Làm rõ các cơ sở của đề xuất áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh, tại nhiều nước trên thế giới, thuế TTĐB thường được áp dụng đối với các sản phẩm hàng hóa có hại cho sức khỏe và môi trường hoặc các mặt hàng xa xỉ nhằm điều tiết hành vi tiêu dùng và có đóng góp cho thu ngân sách nhà nước (NSNN) – nguồn thu căn bản cho NSNN. Việt Nam trong luật hiện hành đang theo xu hướng chung của thế giới. Cơ bản đồng tình với quan điểm và cách đặt vấn đề của cơ quan soạn thảo dự án Luật, song bà Thanh nhấn mạnh cần làm rõ và đánh giá kỹ lưỡng hơn các cơ sở của đề xuất vì mục tiêu của chính sách thuế là vừa đóng góp nguồn cho thu NSNN, vừa phục vụ nhu cầu con người và phục vụ sản xuất.

Các đại biểu thảo luận ở tổ về nội dung đề xuất chính sách thuế TTĐB đối với mặt hàng rượu, bia và nước giải khát

Liên quan việc bổ sung mặt hàng nước giải khát có hàm lượng đường 5g/100ml vào danh mục đối tượng chịu thuế TTĐB với lý do gây nên bệnh thừa cân béo phì, bà Thanh cho biết có ý kiến báo cáo thẩm tra nêu nguyên nhân gây nên bệnh này không phải tất cả đều do nước giải khát có đường (NGKCĐ), vì vậy, việc đánh thuế cần vừa bảo đảm mục tiêu sản xuất trong nước, vừa điều chỉnh được hành vi của người tiêu dùng. “Tôi đồng ý đây không phải nguyên nhân duy nhất, nhưng nếu lạm dụng và không đánh thuế thì cũng là nguyên nhân ảnh hưởng đến sức khỏe, do đó, nên đưa NGKCĐ vào diện đánh thuế nhưng cần có lộ trình về thời gian và lộ trình đánh thuế để doanh nghiệp và người dân thích nghi, làm quen, nhận thức và hài hòa sản xuất trong nước”, bà Thanh nêu ý kiến. Bên cạnh đó, Phó Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý cơ quan soạn thảo và trình dự án Luật cần làm rõ các luận cứ khoa học vì mục tiêu sức khỏe, vì hiện nay, chưa có tư liệu khoa học nào chứng minh tỷ lệ người mắc bệnh liên quan đến NGKCĐ và thường xuyên uống như thế nào thì gây bệnh.

Nhấn mạnh thuế TTĐB là một trong những Luật rất quan trọng, bà Thanh đề nghị cần tham khảo thêm các ý kiến chuyên gia, pháp luật chuyên ngành để xem xét một cách căn cơ, kỹ lưỡng các nội dung. Do kỳ họp này khối lượng công việc quá lớn, không đủ thời gian xem xét thấu đáo nên cần có ý kiến tham gia bằng văn bản sau khi có tài liệu nghiên cứu và gửi cho Ban thư ký để tổng hợp cho các ủy ban tiếp thu, xem xét.

Cùng cách tiếp cận này, ĐBQH Trần Thị Hiền (Đoàn ĐBQH Hà Nam) đề nghị Bộ Tài chính cân nhắc xem xét tác động của đề xuất áp thuế với NGKCĐ đối với lợi ích của người tiêu dùng. Việt Nam là đất nước thuộc vùng khí hậu nhiệt đới, nhu cầu giải khát của người dân là rất lớn. Trong đó, có một phần đáng kể là người lao động phổ thông, người có thu nhập thấp. Đối với nhóm đối tượng này, cũng như người dân ở các vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa…, nhu cầu sử dụng các thực phẩm ngọt khá phổ biến, đặc biệt là các gia đình sống ở khu vực miền Trung và miền Nam. Việc đánh thuế TTĐB đối với NGKCĐ thực chất là “đánh” vào người tiêu dùng, ở đây là nhóm đối tượng là người lao động phổ thông, người có thu nhập thấp, trẻ em vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa. Đề nghị khi xác định mặt hàng/sản phẩm chịu thuế TTĐB phải cân nhắc tác động của sắc thuế đến nhóm người tiêu dùng nêu trên. Ngoài ra, đại biểu này cũng cho rằng, cần tính toán hiệu quả thu NSNN. “Chính phủ dự kiến thu 2.400 tỷ đồng, tuy nhiên Chính phủ đã tính toán chi phí hành thu thuế chưa? Ngành thuế sẽ mất bao nhiêu tiền để thu được 2.400 tỷ đồng, chưa tính đến chi phí từ phía doanh nghiệp”, bà Hiền đặt câu hỏi.

Cần có đánh giá tác động cụ thể tăng thuế TTĐB đối với rượu, bia

Liên quan đến phương án đề xuất tăng thuế TTĐB đối với rượu, bia của Bộ Tài chính (rượu từ 20 độ trở lên và bia chịu mức thuế suất tăng dần từ năm 2026, lên tới 100% vào năm 2030, tương tự, rượu dưới 20 độ chịu thuế suất 70% vào năm 2030), đại biểu Trần Thị Hiền cho rằng, trong tờ trình của Chính phủ phân tích đánh giá tác động của Luật, đặc biệt đối với các ngành nghề khác và nền kinh tế nói chung còn sơ sài, phần lớn chỉ dựa vào đề xuất của Tổ chức Y tế Thế giới về việc tăng thuế để tăng giá bán sản phẩm. Có 3 nội dung cần nghiên cứu thêm trước khi đưa ra kết luận mức thuế nào và lộ trình tăng thuế nào là phù hợp.

Thứ nhất, phải đặt ngành đồ uống có cồn vào chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị của cả nền kinh tế nói chung để đánh giá tác động một cách toàn diện. Thực tế ngành rượu, bia liên quan trực tiếp đến các ngành nghề phụ trợ như sản xuất bao bì, đóng gói, vận chuyển, và liên quan gián tiếp đến các lĩnh vực du lịch và ẩm thực. Cần ước lượng được với mức tăng thuế và lộ trình tăng thuế đề xuất, các ngành nghề khác sẽ chịu ảnh hưởng như thế nào. Liệu mức ảnh hưởng này có thể được bù trừ bởi nguồn thu thuế TTĐB, hoặc giảm áp lực xã hội, gánh nặng y tế hay không? Rất cần số liệu cụ thể để các đại biểu có thể hình dung được tác động.

Thứ hai, bà Hiền đưa ra ví dụ cụ thể liên quan đến tác động đối với ngành du lịch, khách du lịch nước ngoài rất sẵn sàng chi tiêu nhiều cho ẩm thực và đồ uống, bao gồm cả đồ uống có cồn, và Việt Nam lại có thế mạnh nhờ giá cả phải chăng. Khai thác thế mạnh này là một chiến lược để thu hút khách du lịch nước ngoài, ví dụ, từ đầu năm nay Thái Lan đã giảm thuế đối với rượu để kích cầu du lịch hậu dịch Covid-19. Như vậy cần xem xét kỹ điểm được, điểm mất của đề xuất tăng thuế đối với các ngành khác trước khi đưa ra quyết định cuối cùng.

Thứ ba, không thể phủ nhận đóng góp của các doanh nghiệp ngành rượu, bia cho nguồn thu của một số địa phương và tạo công ăn việc làm cho người lao động. “Theo quan sát, lắng nghe ý kiến của doanh nghiệp, nhiều đơn vị phản ánh tình hình kinh doanh hiện rất khó khăn, nếu tiếp tục kéo dài có thể sẽ dẫn đến cắt giảm nhân sự, đóng cửa nhà máy. Như vậy cần xác định việc tăng thuế TTĐB có ảnh hưởng tới nguồn thu và phát triển kinh tế của địa phương hay không”, bà Hiền đặt câu hỏi.

Trên cơ sở phân tích từ 3 khía cạnh này, bà Hiền cho rằng, mục tiêu giảm tiêu thụ rượu, bia nhằm bảo vệ sức khỏe người dân là cực kỳ cần thiết, tuy nhiên để hiện thực hóa mục tiêu này thông qua chính sách thuế thì cần phải có sự nghiên cứu kỹ lưỡng, đánh giá sâu rộng, không chỉ thuần túy dựa vào khuyến nghị của tổ chức quốc tế để xây dựng Luật. “Đề nghị phía Chính phủ và Bộ Tài chính có đánh giá tác động cụ thể hơn trước khi đề xuất bất kỳ mức tăng thuế và lộ trình tăng thuế nào”, đại biểu Trần Thị Hiền kiến nghị.

Cân nhắc mục tiêu và lùi lộ trình tăng thuế đối với rượu, bia đến năm 2027

ĐBQH Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, đại biểu Đoàn ĐBQH Hà Nội khẳng định, mục tiêu chính và tính hiệu quả của thuế TTĐB là nhằm thay đổi hành vi người tiêu dùng đối với những sản phẩm có tính độc hại cho sức khoẻ cá nhân hoặc ảnh hưởng đến môi trường, chứ không phải là để thu ngân sách. Theo vị đại biểu, khi đưa ra giải pháp tăng thuế thì cần phải đánh giá khả năng đáp ứng đồng thời 2 mục tiêu: (1) có thay đổi hành vi tiêu dùng hay không và (2) tác động đến thu ngân sách như thế nào. “Nếu chúng ta đưa ra một giải pháp mà mục tiêu chuyển đổi hành vi không đạt được như kỳ vọng và thu ngân sách cũng không bền vững, thì phải xem xét lại”, ông Cường nhấn mạnh.

ĐBQH Hoàng Văn Cường, Ủy viên Uỷ ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, đại biểu đoàn ĐBQH Hà Nội​

Ông Cường cũng lưu ý báo cáo đánh giá tác động của cơ quan soạn thảo cần đề cập được cụ thể tỷ lệ người tiêu dùng thay đổi hành vi khi tăng thuế TTĐB đối với bia theo 2 phương án đề xuất, tương tự như khi áp dụng biện pháp xử phạt tại Nghị định số 100 đã khiến hành vi của người tiêu dùng thay đổi rất rõ ràng. Ông Cường nêu thực tế việc thực hiện Nghị định số 100 đã làm cho tiêu dùng rượu, bia giảm rõ ràng, nhưng cũng ảnh hưởng rất lớn đến các ngành dịch vụ ăn uống, du lịch, từ đó tác động đáng kể đến tăng trưởng kinh tế. “Hiện nay, Chính phủ đang phải kích cầu tiêu dùng để đảm bảo tăng trưởng kinh tế. Mấy năm qua tăng trưởng của chúng ta chủ yếu là nhờ xuất khẩu, trong khi tiêu dùng trong nước vẫn đang rất chậm. Bây giờ nếu tăng giá của bất kỳ mặt hàng tiêu dùng nào trong lĩnh vực dịch vụ ăn uống thì sẽ ảnh hưởng lập tức đến tăng trưởng kinh tế, nên có lẽ cũng cần phải xem lại”, ông Cường nhấn mạnh.

Đặc biệt, dẫn các số liệu nghiên cứu từ báo cáo mới đây của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), ông Cường bày tỏ băn khoăn với mức tăng thuế TTĐB đối với rượu, bia theo 2 phương án mà Bộ Tài chính đề xuất đều dẫn đến giảm tăng trưởng GDP và giảm thu ngân sách do giảm tiêu dùng và các ngành dịch vụ chịu ảnh hưởng suy giảm. “Từ thực tiễn này, rất cần cân nhắc lộ trình tăng thuế TTĐB đối với rượu, bia và cách thức đánh thuế như thế nào cho hiệu quả. Mục tiêu chính của thuế TTĐB là để thay đổi hành vi thì phải để cho người tiêu dùng nhận biết được việc đánh thuế sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi ích của họ và nếu không thay đổi thì mục tiêu đặt ra của chúng ta không đạt, trong khi lại chịu ảnh hưởng rất lớn”, ông Cường phân tích.

Trên cơ sở này, ông Cường đề nghị tăng thuế mạnh ngay lần đầu tiên nhưng phải có khoảng giãn lùi thời gian áp dụng, theo đó, ban hành Luật vào năm 2025 nhưng thời gian áp dụng lùi lại so với Dự thảo (bắt đầu từ năm 2027) để tăng cường công tác tuyên truyền giúp người tiêu dùng có thời gian thay đổi hành vi, đồng thời để các doanh nghiệp chuẩn bị, nghiên cứu phương án chuyển đổi sản xuất sang các mặt hàng tác động ít đến sức khỏe và được khuyến khích hơn. Có thể đánh thuế lần đầu cao, sau đó dừng 5 năm. Chẳng hạn, từ năm 2027 bắt đầu đánh thuế cao với rượu, bia; sau đó, năm 2032 lại đánh thuế tiếp để người tiêu dùng và doanh nghiệp có thời gian chuyển đổi hành vi chứ không tăng đều đều hằng năm như phương án đề xuất của Bộ Tài chính.

Đồng quan điểm này, đại biểu Nguyễn Hoàng Mai thuộc Đoàn ĐBQH Tiền Giang bày tỏ tán thành việc áp thuế với bia, rượu, để tiến tới có các biện pháp hạn chế sử dụng những mặt hàng này. Tuy nhiên, đại biểu cũng bày tỏ nhất trí với ý kiến không nên thực hiện ngay mức thuế này mà cần có lộ trình, sớm nhất là từ năm 2027.

Theo đại biểu Nguyễn Hoàng Mai, trong bối cảnh các nhà máy bia đã khó khăn sau đại dịch Covid-19, tiêu thụ bia giảm mạnh, nhất là quy định 0 độ cồn như vừa qua đã gây ảnh hưởng nặng nề cho các nhà sản xuất. Nếu áp dụng mức thuế tăng cao này ngay có thể dẫn đến nhiều khó khăn hơn nữa cho doanh nghiệp, đồng thời ảnh hưởng tới các lĩnh vực khác, bởi sau ngành này còn nhiều lĩnh vực có liên quan trong chuỗi sản xuất và cung ứng.

Tán thành phương án 1 (lộ trình tăng thuế 5% từ năm 2026 đến năm 2030) theo đề xuất của Bộ Tài chính nhưng lùi thời điểm lộ trình tăng thuế đối với rượu, bia vào năm 2027, đại biểu Âu Thị Mai - Đoàn ĐBQH Tuyên Quang cho rằng, đây là phương án phù hợp hơn cả trong tình hình hiện nay. "Tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp rượu, bia trong và ngoài nước hiện đang gặp nhiều khó khăn. Nhu cầu tiêu thụ cũng giảm mạnh do người dân có xu hướng thắt chặt chi tiêu. Ngoài ra, chưa kể các áp lực về thuế, phí (thuế nhập khẩu, phí tái chế đóng góp vào Quỹ bảo vệ môi trường, chi phí mua tem thuế…) cũng khiến doanh nghiệp thêm nhiều sức ép", bà Mai lý giải.

“Áp dụng mức thuế TTĐB quá cao có thể dẫn đến thất thu NSNN. Doanh thu sụt giảm khiến các doanh nghiệp rượu, bia cắt giảm kinh doanh, dừng hoạt động các nhà máy, giảm nguồn đóng góp vào ngân sách cho địa phương. Chưa kể việc tăng thuế suất quá cao sẽ khiến người tiêu dùng chuyển sang sử dụng các sản phẩm rượu, bia trái phép nằm ngoài sự quản lý của nhà nước, có giả rẻ hơn do không bị đánh thuế, dẫn đến thất thu NSNN và ảnh hưởng sức khóe”, đại biểu Âu Thị Mai băn khoăn nêu thực tế.

Tương tự, dù bày tỏ nhất trí việc tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng rượu, bia để hạn chế gây tác hại đến sức khỏe của người dân và trật tự an toàn xã hội, đại biểu Dương Minh Ánh (đoàn ĐBQH Hà Nội) lưu ý cần cân nhắc lộ trình thực hiện cho phù hợp, nhằm tạo điều kiện để doanh nghiệp, thị trường, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng thuế trong thời gian tới. “Việc tăng thuế quá nhanh và mạnh khiến các doanh nghiệp không thể điều chỉnh công suất sản xuất phù hợp làm sụt giảm sản lượng đột ngột dẫn đến nhiều dự án đầu tư thua lỗ, không thể thu hồi được vốn. Việc giảm sản lượng quá nhanh tác động tiêu cực đến công ăn, việc làm của người lao động, bởi số lượng lao động dôi dư từ các nhà máy rượu, bia chưa kịp chuyển đổi nghề nghiệp. Do vậy, tôi đề nghị ban soạn thảo cân nhắc giãn việc tăng thuế TTĐB đối với rượu, bia và bắt đầu áp dụng từ năm 2027 trở đi”, đại biểu Đoàn Hà Nội kiến nghị./.