ThS. Nguyễn Thị Thanh Vân,

ThS. Nguyễn Thị Yến Nhi

Khoa Kế toán - Kiểm toán, Trường Đại học Tài chính - Kế toán

Email: nguyenthithanhvan@tckt.edu.vn; nguyenthiyennhi@tckt.edu.vn

Tóm tắt

Nghiên cứu trình bày kết quả đạt được từ việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại các Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh Quảng Ngãi, Quảng Nam và Đà Nẵng. Những đánh giá trong nghiên cứu dựa trên cơ sở pháp lý hiện hành và báo cáo tài chính năm 2022–2023. Qua đó, nghiên cứu chỉ ra những hạn chế trong công tác quản lý tài chính, quản lý tài sản công, quy chế chi tiêu nội bộ và hiệu quả hoạt động tài chính. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập kinh tế.

Từ khóa: Cơ chế tự chủ tài chính, ngân sách nhà nước, phát thanh và truyền hình

Summary

This study presents the outcomes of implementing the financial autonomy mechanism at the provincial Radio and Television Stations of Quang Ngai, Quang Nam, and Da Nang. The evaluation is based on the current legal framework and financial reports for the period of 2022–2023. The study identifies limitations in financial management, public asset management, internal expenditure regulations, and financial performance. Based on these findings, the research proposes solutions to enhance the effectiveness of financial autonomy in the context of digital transformation and economic integration.

Keywords: Financial autonomy mechanism, state budget, radio and television

GIỚI THIỆU

Cơ chế tự chủ tài chính là một trong những chính sách quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, quản trị và năng lực tài chính cho các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có các Đài Phát thanh và Truyền hình (PT-TH) tỉnh. Tự chủ tài chính giúp các đài chủ động trong huy động và sử dụng nguồn lực tài chính, từ đó nâng cao chất lượng chương trình và đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của công chúng.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện cơ chế này vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi phải có nghiên cứu đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp. Nghiên cứu tập trung khảo sát các Đài PT-TH tỉnh Quảng Ngãi (PTQ), Quảng Nam (QRT) và Đà Nẵng (DRT), nhằm làm rõ các vấn đề trên.

KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC KHI THỰC HIỆN TỰ CHỦ TÀI CHÍNH

Việc ban hành kịp thời các Nghị định của Chính phủ phù hợp với từng giai đoạn cụ thể, điển hình là Nghị định số 16/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập, Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021 quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập, cùng với sự quan tâm của chính quyền địa phương trong công tác phê duyệt các quyết định giao quyền tự chủ cho đơn vị, đã tạo điều kiện để các Đài PT-TH tỉnh ban hành kịp thời các quyết định liên quan đến việc thanh quyết toán tài chính theo đúng quy định của pháp luật. Các Đài PT-TH tỉnh đã chủ động đổi mới, thực hiện tự chủ tài chính. Hiện nay, Đài PT-TH thành phố Đà Nẵng được phân loại là đơn vị sự nghiệp công lập tự đảm bảo kinh phí hoạt động thường xuyên, đã hoàn thành xây dựng Danh mục dịch vụ sự nghiệp công (DVSNC) sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN), được phê duyệt định mức kinh tế – kỹ thuật và đơn giá DVSNC sản xuất chương trình phát thanh, truyền hình phục vụ cơ chế đặt hàng; Đài PT-TH tỉnh Quảng Ngãi và tỉnh Quảng Nam là các đơn vị sự nghiệp công lập tự đảm bảo một phần kinh phí hoạt động thường xuyên, đã hoàn thành xây dựng Danh mục DVSNC sử dụng NSNN.

Công tác lập dự toán và quyết toán tại các Đài đều được thực hiện đúng thời gian và quy trình. Dự toán chi được xây dựng hàng năm dựa trên kế hoạch phát triển, nhiệm vụ được giao, với xu hướng giảm dần ngân sách nhà nước cho chi thường xuyên do tăng mức độ tự chủ tài chính. Ngoài việc lập dự toán đối với kinh phí NSNN cấp cho các hoạt động sự nghiệp sử dụng NSNN, các Đài PT-TH tỉnh cũng thực hiện lập dự toán cho các khoản chi phí khác, trong đó chủ yếu là chi phí cho hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ. Việc lập dự toán đều dựa trên cơ sở nhiệm vụ được giao, kế hoạch phát triển của đơn vị và tuân thủ các quy định hiện hành của Nhà nước. Việc thực hiện dự toán ở các Đài nhìn chung chấp hành tốt các nội dung dự toán đã được duyệt, thực hiện chi đúng, chi đủ, và không chi vượt so với nguồn thu được phép sử dụng.

Nguồn thu từ hoạt động sản xuất kinh doanh đã đảm bảo bù đắp các chi phí và giúp các Đài tạo ra thặng dư. Các Đài PT-TH tỉnh khi thực hiện tự chủ tài chính đã rất chủ động trong việc sử dụng và phát huy hiệu quả cơ sở vật chất, máy móc thiết bị, tài sản để phục vụ hoạt động cung cấp dịch vụ, qua đó tăng nguồn thu và áp dụng nhiều giải pháp tiết kiệm chi phí. Mức tự chủ tài chính của các Đài có xu hướng tăng lên tương ứng với việc ngân sách nhà nước cấp hỗ trợ kinh phí có xu hướng giảm dần qua các năm. Các Đài PT-TH tỉnh thực hiện tự chủ tài chính được giao quyền tự chủ trong phân phối và sử dụng kết quả tài chính trong năm để bổ sung vào các quỹ của đơn vị và trích lập kinh phí cải cách tiền lương. Các Đài đã sử dụng chênh lệch thu – chi để chi thu nhập tăng thêm cho cán bộ, viên chức, đây chính là yếu tố khuyến khích cán bộ, viên chức yên tâm công tác, tích cực hơn trong công việc, không ngừng nâng cao nghiệp vụ chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng công việc; đồng thời trích lập các quỹ và kinh phí cải cách tiền lương, qua đó bảo đảm quyền lợi người lao động và hỗ trợ phát triển hoạt động của đơn vị.

Việc thực hiện các khoản chi phí tại các Đài cơ bản chấp hành theo định mức kinh tế - kỹ thuật, quy chế chi tiêu nội bộ và các quy định pháp lý hiện hành. Đối với chi thường xuyên, các Đài PT-TH tỉnh được chủ động sử dụng các nguồn tài chính giao tự chủ để thực hiện. Đối với chi không thường xuyên, đơn vị thực hiện theo quy định của Luật NSNN và pháp luật hiện hành.

Quy chế chi tiêu nội bộ (CTNB) của các Đài đảm bảo đầy đủ cơ sở pháp lý theo các quy định về quản lý Nhà nước và tài chính hiện hành trong khuôn khổ cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập. Mỗi Đài căn cứ vào đặc thù hoạt động chuyên môn nghiệp vụ, khả năng cân đối nguồn tài chính và tổ chức nhân sự để xây dựng, ban hành Quy chế CTNB mang tính đặc thù riêng. Quá trình xây dựng và ban hành Quy chế CTNB đã phát huy tính dân chủ, đảm bảo sự tham gia góp ý của toàn thể cán bộ, viên chức và có ý kiến thống nhất của tổ chức Công đoàn. Các nội dung thu - chi tài chính của các Đài đều đảm bảo tuân thủ theo các quy định được thống nhất trong Quy chế CTNB.

MỘT SỐ TỒN TẠI, HẠN CHẾ KHI THỰC HIỆN TỰ CHỦ TÀI CHÍNH

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện tự chủ tài chính tại các Đài PT-TH tỉnh vẫn còn tồn tại một số hạn chế nhất định.

Việc phân loại và theo dõi các loại chi phí ở các Đài PT-TH tỉnh chưa thật sự hợp lý. Các Đài chủ yếu quan tâm đến việc phân loại và theo dõi chi phí theo quyền tự chủ (chi phí được phân loại thành chi thường xuyên và chi không thường xuyên) và theo công dụng của chi phí, trong khi chưa chú trọng đến việc phân loại và theo dõi các khoản chi phí phát sinh theo yếu tố chi phí. Điều này gây khó khăn cho việc quản lý, kiểm soát chi phí ở đơn vị, cũng như việc cung cấp thông tin phục vụ xây dựng định mức kinh tế - kỹ thuật tại các Đài.

Đối với hoạt động sản xuất kinh doanh, hiện nay chỉ có QRT theo dõi và hạch toán giá vốn hàng bán đối với chi phí sản xuất các chương trình, dịch vụ không sử dụng NSNN. Đài DRT và PTQ vẫn hạch toán các chi phí này vào chi phí quản lý.

Hoạt động liên doanh, liên kết trong lĩnh vực PT-TH là một trong những hoạt động giúp các Đài PT-TH tăng cường nguồn lực, đa dạng hóa nội dung và tối ưu hóa các hoạt động sản xuất. Tuy nhiên, ba Đài PT-TH tỉnh Quảng Ngãi, Quảng Nam và Đà Nẵng vẫn chưa triển khai hoạt động liên doanh, liên kết để có thể tận dụng hiệu quả các nguồn lực của đơn vị và khai thác nguồn thu từ hoạt động này.

Trong Quy chế CTNB của các Đài chưa có quy định cụ thể về: định mức các khoản thu từ hoạt động dịch vụ và sự nghiệp; định mức chi cho các sản phẩm phát sóng trên nền tảng số. Đồng thời, chưa có các tổng kết, đánh giá về quá trình thực hiện Quy chế CTNB để tiếp tục hoàn thiện trong bối cảnh được giao quyền tự chủ và đổi mới tại các Đài.

GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT NHẰM TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI CÁC ĐÀI PHÁT THANH VÀ TRUYỀN HÌNH TỈNH

Đổi mới cơ chế quản lý tài chính theo hướng đẩy mạnh thực hiện chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính, từng bước thực hiện chủ trương xã hội hóa trong việc cung cấp dịch vụ cho xã hội, triển khai cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ đối với hoạt động cung cấp dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước là một trong những yêu cầu tất yếu của các Đài PT-TH tỉnh trong thời gian tới, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực sản xuất chương trình. Từ những kết quả và một số hạn chế nêu trên, nghiên cứu đề xuất một số khuyến nghị nhằm tăng cường tự chủ tài chính của các Đài PT-TH tỉnh trong thời gian tới như sau:

Một là, đẩy mạnh chuyển đổi số và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Tăng cường chuyển đổi số, đổi mới hoạt động sản xuất chương trình bằng việc áp dụng công nghệ số. Kịp thời phân phối, truyền dẫn nội dung đến khán, thính giả trên các nền tảng số bên cạnh phương thức truyền thống, nhằm không bỏ lỡ đối tượng khán, thính giả là công chúng số. Đồng thời, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực chuyên môn để có thể sáng tạo ra các nội dung phù hợp với đối tượng và xu thế nghe, xem hiện nay, nâng cao sức cạnh tranh và chất lượng dịch vụ.

Hai là, mở rộng hoạt động liên doanh, liên kết

Đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động sự nghiệp, đa dạng hóa nguồn lực tài chính thông qua liên doanh, liên kết, hợp tác sản xuất và trao đổi chương trình giữa các Đài; tận dụng thế mạnh chuyên môn và kỹ thuật, đồng thời mở rộng các lĩnh vực nội dung văn hóa, giải trí nhằm thu hút thêm nguồn thu. Các Đài PT-TH tỉnh cần tăng cường liên kết, hợp tác trong trao đổi và phối hợp sản xuất chương trình (dựa vào nhau để sản xuất nhiều chương trình, tác phẩm tốt tạo sức cạnh tranh trên sóng). Đây là cơ hội để các Đài khai thác thêm đề tài, nội dung, thông tin mới thu hút người xem; đồng thời tiết kiệm chi phí so với việc tự sản xuất.

Ba là, tăng cường khai thác nguồn thu từ hoạt động dịch vụ

Đổi mới công tác quảng cáo, đa dạng hóa hình thức và kênh quảng cáo, đồng thời tiếp cận các nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok để tương tác với khán giả số.

Xây dựng chính sách giá quảng cáo hợp lý, mở rộng quan hệ hợp tác với doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh.

Khai thác hiệu quả các nguồn tài chính xã hội hóa và hoạt động kinh tế báo chí nhằm tăng nguồn thu, nâng cao chất lượng nội dung và cơ sở vật chất.

Bốn là, hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ

Bổ sung các quy định chi tiết về định mức thu - chi cho các hoạt động dịch vụ và sản phẩm phát sóng trên nền tảng số; tổ chức công tác tổng kết, đánh giá định kỳ nhằm hoàn thiện và thích ứng với quyền tự chủ được giao.

Năm là, nâng cao quản trị tài chính và kiểm soát nội bộ

Trong quá trình thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, công tác quản trị tài chính đóng vai trò then chốt, quyết định sự thành công trong vận hành và phát triển bền vững của các Đài PT-TH tỉnh. Để huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn tài chính, các Đài cần xây dựng chiến lược, kế hoạch hoạt động gắn với mục tiêu tài chính cụ thể; sử dụng các nguồn lực một cách cân đối, phù hợp với mục tiêu chiến lược và kế hoạch phát triển của đơn vị.

Cần xây dựng quy chế tài chính nội bộ với định mức rõ ràng, có cơ sở khoa học và thực tiễn; xây dựng chiến lược tài chính tổng thể, quy trình phân tích và kiểm soát tài chính nội bộ chặt chẽ; thường xuyên phân tích các chỉ tiêu tài chính để điều chỉnh kế hoạch, phát hiện và phòng ngừa rủi ro tài chính; bảo đảm an toàn tài chính và phát triển bền vững.

KẾT LUẬN

Thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại các Đài PT-TH tỉnh đã mang lại nhiều kết quả tích cực trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập kinh tế, các Đài cần tiếp tục đổi mới công tác quản lý tài chính, mở rộng hoạt động liên doanh, liên kết, nâng cao chất lượng sản xuất chương trình và hoàn thiện quy chế CTNB. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp đề xuất sẽ góp phần nâng cao năng lực tài chính, phát huy hiệu quả đầu tư công, đồng thời nâng cao vị thế của các Đài trong hệ thống truyền thông quốc gia và khu vực.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Tài chính (2022). Thông tư số 56/2022/TT-BTC ngày 16/9/2022 hướng dẫn một số nội dung về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập, xử lý tài sản, tài chính khi tổ chức lại, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập.

2. Bộ Thông tin và Truyền thông (2018). Thông tư số 03/2018/TT-BTTTT ngày 20/4/2018 ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật sản xuất chương trình truyền hình.

3. Bộ Thông tin và Truyền thông (2020). Thông tư số 09/2020/TT-BTTTT ngày 24/4/2020 ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật sản xuất chương trình phát thanh.

4. Bộ Thông tin và Truyền thông (2024). Thông tư số 05/2024/TT-BTTTT ngày 14/6/2024 hướng dẫn xây dựng, thẩm định và ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước trong lĩnh vực báo chí thuộc phạm vi quản lý nhà nước.

5. Chính phủ (2019). Nghị định số 32/2019/NĐ-CP ngày 10/4/2019 quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên.

6. Chính phủ (2021). Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021 quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập.

7. Lâm Phước Toàn (2022). Hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính toàn bộ tại bệnh viện công lập: Trường hợp Bệnh viện Y học cổ truyền Đồng Tháp, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh.

8. Phạm Văn Trường (2020). Chính sách tài chính thúc đẩy xã hội hoá dịch vụ sự nghiệp công ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ kinh tế, Học viện Tài chính.