp là 552 tỷ đồng và nợ bảo hiểm y tế 3.466 tỷ đồng. Đặc biệt, tình hình nợ đọng bảo hiểm xã hội biến động tương đối phức tạp, số nợ hàng năm có giảm, số nợ trước khi chuyển sang công đoàn cơ sở khởi kiện có giảm nhưng những tháng gần đây lại có xu hướng gia tăng.

Đáng chú ý, nợ bảo hiểm xã hội diễn ra tương đối phổ biến và ở tất cả các loại hình doanh nghiệp cũng như khối cơ quan đơn vị tham gia bảo hiểm xã hội, nhưng trong đó tập trung ở khối doanh nghiệp ngoài quốc doanh.

Cũng tại buổi tọa đàm, một số doanh nghiệp có số nợ bảo hiểm xã hội lớn đã được liệt kê như: Công ty Cổ phần xe khách Phương Trang (TP. Hồ Chí Minh): 28,7 tỷ đồng; Công ty TNHH Nam Phương (TP. Hồ Chí Minh) nợ 20,9 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Lilama 3 (Hà Nội) 25,4 tỷ đồng; Công ty TNHH May mặc xuất khẩu VIT Garment (Hà Nội) 19 tỷ đồng; Công ty Cổ phần ô tô Xuân Kiên Vinaxuki (Hà Nội) 18,9 tỷ đồng; Công ty CP xây dựng 47 (Bình Định) 15,7 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Vietbo (Đồng Nai) 19,9 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Inox HB (Hưng Yên) 14,2 tỷ đồng…

Đáng lo ngại, hiện tại có khoảng 1.400 tỷ đồng nợ bảo hiểm xã hội từ các doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, giải thể, phá sản hoặc chủ bỏ trốn. Số tiền trên được theo dõi trên hệ thống sổ sách đã hơn 10 năm. Đây là dạng “nợ treo” hầu như không thể thu hồi và quyền lợi của người lao động ở các doanh nghiệp này cũng bị “treo” chưa được giải quyết. Theo đó, tính đến ngày 31/12/2015, trong số 1.400 tỷ đồng tiền nợ có 193.661 người lao động bị ảnh hưởng đến quyền lợi.

Việc khởi kiện đang rơi vào bế tắc.. vì khoảng trống về pháp luật

Đề xảy ra tình trạng nợ đọng bảo hiểm xã hội đáng báo động như thời gian trên theo ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam là do sự chồng chéo và khoảng trống về pháp luật.

Theo đó, hiện theo Luật Bảo hiểm xã hội và Luật Công đoàn thì công đoàn cơ sở hoặc công đoàn cấp trên trực tiếp (với những đơn vị, doanh nghiệp chưa thành lập tổ chức công đoàn cơ sở) có trách nhiệm đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện ra Tòa.

Tuy nhiên, việc khởi kiện đòi hỏi phải do công đoàn cơ sở khởi kiện hoặc phải có giấy ủy quyền của người lao động. Đây là một khó khăn khiến việc khởi kiện của tổ chức công đoàn chưa phát huy hiệu quả.

"Ngoài ra ở nhiều nơi, còn có tình trạng công đoàn cơ sở không dám đứng ra khởi kiện hoặc ủy quyền cho công đoàn cấp trên khởi kiện. Người lao động lại càng không dám ủy quyền cho tổ chức công đoàn kiện chủ doanh nghiệp của mình khi bản thân cần có công ăn việc làm. Những nguyên nhân này mang tính hệ thống và là thực tế và không thể thay đổi một sớm một chiều.

Dẫn chứng về quá trình gian nan khi tiến hành khởi kiện doanh nghiệp trốn đóng, nợ đọng bảo hiểm xã hội, ông Chính cho rằng, theo quy định, để khởi kiện doanh nghiệp, công đoàn cơ sở phải được sự ủy quyền của người lao động, một doanh nghiệp có tới hàng nghìn người lao động phải thực hiện hàng nghìn thủ tục ủy quyền tại cơ quan quản lý Nhà nước, sau đó lại một loạt các thủ tục pháp lý liên quan. Trước kia tôi là người trực tiếp đại diện cho 9 người lao động khởi kiện doanh nghiệp nhưng cũng cần thời gian 3 năm để hoàn thành các thủ tục pháp lý, vậy thì một doanh nghiệp với cả nghìn lao động thì thời gian tiến hành khởi kiện còn gấp hàng nghìn lần", ông Mai Đức Chính kể.

Chưa kể, để tổ chức công đoàn khởi kiện và được toà án chấp nhận thụ lý vụ án khởi kiện, cần phải căn cứ vào Bộ luật Tố tụng dân sự, thế nhưng Luật Bảo hiểm xã hội có hiệu lực từ 01/01/2016, Bộ luật Tố tụng dân sự thì ngày 01/07/2016 mới có hiệu lực. Tiếp theo đó, Bộ luật Hình sự có hiệu lực từ 01/07/2016, nhưng phải tạm dừng để chờ tới Kỳ họp Quốc hội tới đây cho ý kiến.

Theo quan điểm của các vị khách mời về sự bất cập này đều cho rằng, trước đây, khi cơ quan bảo hiểm xã hội là người khởi kiện đơn vị nợ bảo hiểm xã hội để yêu cầu Tòa án bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thì việc khởi kiện thực hiện theo thủ tục vụ án dân sự. Khởi kiện là một trong những biện pháp thu hồi nợ hiệu quả của ngành bảo hiểm xã hội.

Song, hiện theo Luật Bảo hiểm xã hội và Luật Công đoàn thì công đoàn cơ sở hoặc công đoàn cấp trên trực tiếp (với những đơn vị, doanh nghiệp chưa thành lập tổ chức công đoàn cơ sở) có trách nhiệm đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện ra Tòa.

Làm thế nào để khởi kiện được doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm?

Theo ông Đào Việt Ánh và ông Mai Đức Chính, những khó khăn, vướng mắc khi cơ quan bảo hiểm xã hội không được quyền khởi kiện đơn vị nợ bảo hiểm xã hội hay khó khăn, vướng mắc gặp phải khi tổ chức công đoàn thực hiện khởi kiện đơn vị nợ bảo hiểm xã hội đã được Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam báo cáo kịp thời với Chính phủ và cơ quan có thẩm quyền.

Cụ thể, đến cuối tháng 03/2017, tại cuộc họp liên ngành giữa Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam, Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Tòa án Nhân dân tối cao và các bộ, ngành có liên quan, vấn đề quyền khởi kiện của cơ quan bảo hiểm xã hội, khó khăn khi tổ chức công đoàn khởi kiện đã được thảo luận, xem xét.

Trên cơ sở đó, các bộ, ngành cơ bản thông qua đề nghị các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xem xét điều chỉnh quy định pháp luật theo hướng cho phép cơ quan bảo hiểm xã hội khởi kiện vụ án dân sự về nợ bảo hiểm xã hội.

Theo đó, căn cứ tình hình khởi kiện trong thời gian vừa qua các vị khách mời trong buổi Tọa đàm đã đề xuất về giải pháp để khởi kiện doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội hiệu quả hơn, bảo đảm quyền, lợi ích của người lao động, như:

Một là, ngoài việc để tổ chức công đoàn khởi kiện, Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng kiến nghị các cấp, cơ quan có thẩm quyền cho phép cơ quan bảo hiểm xã hội (với tư cách đại diện Nhà nước quản lý sử dụng quỹ Bảo hiểm xã hội) cũng có quyền khởi kiện đơn vị, doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội ra Tòa, nhằm đảm bảo quyền lợi không chỉ cho người lao động mà còn cho lợi ích của cả xã hội...

Hai là, đề nghị điều chỉnh quy định pháp luật theo hướng cho phép công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở được quyền khởi kiện đơn vị nợ bảo hiểm xã hội (hiện nay đang quy định cho công đoàn cơ sở thực hiện).

Ba là, tăng cường số lượng và nâng cao chất lượng của hệ thống cán bộ công đoàn đảm nhiệm công tác khởi kiện; phối hợp chặt chẽ với cơ quan bảo hiểm xã hội các cấp để nắm bắt thông tin, hỗ trợ thực hiện việc khởi kiện. Nâng cao vai trò của tổ chức công đoàn trong việc bảo vệ quyền, lợi ích của người lao động, tập thể người lao động.

Bốn là, đề nghị tổ chức công đoàn phối hợp với cơ quan bảo hiểm xã hội các cấp đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục để nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của các đơn vị sử dụng lao động; nâng cao ý thức tự bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân người lao động.

Các vị khách mời tin tưởng, nếu những giải pháp này được thực hiện đồng bộ, chắc chắn sẽ góp phần đẩy lùi tình trạng doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội như hiện nay./.