Kinh tế tuần hoàn- mô hình giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho con người (Nguồn: Epc.eu)

Đôi nét về kinh tế tuần hoàn

Theo Bách khoa thư mở, kinh tế tuần hoàn (Circular economy) là mô hình mới, trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất và dịch vụ đặt ra mục tiêu kéo dài tuổi thọ cho vật chất, và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường. Các hệ thống tuần hoàn áp dụng các quy trình tái sử dụng (reuse) thông qua chia sẻ (sharing), sửa chữa (repair), làm mới (refurbishment), tái sản xuất (remanufacturing) và tái chế (recycling), nhằm tạo ra vòng lặp kín (closed-loops) cho việc sử dụng tài nguyên trong hệ thống kinh tế để giảm thiểu lượng tài nguyên sử dụng đầu vào và số lượng phế thải tạo ra, cũng như mức độ gây ô nhiễm môi trường và khí thải.

Mục đích của kinh tế tuần hoàn là nhằm kéo dài thời gian sử dụng các sản phẩm, trang bị và cơ sở hạ tầng nhằm tăng năng suất của các tài nguyên này. Tất cả các "phế thải" của một quy trình sản xuất tiêu dùng cần được xem như nguyên vật liệu của các quy trình sản xuất tiêu dùng khác, bất kể đó là sản phẩm phụ hay tài nguyên được thu hồi từ một quy trình công nghiệp khác, hay tài nguyên được tái sinh cho môi trường tự nhiên (như quá trình ủ phân chất thải hữu cơ). Cách tiếp cận này là tương phản với mô hình mô hình kinh tế tuyến tính (Linear economy) đang được phổ biến rộng rãi. Trong mô hình tuyến tính, các tài nguyên chỉ di chuyển theo một chiều, từ khai thác tài nguyên, sản xuất, đến vứt bỏ sau tiêu thụ, dẫn đến việc lãng phí tài nguyên và tạo ra một lượng phế thải khổng lồ.

Những người đề xuất khái niệm kinh tế tuần hoàn cho rằng, xây dựng thế giới bền vững không có nghĩa là phải giảm chất lượng cuộc sống của người tiêu dùng và sự phát triển bền vững có thể đạt được mà không làm phát sinh thua lỗ hay chi phí phụ cho các nhà sản xuất. Mô hình kinh doanh tuần hoàn có thể mang lại lợi nhuận như các mô hình tuyến tính, đồng thời vẫn cho phép người tiêu dùng sử dụng các sản phẩm và dịch vụ tương tự.

Kinh tế tuần hoàn có mục tiêu kéo dài tuổi thọ vật chất, và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường (Nguồn: Futurefoodsystems).

So với kinh tế tuyến tính, kinh tế tuần hoàn giúp giảm số lượng tài nguyên cần sử dụng và lượng thải tạo ra, góp phần bảo tồn nguồn tài nguyên và làm giảm các tác động ô nhiễm đến môi trường. Tuy nhiên, một vài giả thuyết sử dụng trong mô hình kinh tế tuần hoàn có thể quá đơn giản và không thực tế, các mô hình định nghĩa đã bỏ qua sự phức tạp của hệ thống kinh tế đang tồn tại và những đánh đổi của mô hình kinh tế mới. Điển hình là các khía cạnh xã hội của tính bền vững dường như chỉ được đề cập thoáng qua trong nhiều ấn phẩm nghiên cứu về kinh tế tuần hoàn. Nhiều trường hợp sẽ đòi hỏi cần có thêm các chiến lược phụ thêm, như mua sắm thêm các thiết bị mới và tiêu thụ năng lượng hiệu quả hơn.

Bằng cách xem xét có hệ thống các nghiên cứu đã được thực hiện, một nhóm các nhà nghiên cứu của Trường đại học Cambridge và TU Delft cho thấy, có ít nhất 8 loại liên hệ giữa tính bền vững và kinh tế tuần hoàn. Thêm vào đó, cũng cần phải chú trọng đến khía cạnh nghiên cứu đổi mới ở trong tâm của sự phát triển bền vững dựa trên các yếu tố của kinh tế tuần hoàn.

Kinh tế tuần hoàn có thể được áp dụng trong phạm vi rộng. Các kết quả của các công trình nghiên cứu cho thấy, các nhà nghiên cứu đã tập trung vào nhiều lĩnh vực khác nhau, từ ứng dụng hay dịch vụ, cho đến các chính sách để hiểu về những hạn chế mà kinh tế tuần hoàn sẽ gặp phải, các quản lý chiến lược cho các chi tiết của kinh tế tuần hoàn và các tác động khác nhau, như khả năng tái sự dụng và quản lý chất thải.

Theo Weforum, xu hướng kinh tế tuần hoàn thay đổi cách chúng ta ăn, sống và đi lại vì một thế giới bền vững hơn. Vì vậy, Circularity Gap Report 2022 (Báo cáo về thực trạng kinh tế tuần hoàn 2022 hay CGR) cho rằng, chuyển sang nền kinh tế tuần hoàn có thể giảm mức tiêu dùng và giúp giảm thiểu biến đổi khí hậu.

Báo cáo CGR khám phá khái niệm về nền kinh tế tuần hoàn và vai trò của nó trong việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến biến đổi khí hậu, cũng như trong việc kiến tạo ra xã hội công bằng hơn trên toàn thế giới. Báo cáo trình bày một loạt các giải pháp tuần hoàn, như sử dụng ít tài nguyên hơn, lâu hơn, tái chế và tái tạo tài nguyên hay nhà ở, dinh dưỡng và giao thông - để chuyển đổi cách thức cung cấp tài nguyên cho nền kinh tế. Nếu được áp dụng trên toàn cầu, điều này có thể giúp giảm 28% việc sử dụng tài nguyên và 39% phát thải khí nhà kính (GHG). Giúp thế giới đi đúng hướng để đạt được mục tiêu hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C.

Kinh tế tuần hoàn cò giúp nâng cao sức khỏe nhân loại và hạn chế lãng phí lương thực, thực phẩm (Nguồn: Abd)

Giải pháp hướng tới kinh tế tuần hoàn theo Weforum

Trọng tâm thực phẩm tốt cho sức khỏe, lấy no làm tiêu chí hàng đầu

Hãy giảm thực phẩm dư thừa thông qua việc cung cấp đủ lương thực: giảm lượng calo và protein bình quân đầu người của các quốc gia có thu nhập cao, phát thải cao (chẳng hạn tại Mỹ hoặc nhiều nước EU). Hãy giảm để phù hợp và có lợi cho sức khỏe, ví dụ, xuống ngưỡng 2.000 calo đối với phụ nữ. Điều này có thể thực hiện bằng cách giảm lượng nguyên liệu và lượng khí thải trên mỗi calo thực phẩm bằng cách ưu tiên thực phẩm lành mạnh và no đối với nhóm dinh dưỡng thấp, nhưng cũng nên tránh xu hướng ăn kiêng quá cực đoan gây hại cho sức khỏe ở nhóm thu nhập cao.

Áp dụng chế độ ăn kiêng dựa trên gốc thực vật

Sử dụng protein gốc động vật là một cách ăn uống không hiệu quả và tốn kém. Người ta phải mất 25kg ngũ cốc và 15.000 lít nước mới sản xuất được 1kg thịt bò, thực phẩm “ngon mắt ngon miệng” cho con người. Ở một số nơi, còn nhiều lựa chọn bổ dưỡng, giàu protein khác, nên việc bỏ protein động vật có thể là một trong những cách có tốt nhất đối với nền kinh tế tuần hoàn.

Tăng cường chế độ ăn uống tiết thực gốc thực vật có lợi cả cho sức khỏe lẫn môi trường (Nguồn: Epainassist )

Dùng tủ lạnh và nấu ăn sáng tạo

Nền kinh tế tuần hoàn hay khép kín sẽ mang lại những lợi ích thứ cấp như cần ít bao bì để chứa thực phẩm, giảm lượng nhựa sử dụng một lần, giảm béo phì và giúp cộng đồng khỏe mạnh. Nó cũng có thể giúp giảm lãng phí thực phẩm và đây cũng là chiến lược cần thiết để làm cho hệ thống thực phẩm của chúng ta trở nên hoàn hảo hơn. Hãy thử làm điều này ở nhà bằng cách không chỉ cắt giảm lượng tiêu thụ dư thừa mà còn lên kế hoạch cho các bữa ăn trước.

Lựa chọn thực phẩm có nguồn gốc bền vững

Lựa chọn thực phẩm có nguồn gốc bền vững - nghĩa là, chúng có nguồn gốc từ các hệ sinh thái được quản lý theo tiêu chuẩn môi trường cho phép tái sinh. Một loạt chương trình chứng nhận trung tính và bền vững nhằm mục đích cung cấp thực phẩm có lợi cho người tiêu dùng. Ngày nay, ngay cả pho mát cũng có thể đạt chứng nhận PAS2060, cấp quốc tế về tính trung tính của cacbon.

Lựa chọn thực phẩm có nguồn gốc bền vững là 1 trong những tiêu chí quan trọng của kinh tế tuần hoàn (Nguồn:Vigorbuddy)

Hỗ trợ địa phương

Đôi khi chúng ta cần quay lại quá khứ để rút ra bài học cho tương lai. Thực hành thói quen của ông cha ta trước đây bằng cách đi đến địa phương và khu vực khi chọn nguyên liệu, thực phẩm. Điều này giúp làm giảm nhu cầu đối với các loại rau gia đình nóng, đồng nghĩa với việc giảm lượng nhiên liệu đầu vào. Hỗ trợ hoặc thực hành các mô hình nông nghiệp đô thị, hữu cơ và nông nghiệp chính xác cũng có thể loại bỏ việc sử dụng phân bón tổng hợp có hại, nguồn khí thải khổng lồ khi phát tán.

Thực phẩm tại chỗ hỗ trợ sự phát triển của thị trường thứ cấp, loại bỏ khí thải chăn nuôi và hạn chế nạn phá rừng. Mặc dù nó không hợp pháp ở EU, nhưng đây là một thực tế thành công ở Nhật Bản và Hàn Quốc, nơi khoảng 40% chất thải thực phẩm được sử dụng làm thức ăn chăn nuôi.

Thiết kế nhà linh hoạt, đa năng

Linh hoạt, đa năng giúp tận dụng tối đa các tòa nhà chúng ta đã có. Hãy tưởng tượng một tòa nhà hỗn hợp được sử dụng làm không gian văn phòng làm việc linh hoạt, trung tâm cộng đồng và trường học buổi tối. Tận dụng tối đa không gian để ở và làm việc sẽ giảm chi phí và hạn chế tài nguyên dùng cho xây dựng hạ tầng mới , mang lại nhiều lợi ích cho cá nhân và cộng đồng. Những ngôi nhà cũ còn ở được nên cải tạo, mở rộng, hạn chế nhà bỏ hoang, xây mới, quá hoành tráng sẽ không phù hợp với thực tế, làm tiêu tốn nhiều tài nguyên của xã hội.

Thiết kế nhà linh hoạt, đa năng giúp tận dụng tối đa nguồn tài nguyên cho xã hội (Nguồn: Jmybarchitects )

Tăng cường các giải pháp dựa trên thiên nhiên và tái tạo

Các giải pháp dựa trên thiên nhiên (NBS) cũng có thể làm giảm nhu cầu về vật liệu và năng lượng cho nhà ở. Chúng ta có thể được truyền cảm hứng từ các phương pháp tiếp cận năng lượng thấp như thiết kế Passivhaus (điều này giảm thiểu các yêu cầu về sưởi ấm không gian cơ học, làm mát và thông gió), đồng thời áp dụng các công nghệ tái tạo như quang điện hoặc máy bơm nhiệt năng lượng mặt trời, nguồn không khí và địa nhiệt để thu nhỏ dấu chân carbon của một tài sản. Trung tâm Mahali ở Nam Phi là những ngôi nhà mô-đun được xây dựng bằng các vật liệu có sẵn tại địa phương và được nâng cấp bằng hàng loạt các tiệ ích bền vững như thu gom nước mưa và làm mát thụ động, tạo ra những ngôi nhà Net Zero (phát thải bằng 0) lợi cho con người lẫn môi trường.

Chúng ta cần thấy việc sử dụng rộng rãi vật liệu xây dựng carbon thấp, trọng lượng giúp cắt giảm năng lượng tiêu hao. Chưa hết, việc bổ sung năng lượng tái tạo, sử dụng vật liệu xây dựng tự nhiên hoặc tái tạo, như: gỗ, rơm rạ hay cây gai dầu… có thể tăng cường đa dạng sinh học và tái tạo hệ sinh thái, đồng thời, làm giảm phát thải carbon.

Lựa chọn tiêu dùng thông minh

Lựa chọn cẩn thận khi tiêu dùng hay lựa chọn tiêu dùng thông minh thường bắt đầu bằng cách sử dụng ít hơn. Bên cạnh những lựa chọn có ý thức và sử dụng khoa học từ khâu thiết kế cho tới sử dụng. Rất đa dạng, như thay đổi lựa chọn trong tiêu dùng, lồng ghép thiết kế tuần hoàn khép kín, cả tỷ lệ sử dụng và tỷ lệ mua đều giảm sẽ mang lại tác dụng tích cực. Các hành động hữu hình bao gồm: tăng cường số hóa để giảm sử dụng giấy; không làm hàng dệt từ động vật; loại bỏ bỏ nhựa sử dụng một lần; tối ưu hóa việc sử dụng thiết bị điện tử để giảm thiểu chất thải điện tử; chỉ chọn đồ nội thất bằng gỗ có nguồn gốc có trách nhiệm được dán nhãn sinh thái và ưu tiên thu mua và tìm nguồn cung ứng tại địa phương.

Lựa chọn tiêu dùng thông minh vừa giảm chi phí lại có lợi cho môi trường sinh thái (Nguồn:Nridigital)

Sửa chữa và chia sẻ kinh nghiệm sửa chữa

Chúng ta cần học cách tận dụng tối đa mọi thứ chúng ta có. Ở đây, khuyến khích các chương trình sửa chữa, bảo trì, chia sẻ, tái sản xuất và mua lại đối với hàng dệt may, thiết bị, đồ nội thất và máy móc, tạo ra một hệ thống tuần hoàn. Ví dụ denim là loại chất liệu may từ vải cotton cứng với các sợi đan chéo, trong đó một sợi ngang nằm dưới hai hoặc một số nhiều hơn sợi dọc. Denim được biết đến như là loại vải may quần jeans thích hợp và được Kuyichi công ty của Hà Lan ứng dụng thành công. Mô hình kinh doanh của Kuyichi mang tính tuần hoàn, mua lại phế phẩm để tái chế dùng lại, vừa giảm chi phí nguyên liệu mã vẫn đảm bảo chất lượng và được khách hàng ưa thích.

Để giúp xoay vòng nguyên vật liệu, EU và Mỹ ủng hộ quy chế 'quyền sửa chữa', kéo dài thời gian sử dụng sản phẩm hay thời hạn lỗi thời. Ví dụ điện thoại có pin cũ không nên bỏ đi mà nên sửa chữa, thay pin dễ dàng hoặc thay linh kiện.... Mỹ không chỉ ủng hộ luật “quyền sửa chữa” mà còn kêu gọi các công ty cung cấp kiến ​​thức và khuyến khích người dùng sửa chữa những thiết bị dân dụng còn hữu ích, dùng được.

Ưu tiên sử dụng vật liệu bền vững

Để giảm mức độ độc tố và ô nhiễm trong môi trường, chúng ta nên ưu tiên sử dụng các vật liệu bền vững thay cho vật tư chứa hóa chất độc hại. Ví dụ, hạn chế sử dụng nhựa plastic, hay phân bón hóa chất, vừa gây hại môi trường, rửa trôi đất lại có hại cho sức khỏe con người lẫn vật nuôi. Có thể ưu tiên các giải pháp thay thế dựa trên sinh học, như: phân bón tự nhiên, nhả chậm hay phân bón hữu cơ trong canh tác nông nghiệp.

Ưu tiên sử dụng vật liệu bền vững để duy trì môi trường trong sạch (Nguồn: Forsalebyowner)

Tái chế và giúp xây dựng thị trường thứ cấp

Kinh tế tuần hoàn ủng hộ việc nâng cao giá trị trên các thị trường thứ cấp, khép kín. Để đạt được mục tiêu này, các chính phủ phải thúc đẩy việc tái chế nhựa, sợi tổng hợp, giấy, gỗ và các sản phẩm phụ từ gỗ; cũng như chỉ định nghĩa vụ nội dung tái chế và thay thế chúng bằng nguyên liệu ó lợi hơn. Đến năm 2030, tất cả các chai nhựa ở EU phải chứa 30% hàm lượng tái chế, trong khi tỷ lệ này ở California là 50%; và ở Maharashtra ở Ấn Độ, bao bì công nghiệp được sản xuất trong tiểu bang phải bao gồm 20% nội dung tái chế. Tất cả các bước đều đúng hướng, nhưng điều này phải tiến triển nhanh hơn, đồng thời tắt vòi nhựa bằng cách giảm sản xuất nhựa không cần thiết. Nếu được áp dụng trên toàn cầu, điều này có thể cắt giảm 1,23 tỷ tấn phát thải khí nhà kính và tiết kiệm 2,18 tỷ tấn vật liệu, như nêu trong theo báo cáo Circularity Gap Report 2022.

Thay đổi thiết kế các phương tiện giao thông

Cải tiến thiết kế xe là một cách làm khác để hạn chế vật liệu được sử dụng trong các phương tiện giao thông. Cho ra đời các phương tiện nhẹ và nhỏ hơn, chẳng hạn như ô tô và xe tay ga, sử dụng ít thép và nhôm hơn, và cuối cùng tiêu thụ nhiên liệu và năng lượng ít hơn. Ngoài thiết kế và lựa chọn vật liệu bền vững, cũng cần trọng tâm tới việc tối ưu hóa khả năng sửa chữa và bảo dưỡng để kéo dài tuổi thọ cho phương tiện.

Cuối cùng, cũng cần tối ưu hóa việc quản lý phương tiện cuối vòng đời, tăng cường khả năng tái chế các thành phần kim loại và nhựa cũng như tối đa việc sử dụng nguyên liệu tái chế của các phương tiện này.

Thay đổi thiết kế các phương tiện giao thông để giảm chi phí năng lượng và phát tán khí thải ô nhiễm (Nguồn: Alto).

Khắc Nam

Theo Weforum - 3/2022

Tham khảo từ nguồn: https://www.weforum.org/agenda/2022/03/21-circular-economy-solutions/