Cụ thể là, về phê duyệt, điều chỉnh quy hoạch: Việc phê duyệt quy hoạch, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất còn chưa sát với nhu cầu, tình hình sử dụng đất thực tế, nên quá trình triển khai dự án phải điều chỉnh nhiều lần. Một số địa phương còn điều chỉnh cục bộ quy hoạch chi tiết xây dựng không phù hợp với quy hoạch chung, kế hoạch sử dụng đất. Cụ thể là tỉnh Bình Dương: 04/29 hồ sơ giao đất, cho thuê đất được kiểm toán phải điều chỉnh quy hoạch; Bà Rịa - Vũng Tàu: 01 dự án; Lạng Sơn: 03 dự án; Cà Mau: 01 dự án; TP. Hồ Chí Minh: 01 dự án; Hải Phòng: 01 dự án; Cam Ranh - Khánh Hòa: 01 dự án.

Bên cạnh đó, còn một số tỉnh điều chỉnh quy hoạch chi tiết không đúng thẩm quyền; hay phê duyệt quy hoạch 1/500 không tuân thủ quy hoạch 1/2000 được duyệt dẫn đến phá vỡ quy hoạch chung; phê duyệt và điều chỉnh quy hoạch của một số dự án còn chỉ tiêu không phù hợp quy định, quy chuẩn xây dựng Việt Nam, như: Diện tích đất bố trí xây dựng trường học, trường mầm non, y tế không đủ nhu cầu tại chỗ; bố trí đất làm bãi đỗ xe, cây xanh thiếu so với quy định; khoảng cách giữa các dãy nhà cao tầng chưa đảm bảo mức tối thiểu theo quy chuẩn...

Công tác quản lý và thu tiển sử dụng đất tại nhiều địa phương trên cả nước còn nhiều bất cập

Ngoài ra, việc phê duyệt và điều chỉnh quy hoạch của các dự án đa số theo xu hướng tăng số tầng, vượt quá số tầng và chiều cao theo quy định, tăng diện tích sàn, chia nhỏ diện tích căn hộ hoặc bổ sung chức năng nhà ở vào các lô đất thương mại, văn phòng, giảm diện tích công cộng, cây xanh đã làm cho mật độ và số lượng dân số tăng. Điển hình là TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Lạng Sơn, Bắc Ninh... Theo Kiểm toán Nhà nước, đây là yếu tố cơ bản gây áp lực lớn tới hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, đặc biệt là giao thông đô thị, y tế, giáo dục làm ảnh hưởng tới chất lượng sống của cộng đồng dân cư.

Về công tác giao đất: Đa số không thực hiện đấu thầu dự án hoặc đấu giá quyền sử dụng đất mà áp dụng ngay hình thức chỉ định nhà đầu tư là vi phạm Luật Đấu thầu và Nghị định số 71/2010/NĐ-CP, Nghị định số 99/2015/NĐ-CP, đơn cử như: TP. Hồ Chí Minh; Hà Nội; Đà Nẵng; tỉnh Lạng Sơn; Đồng Nai; Bà Rịa - Vũng Tàu; Vĩnh Long; Quảng Nam; Phú Yên.

Bên cạnh đó, việc chuyển mục đích sử dụng đất đối với một số dự án không đúng đối tượng, không thuộc danh mục di dời, không thuộc trường hợp giao chỉ định theo Quyết định số 09/2007/QĐ-TTg và Quyết định số 86/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ; chuyển mục đích sử dụng đất từ đất thương mại dịch vụ sang đất ở đô thị không đảm bảo thủ tục và cơ sở pháp lý, như: Bà Rịa - Vũng Tàu, thành phố Đà Nẵng; điều chỉnh mục đích sử dụng đất rừng phòng hộ không đúng thẩm quyền.

Cùng với đó là một số bất cập, như: giao đất không đúng đối tượng; giao đất không có trong kế hoạch sử dụng đất, không phù hợp với kế hoạch sử dụng đất; giao đất khi văn bản chấp thuận đầu tư đã hết hiệu lực; chuyển mục đích sử dụng đất từ thương mại dịch vụ sang “đất ở không hình thành đơn vị ở”, xác định người mua biệt thự, căn hộ sử dụng đất ổn định lâu dài không đúng Luật Đất đai năm 2013. Một số địa phương giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất khi chưa hoàn thành việc giải phóng mặt bằng, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất có thời hạn sử dụng đất lâu dài đối với đất thương mại dịch vụ, đất sản xuất kinh doanh không đúng quy định.

Theo Kiểm toán Nhà nước, năm 2017, việc giao đất thực hiện dự án chủ yếu theo hình thức chỉ định nhà đầu tư, không thông qua đấu giá nên việc xác định theo các phương pháp hiện hành do địa phương lựa chọn tùy tiện dẫn đến nhiều bất cập, hạn chế, sai sót và làm thất thoát ngân sách nhà nước. Qua kiểm toán, đối chiếu 329 dự án, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 7.778 tỷ đồng (tăng thu, giảm chi ngân sách nhà nước 3.856 tỷ đồng; kiến nghị các địa phương xem xét xử lý 3.911 tỷ đồng).

Bên cạnh đó, việc xác định giá đất của nhiều dự án còn kéo dài, chưa đảm bảo thời gian các bước theo quy trình, làm chậm thu vào ngân sách nhà nước. Nếu tính toán như phạt chậm nộp về thuế tại 02 địa phương là Hà Nội và tỉnh Bình Dương có đủ căn cứ tính, thì số tiền phạt chậm nộp do chậm xác định giá đất, chậm phát hành thông báo thu tiền sử dụng đất 1.074 tỷ đồng.

Ngoài ra, các phương pháp xác định giá đất hiện nay còn nhiều bất cập, không rõ ràng, vướng mắc trong quá trình thực hiện, cụ thể:

(i) Xác định giá thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất của các dự án theo phương pháp so sánh hoặc phương pháp thặng dư kết hợp so sánh chưa phù hợp quy định và thực tế;

(ii) Có tình trạng tại cùng một địa phương khi áp dụng các phương pháp khác nhau có chênh lệch lớn về giá trị khu đất dẫn đến thất thoát ngân sách nhà nước;

(iii) Chưa hướng dẫn cụ thể việc xác định thuế giá trị gia tăng đối với trường hợp Nhà nước giao đất đã được san lấp mặt bằng gắn với cơ sở vật chất hạ tầng cho chủ đầu tư mà phần chi phí này do nhà nước đầu tư nhưng giao lại cho chủ đầu tư thực hiện và được khấu trừ vào tiền sử dụng đất phải nộp, tuy nhiên sau đó nhà đầu tư phân lô bán nền chuyển nhượng cho người mua;

(iv) Bộ Tài chính hướng dẫn việc khấu trừ tiền bồi thường, giải phóng mặt bằng tại Khoản 1 Điều 2 Thông tư số 93/2011/TT-BTC (cho phép khấu trừ tiền bồi thường, giải phóng mặt bằng cả diện tích thu tiền sử dụng đất và diện tích giao không thu tiền sử dụng đất) là không phù hợp điểm a khoản 1 điều 3 Nghị định 197/2004/NĐ-CP (có hiệu lực đến 01/7/2014), không phù hợp với Khoản 2 Điều 15 Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009 của Chính phủ.

Việc tuân thủ pháp luật khi triển khai thực hiện dự án: Một số chủ đầu tư dự án tại các địa phương được kiểm toán chưa tuân thủ các quy định về quản lý dự án đầu tư xây dựng; chưa tuân thủ quy hoạch xây dựng, triển khai trước khi được cấp phép hoặc vi phạm về giấy phép xây dựng; tiến độ triển khai, thực hiện nhiều dự án còn chậm so với kế hoạch do nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân lựa chọn nhà đầu tư không đủ năng lực tài chính.

Ngoài ra, các cơ quan quản lý tại địa phương chưa thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ theo quy định; một số dự án chưa xác định hoặc đã xác định nhưng chưa thực hiện nghĩa vụ tài chính đã thực hiện chuyển nhượng, vi phạm quy định Luật Đất đai năm 2013; chưa hoàn thành nghĩa vụ tài chính nhưng đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.... Ngoài ra, một số dự án tại các địa phương được kiểm toán chưa thực hiện đầy đủ và nghiêm túc chính sách phát triển nhà ở xã hội theo các quy định của Chính phủ./.