Bùi Thị Hà Thu

Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh

Email: bth.thu@hutech.edu.vn

Tóm tắt

Reskilling (đào tạo lại) và upskilling (nâng cao kỹ năng) là chiến lược quan trọng giúp người lao động thích ứng với yêu cầu công việc mới, đồng thời giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, việc triển khai reskilling và upskilling tại Việt Nam vẫn gặp nhiều thách thức như: thiếu chiến lược dài hạn, hạn chế trong nhận thức của doanh nghiệp và người lao động, cũng như nguồn lực đào tạo chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Bài viết nhận diện những thách thức và cơ hội trong việc triển khai reskilling và upskilling từ góc độ doanh nghiệp; từ đó đưa ra một số hàm ý quản trị nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo phát triển nhân viên, góp phần xây dựng lực lượng lao động thích ứng với thời đại công nghệ số.

Từ khóa: Chuyển đổi số, nguồn nhân lực, reskilling, upskilling, Việt Nam

Summary

This paper examines the role of reskilling and upskilling in the context of digital transformation and the rapid changes in the labor market today. Through an analysis of global trends and practices in Vietnam, the study demonstrates that reskilling and upskilling are key strategies that help workers adapt to new job requirements while enhancing the competitiveness of businesses. However, the implementation of reskilling in Vietnam faces several challenges, such as the lack of long-term strategies, limited awareness among businesses and workers, and inadequate training resources to meet actual needs. Based on this, the paper proposes several solutions to improve the effectiveness of reskilling efforts, contributing to the development of a workforce that is adaptable to the digital economy.

Keywords: Digital transformation, workforce, reskilling, upskilling, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Chuyển đổi số (CĐS) đang trở thành xu hướng tất yếu của mọi tổ chức trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bước vào thời kỳ hậu công nghiệp, nơi công nghệ giữ vai trò trung tâm trong việc tái định hình mô hình sản xuất, kinh doanh. Tại Việt Nam, quá trình này đang diễn ra với tốc độ ngày càng nhanh, đặc biệt là trong giai đoạn hậu Covid-19, khi các doanh nghiệp nhận ra rằng, khả năng thích nghi và linh hoạt là yếu tố sống còn để tồn tại và phát triển.

Tuy nhiên, trong khi công nghệ liên tục được cập nhật, thì lực lượng lao động lại đang đối mặt với thách thức lớn là sự thiếu hụt kỹ năng phù hợp với thời đại số. Theo báo cáo “Future of Jobs Report 2023” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, 44% kỹ năng của người lao động hiện tại sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới. Tại Việt Nam, một nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho thấy, 70% việc làm trong các ngành sản xuất có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi tự động hóa trong vòng 2 thập kỷ tới - con số đáng báo động cho một nền kinh tế đang chuyển mình mạnh mẽ như Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, reskilling (đào tạo lại) và upskilling (nâng cao kỹ năng) trở thành chiến lược không thể thiếu nếu doanh nghiệp muốn duy trì sức cạnh tranh và đảm bảo tính bền vững về nhân lực. Không chỉ là một giải pháp tình thế, reskilling và upskilling ngày nay được xem là một phần trong chiến lược chuyển đổi tổng thể, đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc từ lãnh đạo doanh nghiệp đến bộ phận nhân sự.

THÁCH THỨC VÀ CƠ HỘI TRONG VIỆC TRIỂN KHAI RESKILLING VÀ UPSKILLING ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

Thách thức

Tốc độ CĐS thúc đẩy nhu cầu đào tạo

Trong những năm gần đây, Việt Nam đang chứng kiến làn sóng CĐS diễn ra mạnh mẽ trên hầu hết các lĩnh vực, từ tài chính, ngân hàng, bán lẻ cho đến sản xuất và nông nghiệp. Chính phủ đã xác định, CĐS là một trong những yếu tố quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế số. Theo Kế hoạch hoạt động năm 2024 của Ủy ban Quốc gia về CĐS, mục tiêu đến năm 2025, Việt Nam sẽ có ít nhất 48.000 doanh nghiệp công nghệ số hoạt động tại địa phương (Vũ Phương Nhi, 2024)

Các công nghệ như: trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa (RPA), dữ liệu lớn (Big Data) và điện toán đám mây (Cloud) đang dần trở thành tiêu chuẩn trong hoạt động vận hành của doanh nghiệp. Điều này dẫn đến tình trạng mất cân bằng kỹ năng (skills mismatch) ngày càng rõ rệt, khi nhu cầu về các kỹ năng mới tăng nhanh hơn khả năng đào tạo truyền thống. Các doanh nghiệp không chỉ phải đối mặt với việc triển khai các giải pháp số, mà còn phải đối diện với thách thức về đào tạo và phát triển đội ngũ nhân sự đáp ứng yêu cầu công nghệ cao. Chính vì vậy, nhu cầu đào tạo lại để theo kịp với tốc độ CĐS trở thành yếu tố then chốt trong chiến lược phát triển nhân lực.

Khoảng cách kỹ năng ngày càng lớn

Việt Nam hiện đang đối mặt với một thách thức nghiêm trọng về khoảng cách kỹ năng trong bối cảnh CĐS đang diễn ra mạnh mẽ. Mặc dù sở hữu một lực lượng lao động trẻ và năng động, nhưng nhiều người lao động vẫn thiếu các kỹ năng cần thiết để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ.

Theo khảo sát của Economist Impact năm 2023, 62% người lao động Việt Nam cho rằng, kỹ năng phân tích, quản lý dự án, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề là những kỹ năng quan trọng nhất. Đồng thời, 52% người lao động ưu tiên các kỹ năng số, đặc biệt là các kỹ năng nâng cao như: thiết kế UX, AI, học máy (ML), Cloud và an ninh mạng. Tuy nhiên, 70% người lao động thừa nhận họ thiếu hiểu biết về các kỹ năng mà thị trường đang yêu cầu và các rào cản lớn trong việc học kỹ năng số bao gồm: thiếu thời gian (34%), chi phí cao (29%), thiếu tài liệu học tập phù hợp (28%).

Bên cạnh đó, báo cáo của PwC Việt Nam chỉ ra rằng, 84% người lao động sẵn sàng học các kỹ năng mới hoặc đào tạo lại hoàn toàn để cải thiện khả năng làm việc trong tương lai. Tuy nhiên, chỉ 55% trong số họ cho rằng, việc đào tạo lại là trách nhiệm của cá nhân, trong khi phần còn lại mong đợi sự hỗ trợ từ doanh nghiệp và chính phủ.

Thách thức từ phía doanh nghiệp và người lao động

Việc triển khai các chương trình reskilling và upskilling tại Việt Nam đang gặp phải không ít thách thức lớn từ cả phía doanh nghiệp lẫn người lao động. Một trong những khó khăn lớn là thiếu chiến lược đào tạo dài hạn và toàn diện. Rất nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), vẫn xem đào tạo như một hoạt động ngắn hạn, không được liên kết chặt chẽ với chiến lược phát triển nguồn nhân lực và mục tiêu kinh doanh bền vững. Điều này dẫn đến việc các chương trình đào tạo không mang lại hiệu quả lâu dài và không đáp ứng được nhu cầu thay đổi nhanh chóng của thị trường.

Bên cạnh đó, ngân sách dành cho đào tạo tại các doanh nghiệp vẫn còn hạn chế, đặc biệt là ở các SMEs. Báo cáo của PwC (2024) chỉ ra rằng, một tỷ lệ lớn các doanh nghiệp trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam, gặp phải vấn đề chi phí hạn chế dành cho đào tạo và phát triển kỹ năng nhân sự. Điều này ảnh hưởng đến khả năng đầu tư vào việc phát triển kỹ năng cho người lao động, đồng thời cũng khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu của quá trình CĐS.

Một thách thức lớn khác đến từ chính người lao động. Mặc dù có sự chuyển dịch mạnh mẽ về công nghệ và yêu cầu kỹ năng số, nhiều lao động Việt Nam vẫn giữ tâm lý thụ động, chờ đợi được đào tạo thay vì chủ động học hỏi và cập nhật kỹ năng mới. Đặc biệt, nhóm lao động lớn tuổi và những người ít tiếp xúc với công nghệ thường gặp khó khăn trong việc chuyển đổi và tiếp nhận các kỹ năng số mới.

Ngoài ra, việc thiếu một hệ sinh thái đào tạo linh hoạt, bao gồm: các nền tảng học tập số, mô hình học kết hợp (blended learning) và chứng chỉ vi mô, cũng là một yếu tố làm hạn chế hiệu quả của các chương trình đào tạo.

Cơ hội

Mặc dù reskilling và upskilling đặt ra không ít thách thức, nhưng với cách tiếp cận đúng đắn, đây có thể trở thành lợi thế cạnh tranh dài hạn cho doanh nghiệp Việt Nam trong thời kỳ chuyển đổi số. Cụ thể:

Nâng cao năng suất và hiệu quả vận hành

Đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho người lao động không chỉ là phản ứng trước làn sóng CĐS, mà còn là chiến lược quan trọng để nâng cao hiệu quả vận hành dài hạn. Khi doanh nghiệp đầu tư vào phát triển kỹ năng số, họ không chỉ cải thiện năng suất làm việc, mà còn giảm thiểu rủi ro trong quá trình ứng dụng công nghệ mới, đồng thời rút ngắn thời gian thích nghi và chuyển giao công việc. Việc nâng cao năng lực đội ngũ hiện tại thông qua reskilling và upskilling là giải pháp chiến lược giúp doanh nghiệp duy trì sự cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh nguồn nhân lực chất lượng cao đang khan hiếm.

Ứng dụng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (GenAI), đang mở ra những cơ hội vô cùng lớn cho việc nâng cao năng suất và hiệu quả công việc. Một nghiên cứu gần đây cho thấy, hơn 70% người sử dụng công cụ GenAI cho biết các công cụ này giúp họ trở nên sáng tạo hơn trong công việc (73%) và cải thiện chất lượng công việc của họ (72%) (PwC, 2024). Điều này nhấn mạnh rằng, việc trang bị cho nhân viên các kỹ năng sử dụng công nghệ tiên tiến không chỉ giúp họ nâng cao năng suất làm việc, mà còn tạo ra những giá trị sáng tạo, từ đó nâng cao chất lượng công việc và hiệu quả vận hành.

Về dài hạn, việc đầu tư vào ,giúp doanh nghiệp xây dựng nền tảng bền vững, sẵn sàng thích ứng với sự thay đổi của công nghệ và các yêu cầu của thị trường lao động. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì khả năng cạnh tranh trong nước, mà còn tạo ra lợi thế mạnh mẽ trên thị trường quốc tế trong kỷ nguyên số.

Giữ chân nhân tài và tăng mức độ gắn kết

Việc đầu tư vào reskilling và upskilling không chỉ giúp doanh nghiệp thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của môi trường kinh doanh, mà còn đóng vai trò then chốt trong chiến lược giữ chân nhân tài. Theo báo cáo của PwC: “Global Workforce Hopes and Fears Survey 2024”, gần 50% người lao động cho biết cơ hội học hỏi kỹ năng mới là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định ở lại hay rời bỏ doanh nghiệp. Đặc biệt, 67% những người có ý định chuyển việc trong vòng 12 tháng tới xem việc phát triển kỹ năng là lý do chính dẫn đến quyết định đó, trong khi chỉ 36% người không có ý định nghỉ việc đánh giá yếu tố này là quan trọng. Những con số này cho thấy rõ ràng rằng, việc đầu tư vào phát triển năng lực cho người lao động có thể góp phần giảm tỷ lệ nghỉ việc và gia tăng sự gắn kết lâu dài giữa nhân viên với tổ chức.

Như vậy, xây dựng môi trường học tập liên tục thông qua các chương trình reskilling và upskilling không chỉ mang lại lợi ích cho hiệu quả kinh doanh, mà còn là đòn bẩy chiến lược giúp doanh nghiệp giữ chân nguồn lực chất lượng cao trong dài hạn.

Tăng khả năng thích ứng với thay đổi thị trường

Trong bối cảnh thị trường liên tục biến động với sự xuất hiện của công nghệ mới và thay đổi trong mô hình kinh doanh, khả năng thích ứng trở thành yếu tố sống còn đối với doanh nghiệp. Việc đầu tư vào reskilling và upskilling không chỉ giúp nhân viên cập nhật kiến thức, mà còn tăng cường sự linh hoạt và sẵn sàng đối mặt với những thách thức mới.

Theo báo cáo của PwC “Global Workforce Hopes and Fears Survey 2024”, 62% người lao động cho biết họ đã trải qua nhiều thay đổi trong công việc trong năm qua so với 12 tháng trước đó và 45% người lao động cảm thấy khối lượng công việc của họ đã tăng lên đáng kể (PwC, 2024). Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ mới như: AI đang trở thành xu hướng. Trong số những người sử dụng AI hàng ngày, 82% kỳ vọng công nghệ này sẽ giúp họ làm việc hiệu quả hơn trong 12 tháng tới (Reuters, 2024).

Gia tăng uy tín thương hiệu tuyển dụng

Việc thực hiện reskilling và upskilling không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực nội bộ, mà còn là một chiến lược hiệu quả để củng cố thương hiệu tuyển dụng trong mắt người lao động. Trong bối cảnh thị trường lao động liên tục biến động, ứng viên ngày càng ưu tiên các công ty thể hiện cam kết phát triển nhân sự thông qua những cơ hội học hỏi và phát triển nghề nghiệp cụ thể. Doanh nghiệp triển khai các chương trình đào tạo rõ ràng và hiệu quả sẽ dễ dàng xây dựng hình ảnh là nơi làm việc tích cực, đầu tư vào con người và có tầm nhìn dài hạn.

Theo Glassdoor (2024), 79% ứng viên cho biết họ sẽ xem xét uy tín thương hiệu tuyển dụng trước khi quyết định ứng tuyển. Khi một công ty được biết đến với văn hóa học tập liên tục và hỗ trợ phát triển kỹ năng cho nhân viên, điều này không chỉ thu hút được nhân tài mà còn tạo ra sự khác biệt rõ rệt so với các đối thủ trong cùng ngành, đặc biệt là các công ty chưa chú trọng đến đào tạo nội bộ.

Như vậy, đầu tư vào reskilling và upskilling không chỉ là giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động, mà còn là đòn bẩy giúp doanh nghiệp định vị mình như một “nơi làm việc lý tưởng” trên thị trường. Đây chính là lợi thế cạnh tranh bền vững trong việc thu hút và giữ chân nhân tài.

HÀM Ý QUẢN TRỊ

Để thích ứng với sự biến đổi nhanh chóng của môi trường kinh doanh và đáp ứng những yêu cầu ngày càng cao trong kỷ nguyên CĐS, các doanh nghiệp Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn nhân lực hiện có mà cần chủ động đầu tư vào đào tạo và phát triển kỹ năng cho nhân viên. Điều này nhằm giảm thiểu khoảng cách kỹ năng, tăng khả năng thích ứng với công nghệ mới và duy trì sức cạnh tranh trên thị trường. Theo đó, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao hiệu quả triển khai các chương trình reskilling và upskilling, một số hàm ý quản trị được đề xuất như sau:

Xây dựng chiến lược đào tạo phát triển nhân sự lâu dài và toàn diện

Để đạt được hiệu quả cao trong việc áp dụng reskilling và upskilling, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược đào tạo có tầm nhìn dài hạn, gắn kết chặt chẽ với chiến lược phát triển doanh nghiệp và yêu cầu của nền kinh tế số. Việc này bao gồm: xác định rõ mục tiêu đào tạo, phân loại nhu cầu giữa việc đào tạo lại và nâng cao kỹ năng, cũng như xây dựng các lộ trình đào tạo phù hợp với từng đối tượng nhân sự.

Tạo ra hệ sinh thái học tập linh hoạt và hiện đại

Doanh nghiệp cần áp dụng các nền tảng học tập trực tuyến hiện đại và mô hình học kết hợp (blended learning) để giúp nhân viên học tập mọi lúc, mọi nơi. Việc cung cấp các khóa học trực tuyến, chứng chỉ ngắn hạn và các công cụ hỗ trợ học tập sẽ giúp nhân viên nâng cao kỹ năng một cách linh hoạt, giảm thiểu sự gián đoạn trong công việc và thúc đẩy quá trình học tập suốt đời.

Khuyến khích văn hóa học hỏi và tự phát triển

Việc khuyến khích nhân viên chủ động học hỏi, sáng tạo và phát triển kỹ năng cá nhân là rất quan trọng. Doanh nghiệp có thể tổ chức các buổi chia sẻ kiến thức, khuyến khích sáng kiến học tập cá nhân và tạo động lực cho nhân viên tham gia các chương trình đào tạo. Hơn nữa, việc xây dựng một môi trường làm việc cởi mở và thân thiện sẽ tạo cơ hội cho nhân viên học hỏi từ đồng nghiệp và phát huy tối đa năng lực bản thân.

Tăng cường sự hỗ trợ, tham gia của lãnh đạo

Lãnh đạo doanh nghiệp cần đóng vai trò là người tiên phong trong việc thúc đẩy văn hóa học tập và phát triển kỹ năng. Chính sách khuyến khích học tập và phát triển cá nhân từ cấp lãnh đạo sẽ tạo động lực lớn cho nhân viên. Sự cam kết của lãnh đạo trong việc phát triển nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng giúp nhân viên cảm thấy được khuyến khích và ghi nhận.

Đảm bảo sự đồng bộ giữa đào tạo và yêu cầu công việc thực tế

Các chương trình đào tạo cần được thiết kế sao cho phù hợp với nhu cầu công việc thực tế và mục tiêu phát triển lâu dài của doanh nghiệp. Việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành sẽ giúp nhân viên không chỉ nắm vững kiến thức mà còn có thể áp dụng ngay vào công việc. Điều này sẽ giúp nâng cao năng suất làm việc và tạo sự phát triển bền vững cho nguồn nhân lực trong doanh nghiệp.

Thúc đẩy hợp tác với các tổ chức đào tạo và công ty công nghệ

Để tối ưu hóa nguồn lực đào tạo, doanh nghiệp có thể hợp tác với các tổ chức giáo dục, các đơn vị đào tạo chuyên nghiệp và các công ty công nghệ để cung cấp các chương trình đào tạo chất lượng cao. Việc hợp tác này sẽ giúp doanh nghiệp cập nhật xu hướng mới, áp dụng các phương pháp đào tạo tiên tiến, giúp đội ngũ nhân viên được học hỏi từ các chuyên gia trong ngành và luôn sẵn sàng đối mặt với các thay đổi.

Chú trọng phát triển kỹ năng số và các công nghệ mới

Trong bối cảnh CĐS, các doanh nghiệp cần chú trọng phát triển kỹ năng số cho nhân viên, bao gồm các lĩnh vực như: phân tích dữ liệu, AI, an ninh mạng và các công nghệ tiên tiến khác. Việc đào tạo nhân viên trong các lĩnh vực này sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ bắt kịp sự thay đổi công nghệ, mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Đảm bảo tính linh hoạt trong ngân sách đào tạo

Để tối ưu hóa chi phí đào tạo, doanh nghiệp cần linh hoạt trong việc phân bổ ngân sách cho các chương trình phát triển nhân sự. Các chương trình đào tạo nên được thiết kế sao cho vừa phù hợp với ngân sách doanh nghiệp, vừa mang lại giá trị lớn nhất trong việc phát triển kỹ năng nhân viên.

Việc triển khai các biện pháp này không chỉ giúp doanh nghiệp phát triển nguồn nhân lực vững mạnh, mà còn góp phần xây dựng một môi trường làm việc sáng tạo và hiệu quả, từ đó tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững trong kỷ nguyên số./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Economist Impact (2023). Bridging the skills gap: Fuelling careers and the economy in Vietnam, retrieved from https://impact.economist.com/perspectives/talent-education/bridging-skills-gap-fuelling-careers-and-economy-vietnam.

2. Glassdoor (2024). Employer branding 101: Why, how and proven ROI, retrieved from https://www.glassdoor.com/employers/resources/employer-branding-101-why-how-and-proven-roi/.

3. International Labour Organization (2016). ASEAN in transformation: How technology is changing jobs and enterprises, retrieved from https://www.ilo.org/actemp/publications/WCMS_579554/lang--en/index.htm.

4. McKinsey & Company (2020). To emerge stronger from the Covid-19 crisis, companies should start reskilling their workforces now, retrieved from https://www.mckinsey.com/capabilities/people-and-organizational-performance/our-insights/to-emerge-stronger-from-the-covid-19-crisis-companies-should-start-reskilling-their-workforces-now.

5. PwC (2024). Global workforce hopes and fears survey 2024, retrieved from https://www.pwc.com/gx/en/news-room/press-releases/2024/global-hopes-and-fears-survey.html.

6. PwC Vietnam (2020). Vietnam digital readiness report, retrieved from https://www.pwc.com/vn/en/publications/vietnam-publications/digital-readiness.html.

7. Reuters (2024). Great Resignation enters third year as workers embrace AI, upskilling, PwC says, retrieved from https://www.reuters.com/business/great-resignation-enters-third-year-workers-embrace-ai-upskilling-pwc-says-2024-06-24/.

8. Vũ Phương Nhi (2024). Năm 2024 đẩy mạnh CĐS quốc gia tạo bứt phá phát triển kinh tế - xã hội, truy cập từ https://baochinhphu.vn/nam-2024-day-manh-chuyen-doi-so-quoc-gia-tao-but-pha-phat-trien-kinh-te-xa-hoi-102240419165837642.htm.

9. World Economic Forum (2021). Upskilling for shared prosperity, retrieved fromhttps://www3.weforum.org/docs/WEF_Upskilling_for_Shared_Prosperity_2021.pdf.

10. World Economic Forum (2023). The Future of Jobs Report 2023, retrieved from https://www.weforum.org/publications/the-future-of-jobs-report-2023/digest/.