ThS. Bùi Thị Hạnh

Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

Email: bthanh.kt@hunre.edu.vn

Tóm tắt

Tình trạng hàng giả tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế, doanh nghiệp và quyền lợi người tiêu dùng. Mặc dù lực lượng quản lý thị trường đã triển khai nhiều biện pháp kiểm tra, xử lý, nhưng giá trị hàng hóa vi phạm vẫn gia tăng. Bài viết phân tích thực trạng kiểm soát hàng giả hiện nay tại Việt Nam, chỉ ra những thách thức trong công tác quản lý, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ngăn chặn hàng giả, đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững.

Từ khóa: đẩy mạnh, biện pháp, ngăn chặn, hàng giả

Summary

Vietnam's counterfeit goods situation is still complicated, seriously affecting the economy, businesses, and consumer rights. Although the market management force has implemented many inspection and handling measures, the value of infringing goods is still increasing. The article analyzes the current situation of counterfeit goods control in Vietnam, points out the challenges in management, and proposes solutions to improve the effectiveness of preventing counterfeit goods, ensuring a healthy business environment, and promoting sustainable economic development.

Keywords: promote, measures, prevent, counterfeit goods

ĐẶT VẤN ĐỀ

Tình trạng sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái tại Việt Nam ngày càng diễn biến phức tạp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế, doanh nghiệp và quyền lợi người tiêu dùng. Hàng giả không chỉ xuất hiện trong các mặt hàng tiêu dùng phổ biến như quần áo, giày dép, mỹ phẩm mà còn xâm nhập vào những lĩnh vực quan trọng, như: dược phẩm, thực phẩm và linh kiện điện tử. Điều này không chỉ làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng, mà còn gây thất thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh lành mạnh. Hàng giả cũng tác động xấu đến quyền lợi, thậm chí là sức khỏe, tính mạng người tiêu dung (Uyên Nhi, 2024).

Mặc dù lực lượng quản lý thị trường đã triển khai nhiều biện pháp thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm, nhưng theo thống kê năm 2024, tổng số vụ vi phạm phát hiện được vẫn ở mức cao, với trị giá hàng hóa vi phạm lên tới 425 tỷ đồng, tăng 23% so với năm 2023. Số tiền thu nộp ngân sách từ xử lý vi phạm cũng tăng 8%, cho thấy mức độ vi phạm vẫn diễn ra với quy mô lớn, dù số vụ kiểm tra có giảm nhẹ (Phan Trang, 2024). Đặc biệt, hoạt động buôn bán hàng giả qua các nền tảng thương mại điện tử ngày càng tinh vi, gây khó khăn cho công tác quản lý. Trong bối cảnh này, việc đẩy mạnh các biện pháp ngăn chặn hàng giả là yêu cầu cấp thiết. Bài báo này tập trung phân tích thực trạng kiểm soát hàng giả tại Việt Nam, chỉ ra những thách thức trong công tác quản lý và đề xuất các giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao năng lực phòng chống hàng giả, góp phần bảo vệ thị trường và người tiêu dùng.

THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT HÀNG GIẢ TẠI VIỆT NAM

Thực trạng quản lý hàng giả tại Việt Nam cho thấy nhiều nỗ lực trong việc hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm. Chính phủ đã ban hành nhiều quy định quan trọng nhằm kiểm soát tình trạng sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Trong đó, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, ngày 26/8/2020 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quy định mức xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi buôn bán hàng giả, với mức phạt từ 1 triệu đồng đến 50 triệu đồng, tùy vào giá trị hàng giả hoặc số tiền thu lợi bất hợp pháp. Đối với các hành vi nghiêm trọng hơn, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định mức phạt từ 1-15 năm tù hoặc phạt tiền lên đến 9 tỷ đồng đối với pháp nhân thương mại. Những quy định này nhằm răn đe mạnh mẽ các tổ chức, cá nhân có hành vi sản xuất, kinh doanh hàng giả.

Bên cạnh đó, lực lượng quản lý thị trường đã có nhiều biện pháp mạnh tay để kiểm soát tình trạng vi phạm. Theo báo cáo của Tổng cục Quản lý thị trường, trong năm 2024, tính chung cả năm 2024, trong năm 2024 lực lượng QLTT cả nước đã thanh tra, kiểm tra 68.280 vụ buôn lậu, hang giả, gian lận thương mại (giảm 5% so với cùng kỳ năm 2023), phát hiện, xử lý 47.135 vụ vi phạm (giảm 10% so với cùng kỳ năm 2023); chuyển cơ quan điều tra 178 vụ có dấu hiệu tội phạm (tăng 2% so với cùng kỳ năm 2023). Nhờ đó, thu nộp ngân sách nhà nước trên 541 tỷ đồng (tăng 8% so với cùng kỳ năm 2023). Trị giá hàng hóa vi phạm 425 tỷ đồng (tăng 23% so với năm 2023), trong đó, trị giá hàng hóa tịch thu 220 tỷ đồng; trị giá hàng hóa buộc tiêu hủy là 205 tỷ đồng.

Một trong những điểm nhấn trong hoạt động kiểm tra, kiểm soát thị trường nói chung, đối với lĩnh vực hàng giả nói riêng trong năm 2024 của lực lượng quản lý thị trường là kiểm tra trên môi trường thương mại điện tử. Xác định việc kiểm tra, xử lý vi phạm về kinh doanh thông qua hoạt động thương mại điện tử có xu hướng tăng cao, tại nhiều địa phương, do đó, các cục quản lý thị trường đã chủ động ban hành thành lập các Tổ thương mại điện tử nhằm thực hiện nhiệm vụ nắm bắt tình hình, tiếp nhận thông tin, tham mưu cũng thực hiện các biện pháp nghiệp vụ liên quan đến các vụ việc về thương mại điện tử. Tính đến thời điểm hiện tại, 63/63 Cục Quản lý thị trường các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã ban hành quyết định thành lập Tổ thương mại điện tử và các đơn vị chủ động xây dựng, ban hành kế hoạch kiểm tra về hoạt động thương mại điện tử trong năm 2024. Theo đó, cả năm 2024, liên quan đến lĩnh vực thương mại, toàn lực lượng đã phát hiện, xử lý 3.124 vụ vi phạm (tăng 266 % so với năm 2023), chuyển cơ quan điều tra 4 vụ, xử phạt vi phạm hành chính 48 tỷ đồng (tăng 220 % so với năm 2023); trị giá hàng hóa vi phạm trên 34 tỷ đồng (tăng 440 % so với năm 2023). Các đơn vị kiểm tra, xử lý vi phạm trong thương mại điện tử có hiệu quả cao: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Lạng Sơn, Quảng Bình, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa, Bình Dương, Đồng Nai, Đồng Tháp, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tiền Giang.

Nhìn chung, hàng giả xuất hiện trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ thời trang, điện tử, mỹ phẩm đến thực phẩm và dược phẩm. Đặc biệt, các sản phẩm như: đồ ăn, đồ uống và thuốc chữa bệnh giả, kém chất lượng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người tiêu dùng. Ngoài ra, hàng giả còn gây thiệt hại về kinh tế cho các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh chân chính, làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng vào thị trường. Việc kiểm soát hàng giả đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm: phương thức hoạt động tinh vi của các đối tượng sản xuất và kinh doanh hàng giả, sự bùng nổ của thương mại điện tử tạo điều kiện cho việc mua - bán hàng giả trở nên dễ dàng hơn, và một số quy định pháp luật về hàng giả còn chưa đầy đủ, chồng chéo và thiếu tính răn đe, dẫn đến việc xử lý chưa hiệu quả. Nguyên nhân của tình trạng này bao gồm lợi nhuận cao từ việc sản xuất và buôn bán hàng giả, nhận thức của người tiêu dùng còn thiếu kiến thức để phân biệt hàng thật và hàng giả, và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra và xử lý hàng giả còn chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả chưa cao. Hàng giả gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực, bao gồm ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng, thiệt hại kinh tế cho doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh chân chính, và suy giảm niềm tin thị trường. Nhìn chung, mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong việc kiểm soát hàng giả tại Việt Nam, nhưng tình trạng này vẫn đang diễn biến phức tạp và đòi hỏi các biện pháp mạnh mẽ, hiệu quả hơn trong thời gian tới.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Nhằm ngăn chặn tình trạng hàng giả tại Việt Nam, theo tác giả, cần thực hiện một số giải pháp sau:

Về phía Nhà nước và lực lượng quản lý thị trường

Trước hết, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến chống hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Mặc dù Việt Nam đã có nhiều quy định trong lĩnh vực này, nhưng vẫn tồn tại những lỗ hổng pháp lý tạo điều kiện cho các hành vi vi phạm. Do đó, cần sửa đổi, bổ sung các quy định để đảm bảo tính chặt chẽ, thống nhất và phù hợp với thực tiễn, đồng thời nâng cao mức xử phạt để tăng tính răn đe đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm.

Thứ hai, tăng cường giám sát và kiểm tra những mặt hàng, lĩnh vực có nguy cơ cao về hàng giả, để kịp thời xử lý các vấn đề phát sinh và giảm thiểu vi phạm. Điều này góp phần phát hiện và xử lý thật nghiêm các sai phạm, nhất là những sai phạm có tính phổ biến trong sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ. Chú trọng kiểm tra, xử lý các sai phạm trong các ngành hàng thiết yếu như xăng dầu, phân bón; các loại thực phẩm, đồ uống, thuốc lá (nhất là thuốc lá thế hệ mới); thực phẩm chức năng, thuốc chữa bệnh, mỹ phẩm, hàng thời trang, hàng điện tử… Các tuyến đường vận chuyển hàng hóa, đặc biệt là các khu vực biên giới, cần được giám sát chặt chẽ nhằm ngăn chặn hàng giả, hàng nhập lậu từ nước ngoài xâm nhập vào thị trường nội địa.

Thứ ba, tiếp tục tăng cường sự phối hợp liên ngành. Cụ thể, Bộ Công Thương cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, như: công an, hải quan, thanh tra để đảm bảo sự đồng bộ trong công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường. Cùng với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, lực lượng quản lý thị trường sẽ có đủ công cụ và nguồn lực để xử lý các hành vi vi phạm triệt để và hiệu quả.

Thứ ba, Bộ Công Thương cần phối hợp với địa phương tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ nhằm nâng cao hơn nữa năng lực của lực lượng quản lý thị trường trong việc kiểm tra giám sát thị trường, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng cũng như doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn quản lý.

Thứ tư, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số bằng việc triển khai các hệ thống công nghệ hiện đại để giám sát và theo dõi thị trường, giúp phát hiện và xử lý nhanh chóng các hành vi vi phạm, nhất là trong việc buôn bán hàng giả, hàng nhái, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng.

Đặc biệt, cần thực hiện nghiêm túc, hiệu quả Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về giám sát chuyên đề thương mại điện tử và các chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương trong lĩnh vực thương mại điện tử, như: Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến năm 2025; đẩy mạnh kết nối, chia sẻ dữ liệu phục vụ phát triển thương mại điện tử, chống thất thu thuế, bảo đảm an ninh tiền tệ. Đồng thời, tăng cường công tác hậu kiểm trong quản lý hoạt động thương mại điện tử.

Thứ năm, phối hợp với các địa phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng và doanh nghiệp về tác hại của hàng giả, hàng nhái, từ đó thúc đẩy ý thức bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng và doanh nghiệp. Theo đó, cần nâng cao nhận thức của người tiêu dùng thông qua các chiến dịch truyền thông, giáo dục về tác hại của hàng giả và cách nhận biết hàng thật. Chính phủ, các tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và doanh nghiệp cần phối hợp tổ chức các chương trình tuyên truyền rộng rãi trên các phương tiện truyền thông đại chúng, mạng xã hội, cũng như tại các trung tâm thương mại, chợ đầu mối để giúp người dân có đủ kiến thức và kỹ năng trong việc lựa chọn sản phẩm chính hãng.

Thứ sáu, tăng cường hợp tác quốc tế trong cuộc chiến chống hàng giả. Do tính chất xuyên biên giới của vấn đề này, Việt Nam cần hợp tác với các nước trong khu vực và trên thế giới để chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, cũng như cùng nhau xây dựng các giải pháp hiệu quả nhằm kiểm soát tình trạng sản xuất và buôn bán hàng giả. Việc tham gia các tổ chức quốc tế về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, tăng cường ký kết các hiệp định hợp tác chống hàng giả sẽ giúp Việt Nam có thêm nguồn lực và công cụ để kiểm soát tốt hơn tình trạng này.

Về phía các doanh nghiệp

Một là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào công tác kiểm soát hàng giả. Công nghệ blockchain có thể được sử dụng để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra tính xác thực của hàng hóa. Các doanh nghiệp cũng có thể áp dụng tem chống giả QR code, RFID hoặc giải pháp xác thực điện tử nhằm giúp khách hàng phân biệt hàng thật – hàng giả.

Hai là, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc phòng, chống hàng giả. Các doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ thương hiệu bằng cách đăng ký sở hữu trí tuệ, áp dụng các biện pháp bảo mật trong sản xuất và phân phối, đồng thời phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, xử lý hành vi làm giả sản phẩm. Bên cạnh đó, các hiệp hội ngành hàng cũng cần có những sáng kiến và chương trình hỗ trợ doanh nghiệp trong việc chống hàng giả./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Chính phủ (2020), Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, ngày 26/8/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

2. Lam Giang (2023), Phát hiện, xử lý 52.390 vụ hàng giả, hàng nhái trong năm 2023, truy cập từ https://hanoimoi.vn/phat-hien-xu-ly-52-390-vu-hang-gia-hang-nhai-trong-nam-2023-653593.html.

3. Phan Trang (2024), Đẩy mạnh chống hàng giả, hàng nhái trên các sàn thương mại điện tử trong năm 2025, truy cập từ https://baochinhphu.vn/day-manh-chong-hang-gia-hang-nhai-tren-cac-san-thuong-mai-dien-tu-trong-nam-2025-10224121714275499.htm.

4. Tổng cục Quản lý thị trường (2024), Báo cáo tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 của lực lượng Quản lý thị trường, ngày 23/12/2024.

5. Uyên Nhi (2024), Pháp luật về hàng giả, hàng nhái và biện pháp bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp, người tiêu dùng, truy cập từ https://danchuphapluat.vn/phap-luat-ve-hang-gia-hang-nhai-va-bien-phap-bao-ve-quyen-loi-doanh-nghiep-nguoi-tieu-dung.