Đề án Tái cơ cấu kinh tế sau nhiều lần chỉnh sửa đã được Chính phủ thông qua và đã được gửi đến Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Ngày 19/4, cơ quan này sẽ họp bàn chính thức về Đề án này.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra cho người dân khi chưa được tiếp cận nội dung Đề án này là: Nội dung Đề án là gì? Có khả thi hay không? Vì sao không đưa ra cho nhân dân góp ý?

Nội dung của Đề án đã rõ ràng

Theo cơ quan soạn thảo Đề án là Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, tên đầy đủ là Tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế giai đoạn 2011-2015, và định hướng đến năm 2020. Tên Đề án đã cho thấy sự đổi mới, với góc tiếp cận mới, theo hướng nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Nội dung của Đề án này chủ yếu nhằm làm rõ những quan điểm, định hướng và giải pháp chủ yếu thực hiện tái cấu trúc nền kinh tế, “trọng tâm là cơ cấu lại các ngành sản xuất, dịch vụ phù hợp với các vùng; thúc đẩy tái cấu trúc doanh nghiệp và điều chỉnh chiến lược thị trường; tăng nhanh giá trị nội địa, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp và của cả nền kinh tế; phát triển kinh tế tri thức… phấn đấu đến năm 2020 nước ta về cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”.

Đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng gồm 5 phần. Phần I đánh giá những thành tựu chủ yếu, những yếu kém cơ cấu nội tại và xác định những nguyên nhân của chúng. Phần II xác định mục tiêu tổng quát, nguyên tắc chỉ đạo tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Phần III trình bày nội dung, định hướng và điều kiện tiền đề tái cơ cấu nền kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng; Phần IV trình bày hệ thống 13 nhóm giải pháp để tái cơ cấu nền kinh tế; Phần V là về tổ chức thực hiện.

Đề án cũng đưa ra các chỉ tiêu cụ thể tới năm 2020 như: tỷ trọng ngành công nghiệp và dịch vụ chiếm khoảng 85% trong GDP; giá trị sản phẩm công nghệ cao và sản phẩm ứng dụng công nghệ cao đạt khoảng 45%; giá trị sản phẩm công nghiệp chế tạo chiếm khoảng 40% tổng giá trị sản xuất công nghiệp. Gia tăng hợp lý tỷ trọng dịch vụ, đến năm 2020, khu vực này chiếm khoảng 43-44% GDP.

Chuyển dịch cơ cấu gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động, tỷ lệ lao động nông nghiệp khi đó khoảng 30-35% lao động xã hội. Yếu tố năng suất tổng hựp đóng góp vào tăng trưởng đạt khoảng 35%; giảm tiêu hao năng lượng tính trên GDP từ 2,5 đến 3% hàng năm.

Về tái cơ cấu ngành kinh tế-kỹ thuật, có 3 định hướng cơ bản gồm: định hướng chung, định hướng tái cơ cấu cụ thể đối với công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ và định hướng các ngành ưu tiên phát triển.

“Khẩu quyết” của Đề án

TS. Nguyễn Đình Cung, một trong những người chắp bút của Đề án cho biết, cách tiếp cận của Đề án tái cơ cấu kinh tế là quá trình phân bổ lại các nguồn lực trên phạm vi quốc gia và toàn bộ nền kinh tế để từng bước và liên tục nâng cao hiệu quả chung của nền kinh tế.

Kết quả của tái cơ cấu kinh tế là hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý và năng động hơn, có năng lực cạnh tranh cao hơn và có tiềm năng tăng trưởng lớn hơn.

Tái cơ cấu kinh tế diễn ra trong trạng thái tĩnh và trạng thái động.Tái cơ cấu kinh tế trạng thái tĩnh là làm cho các nguồn lực hiện có được sử dụng có hiệu quả hơn, lao động có năng suất cao hơn và từ đó, năng lực cạnh tranh cũng được cải thiện hơn(đây gọi là hiệu quả kỹ thuật). Ở trạng thái động, hiệu quả sử dụng các nguồn lực, năng suất lao động và năng lực cạnh tranh được cải thiện(gọi là hiệu quả phân bố) nhờ dịch chuyển và phân bố lại nguồn lực quốc gia giữa các ngành, lĩnh vực khác nhau theo tín hiệu của thị trường và chỉ dẫn của các chính sách có liên quan. Các nhân tố sản xuất phải được phân bố và dịch chuyển từ ngành, từ hoạt động kinh doanh có năng suất thấp sang các ngành, các hoạt động kinh doanh có năng suất lao động cao hơn; lao động sẽ được phân bố và chuyển dịch đến các ngành, các vùng và các doanh nghiệp có tiền lương cao hơn; và đất đai, tài nguyên cũng phải được phân bố cho những nhà đầu tư, những dự án sử dụng có hiệu quả cao hơn.

Về định hướng chung, TS. Cung cho biết, tái cơ cấu chủ yếu thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế giữa các ngành và nội bộ ngành, và toàn bộ nền kinh tế. Bí quyết để thực hiện tái cơ cấu nội bộ ngành đó là “vừa tuần tự tiệm tiến, vừa tăng tốc đột phá”. Kết quả cuối cùng là chuyển dịch được trình độ phát triển và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Chú giải cho “khẩu quyết" này, Đề án cắt nghĩa: “tuần tự tiệm tiến” là chỉ áp dụng đối với các ngành mà công nghệ ít thay đổi. Còn đối với những ngành công nghệ thay đổi nhanh thì cần phải tăng tốc “đột phá”, tức là, chọn và áp dụng ngay từ đầu loại công nghệ hiện đại nhất, áp dụng phương thức tổ chức sản xuất và quản lý tiên tiến nhất để phát triển

Khẳng định tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng là nhiệm vụ lớn, khó khăn và phức tạp, bản Đề án yêu cầu khi thực hiện phải tuân thủ 5 nguyên tắc sau:

Một là, thực hiện tăng trưởng hợp lý, bền vững và ưu tiên chất lượng tăng trưởng.

Hai là, thực hiện đồng bộ và thống nhất các giải pháp kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, tái cơ cấu kinh tế và bảo đảm an sinh xã hội;

Ba là, tái cơ cấu kinh tế phải gắn với đổi mới, mở cửa, tích cực và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế;

Bốn là, tái cơ cấu phải gắn với kế hoạch phát triển công nghiệp hóa hiện đại hóa;

Năm là, tái cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng tiến hành toàn diện, đồng bộ, tuần tự từng bước và có hệ thống.

Đề án đề cập khá rõ về định hướng về vai trò của Nhà nước và doanh nghiệp, người đầu tư. Theo đó, coi doanh nghiệp có vai trò quyết định trong đổi mới và chuyển dịch theo cách tiệm tiến và từng bước.

Tuy nhiên, “đối với chuyển dịch tăng tốc, đột phá thì vai trò của Nhà nước là quan trọng hơn nhiều”. Cụ thể, Nhà nước kiến tạo và hỗ trợ phát triển bằng việc xác định ngành ưu tiên phát triển, trực tiếp hoặc tham gia đầu tư dưới các hình thức thích hợp, trực tiếp xây dựng cơ sở hạ tầng cứng và hạ tầng mềm, dẫn dắt, định hướng và lôi kéo các nhà đầu tư, các bên khác có liên quan cùng tham gia thực hiện chương trình tăng tốc, đột phá phát triển các ngành, sản phẩm ưu tiên.

Để tiến hành tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng, theo ban soạn thảo, cần phải có ít nhất ba điều kiện tiền đề sau đây:

Một là, duy trì ổn định kinh tế - xã hội, ổn định kinh tế vĩ mô một cách vững chắc với lạm phát thấp và các nền tảng vĩ mô vững mạnh.

Hai là, hình thành và phát triển đồng bộ thể chế kinh tế thị trường hiện đại, thiết lập môi trường kinh doanh cạnh tranh bình đẳng, minh bạch với chi phí và mức độ rủi ro thấp.

Ba là, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại.

Ba điều kiện nói trên sẽ tác động kết hợp đảm bảo các nhà đầu tư và doanh nghiệp tiếp cận và tận dụng tối đa các cơ hội để mở rộng và phát triển kinh doanh. Điều này đến lượt nó lại thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển nguồn nhân lực, ứng dụng, đổi mới và phát triển công nghệ sản xuất, áp dụng phương thức tổ chức quản lý mới, tạo lập lợi thế cạnh tranh động để duy trì khả năng cạnh tranh và phát triển. Tất cả điều đó hợp lại sẽ thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu đầu tư, cơ cấu sản xuất, tạo ra một nền kinh tế có khả năng sáng tạo cao với nhiều sản phẩm mới có năng suất, hiệu quả và khả năng canh tranh cao hơn.

Trên thực tế, hiện nay các điều kiện tiền đề nói trên chưa hình thành một cách đầy đủ. Vì vậy, chúng phải được hình thành ngay trong quá trình tái cơ cấu kinh tế, và các giải pháp hình thành, xác lập các điều kiện tiền đề nói trên phải thuộc loại ưu tiên hàng đầu trong triển khai thực hiện đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế.

Những ưu tiên hàng đầu?

Tránh tình trạng đầu tư dàn trải, lãng phí, phát triển manh mún, Đề án tái cơ cấu đã nhấn mạnh việc cần phải xác định lựa chọn các ngành mục tiêu để tập trung phát triển. Theo đó, khẳng định rõ 2 loại ngành ưu tiên phát triển là: (1) Các ngành, sản phẩm hiện đang có lợi thế cạnh tranh; (2) Các ngành, sản phẩm được ưu tiên phát triển để xâyd ựng, bổ sung và nâng cao lợi thế cạnh tranh của nền kinh tế trong giai đoạn 2016-2020.

Cụ thể, bản Đề án cũng chi ra rằng, các ngành, sản phẩm hiện tại có lợi thế cạnh tranh là các ngành, sản phẩm có 1 hoặc một số đặc điểm sau: (i) Có hiệu quả cao, có tỷ trọng giá trị gia tăng cao; (ii) Có độ lan tỏa hoặc độ nhạy cảm cao; (iii) Tạo nhiều công ăn việc làm; (iv) Chiếm tỷ trọng lớn trong GDP và trong kim ngạch xuất khẩu.

Các ngành, sản phẩm có lợi thế cạnh tranh trong nông nghiệp là: ngành lúa gạo, cà phê, cao su, hạt điều..., rau quả nhiệt đới, chăn nuôi lợn, thủy sản, gỗ, mây tre, hàng thủ công.

Trong công nghiệp có các ngành chế biến lương thực thực phẩm, nước giải khát, may mặc, giày da, vật liệu xây dựng, cáp điện, đồ gia dụng, nhựa, máy tính, điện tử và phụ kiện, đóng tàu và các phương tiện giao thông.

Trong dịch vụ, chúng ta có thương mại, xây dựng, khách sạn, nhà hàng, du lịch, viễn thông, tài chính ngân hàng, logistics, giáo dục, y tế...

Cùng với đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng kiến nghị 7 nhóm ngành, sản phẩm cần ưu tiên trong giai đoạn 5 năm tiếp theo, từ 2016-2020. Đó là luyện kim, hóa dầu, đóng tàu và các phương tiện vận tải, điện tử, logistics, du lịch, bưu chính viễn thông và hạ tầng công nghệ.

7 nhóm ngành, sản phẩm này sẽ thay thế dần các ngành gia công, đang thâm dụng nhiều lao động hiện nay như dệt may, giày da, gỗ, lâm sản...

Theo lý giải của Bộ Kế hoạch đầu tư, bảy nhóm ngành trên là những ngành có công nghệ cao, không quá xa so với lợi thế cạnh tranh hiện nay của Việt Nam, có tiềm năng phát triển và có thị trường toàn cầu, có thể thúc đẩy các ngành khác cùng phát triển và có tác động kết nối vùng, kết nối kinh tế trong nước với khu vực, thế giới.

tái cơ cấu ngành kinh tế và vùng kinh tế là nhân tố chính vừa trực tiếp cải thiện hiệu quả phân bố của nền kinh tế, vừa thúc đẩy hình thành cơ cấu kinh tế năng động và linh hoạt hơn, có năng lực cạnh tranh và tiềm năng phát triển cao hơn, nhờ đó, nâng cấp được trình độ phát triển và vị thế của nền kinh tế nước ta trong nền kinh tế thế giới.

Sẽ có cơ quan Tổng chỉ huy riêng?

Bộ Kế hoạch và đầu tư đã đưa ra 13 nhóm giải pháp cho tái cơ cấu tổng thể nền kinh tế.

Theo đó, nhóm giải pháp về tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng, thị trường chứng khoán và các định chế tài chính là để loại bỏ các nguy cơ mất an toàn đối với hệ thống các tổ chức tín dụng, thị trường chứng khoán nói riêng và nền kinh tế nói chung; đồng thời, tăng cường năng lực trên tất cả các mặt và hiệu quả hoạt động của từng thành viên và của cả hệ thống, làm cho hệ thống các tổ chức tín dụng và thị trường chứng khoán thực hiện ngày càng tốt hơn chức năng trung gian tài chính và chuyển tải tác động của chính sách tiền tệ đến khu vực doanh nghiệp và hộ gia đình.

Tiếp đó là nhóm các giải pháp bảo đảm sự bình đẳng về quyền và cơ hội kinh doanh giữa các doanh nghiệp, cải cách đơn giản hóa thủ tục hành chính trên các lĩnh vực liên quan trực tiếp đến đầu tư, kinh doanh; bổ sung, sửa đổi các luật hiện hành hợp thành môi trường pháp lý về kinh doanh theo hướng tháo bỏ rào cản, bãi bỏ hoặc bổ sung, sửa đổi các nội dung lạc hậu, không thân thiện và không phù hợp với cơ chế thị trường, với hội nhập kinh tế quốc tế.v.v… là nhằm cải thiện và nâng cao năng lực cạnh tranh vi mô của môi trường kinh doanh.

Nhóm giải pháp tiếp theo là về rà soát, bổ sung sửa đổi quy hoạch, nhất là quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch phát triển các khu công nghiệp, bổ sung sửa đổi chế độ khuyến khích đầu tư và cơ chế phân cấp, phối hợp quản lý đầu tư là các giải pháp chỉ dẫn và thu hút đầu tư vào phát triển các ngành ưu tiên phát triển trên một địa bàn nhất định; còn các chương trình hỗ trợ phát triển mạng sản xuất và chuỗi cung ứng các sản phẩm ưu tiên phát triển là giải pháp “nâng đỡ” đầu tư vào các ngành ưu tiên phát triển, kết nối sản xuất các sản phẩm thượng nguồn, trung gian và các sản phẩm hạ nguồn của ngành ưu tiên phát triển.

Như vậy, nhóm giải pháp loại này vừa định hướng, lôi kéo và thu hút, vừa nâng đỡ đầu tư vào các ngành ưu tiên phát triển, làm thay đổi và chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành như trình bày trên đây.

Cuối cùng, các chương trình nâng cao chất lượng doanh nghiệp (về trình độ công nghệ và chuyển giao công nghệ, về trình độ quản lý và quản tri, về chất lượng sản phẩm…) kết hợp với giải pháp triển khoa học, công nghệ, đào tạo, nâng cao trình độ tay nghề cho người lao động sẽ giúp doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tham gia, tận dụng được các cơ hội từ các chính sách tái cơ cấu kinh tế nói trên.

Dự kiến, Bộ Kế hoạch và đầu tư sẽ chủ trì Đề án tái cơ cấu đầu tư công, Bộ Tài chính chịu trách nhiệm thực thi Đề án tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước và Đề án tái cấu trúc thị trường chứng khoán và các định tế tài chính. Ngân hàng Nhà nước chủ trì Đề án tái cơ cấu hệ thống tài chính. Bộ Công Thương và Bộ Kế hoạch đầu tư sẽ lên danh mục các sản phẩm, ngành ưu tiên.

Tổng chỉ huy cho công cuộc đổi mới này là Hội đồng quốc gia về năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững do Thủ tướng làm Chủ tịch. Sau khi lấy ý kiến thường vụ Quốc hội, Đề án sẽ được đưa ra trình chính thức Quốc hội vào kỳ họp tới./.