Tại hội thảo “Cải cách môi trường kinh doanh - góp ý dự thảo Nghị định quy đinh chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức chiều 18/10 tại Hà Nội, các chuyên gia, đại diện hiệp hội doanh nghiệp đều cho rằng, vẫn còn khá nhiều nội dung lớn không phù hợp với các luật hiện hành và điều kiện thực tiễn của Việt Nam. Những nội dung này không chỉ gây khó khăn cho doanh nghiệp (DN), cho phát triển đất nước mà còn phát sinh thủ tục hành chính và “cần làm rõ cơ sở pháp lý” ở một số nội dung, đúng như báo cáo của Bộ Tư pháp đã nêu.

Toàn cảnh Hội thảo

Doanh nghiệp “lo” Dự thảo Nghị định sẽ làm tăng gánh nặng chi phí

Mới đây, các hiệp hội gồm: Dệt may Việt Nam, Gỗ và lâm sản, Chế biến và xuất khẩu thủy sản, Thực phẩm minh bạch, Sữa Việt Nam, Bia - Rượu - Nước giải khát, Lương thực, Hàng Việt Nam chất lượng cao, Chè Việt Nam, Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam, Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam đã gửi đến cơ quan chức năng văn bản góp ý, kiến nghị một số nội dung lớn tại Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường 2020.

Những góp ý này cũng được các hiệp hội nhắc lại tại Hội thảo ngày 18/10/2021.

Từ tháng 6/2021, khi Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020 do Bộ Tài nguyên và Môi trường soạn được đưa ra lấy ý kiến, nhiều tổ chức, hiệp hội doanh nghiệp đã cho rằng, Dự thảo sẽ làm tăng gánh nặng chi phí về môi trường cho doanh nghiệp. Tiếp thu góp ý, sau buổi họp thẩm định tại Bộ Tư pháp ngày 27/9/2021, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chỉnh lý sửa đổi và hoàn thiện bản dự thảo mới nhất ngày 5/10/2021.

Tuy nhiên, với bản dự thảo đã sửa đổi mới nhất nêu trên, 11 hiệp hội doanh nghiệp trong nước đều cho rằng, cơ quan soạn thảo vẫn không cho thời gian để doanh nghiệp kịp hồi phục sau đại dịch Covid-19, chứ chưa nói vấn đề khác lớn hơn.

“Mặc dù, Dự thảo ngày 05/10/2021 là phiên bản chỉnh lý sửa đổi sau buổi họp thẩm định tại Bộ Tư pháp ngày 27/9/2021 đã có nhiều sửa đổi so với Dự thảo trước đó, thế nhưng, vẫn còn nhiều nội dung lớn không phù hợp với các luật hiện hành và điều kiện thực tiễn Việt Nam. Những nội dung này không chỉ gây khó khăn cho doanh nghiệp, cho phát triển đất nước mà đặc biệt là phát sinh thủ tục hành chính và “cần làm rõ cơ sở pháp lý””, các hiệp hội cho biết.

Chẳng hạn, quy định về khoảng cách an toàn với khu dân cư áp dụng với cả doanh nghiệp đã hoạt động từ trước đây, nghĩa là nếu có dân đến ở gần thì doanh nghiệp phải di dời, nhưng chi phí di dời do ai trả thì không đề cập. Điều này mâu thuẫn với Luật Đầu tư và không phù hợp với thực tiễn.

Tương tự, với quy định phải lắp đặt hệ thống quan trắc nước thải tự động (Điều 100), các hiệp hội bày tỏ thắc mắc: “Không rõ dự thảo dựa vào căn cứ nào để đưa ra các mức phải quan trắc tự động. Dự thảo ngày 20/7 đưa ra mức nước thải 500m³/ngày đêm, dự thảo ngày 10-8 giảm xuống còn 200m³, dự thảo 5/10 (mới nhất) đưa trở lại 500m³. Quy định hiện tại đang ở mức 1.000m³/ngày đêm”.

Trong khi đó, quan trắc tự động rất tốn kém về chi phí đầu tư, chi phí vận hành. Hơn nữa, dự thảo cũng không phân biệt giữa các loại nước thải ít ảnh hưởng đến môi trường (như nước rửa cá) với nước thải ảnh hưởng nhiều đến môi trường (sơn mạ).

Một nội dung khác được doanh nghiệp coi là rất bất hợp lý là quy định: “Bảo đảm sau năm 2025, không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy”. Quy định này sẽ dẫn đến hàng loạt nhà máy phải đóng cửa từ 1/1/2026 vì không có bao bì để đóng gói, vật liệu để sản xuất và nhiều quy định bất hợp lý khác.

Bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (CIEM) cho biết, Dự thảo do Bộ Tài nguyên môi trường chủ trì soạn thảo còn nhiều quy định gây ảnh hưởng tới môi trường kinh doanh

Nhiều quy định gây ảnh hưởng không nhỏ tới môi trường kinh doanh

Bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (CIEM) cho biết, Dự thảo do Bộ Tài nguyên môi trường chủ trì soạn thảo đang cho thấy còn nhiều quy định gây ảnh hưởng không nhỏ tới môi trường kinh doanh.

Bên cạnh những nội dung do 11 hiệp hội khẩn thiết kiến nghị, bà Thảo cũng chỉ ra một số bất cập về điều kiện kinh doanh, trong đó có quy định về khoảng cách an toàn về môi trường đối với khu dân cư (Điều 52). Cụ thể, tại khoản 6 được cho là sẽ mang lại rủi ro chính sách.

Bà Thảo cũng chỉ ra Điều 66, quy định sản phẩm hàng hoá là bao bì nhựa khó phân huỷ sinh học phải được dán nhãn hàng hoá ( gốc nhãn hoặc nhãn phụ, nhãn cảnh báo) bằng tiếng Việt ghi rõ “bao bì nhựa khó phân huỷ”. Như vậy, ống nước trong xây dựng bằng nhựa PVC, chai nước, chai dầu gội đầu từ nhựa PVC, PET cũng phải ghi nhãn “ bao bì nhựa khó phân huỷ”.

“Điều này gây bất hợp lý và tốn kém không cần thiết cho DN và có thể tạo rào cản thương mại với các nước, mâu thuẫn với các hiệp định thương mại tự do. Trong khi đó các nước tiên tiến không có quy định như vậy”, bà Thảo lưu ý.

Nghị định cần quy định theo đúng phạm vi Luật cho phép

Trong văn bản góp ý, các hiệp hội “tha thiết đề nghị” Nghị định hướng dẫn chi tiết không đưa ra những điều nằm ngoài Luật Bảo vệ môi trường (BVMT), không tạo mâu thuẫn với các văn bản pháp luật khác.

Các hiệp hội nhắc nhở rằng, Dự thảo cần tuân thủ đúng ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Lê Văn Thành tại Công văn số 6739/VPCP-NN, ngày 22/9/2021, đó là: “Đảm bảo phù hợp với thực tiễn, đảm bảo công tác quản lý nhà nước về môi trường nhưng hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất - kinh doanh”, cũng như các nghị quyết của Chính phủ để không làm tăng thêm quy định hành chính và thủ tục hành chính đối với doanh nghiệp.

Trong số các đề xuất cụ thể, nổi bật là kiến nghị đơn giản, minh bạch hóa thủ tục cấp Giấy phép môi trường (GPMT) và chuyển sang hậu kiểm thay vì chỉ tiền kiểm, do thủ tục cấp GPMT trong Dự thảo rất phức tạp, phát sinh nhiều thủ tục hành chính, không rõ ràng. Quy định như vậy rất dễ tạo cơ chế xin - cho ảnh hưởng đến môi trường đầu tư - kinh doanh tại Việt Nam mà không đạt được mục đích bảo vệ môi trường tốt hơn, và chỉ dựa vào tiền kiểm, nên không có nhiều hiệu quả quản lý.

Doanh nghiệp cũng cho rằng, cần sửa đổi hoặc bãi bỏ những quy định không phù hợp với thực tiễn Việt Nam, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường đầu tư kinh doanh và hoạt động của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, đại diện doanh nghiệp cũng đề xuất phải bổ sung khung pháp lý rõ ràng nhằm quản lý khoản “đóng góp tài chính để tái chế bao bì, sản phẩm và xử lý chất thải”, do các quy định trong dự thảo sử dụng khoản đóng góp này được doanh nghiệp cho là “không đúng mục đích và trái luật”.

“Không thể tiếp cận áp đặt hành chính xin- cho, không có mục tiêu quản lý rõ ràng, không rõ lợi ích – phí tổn trong các các giải pháp thực hiện quản lý”, TS. Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh.

Điều chỉnh tỷ lệ tái chế bắt buộc để tái chế sản phẩm, bao bì, tỷ lệ đóng góp để xử lý chất thải cho phù hợp dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn Việt Nam, không để mức quy định thiếu phù hợp, chưa rõ cơ sở khoa học, thiếu công bằng, phí chồng phí, gây khó khăn cho doanh nghiệp, tăng giá thành sản phẩm ảnh hưởng đến đời sống nhân dân.

Các hiệp hội đề nghị bỏ yêu cầu nhà sản xuất, nhập khẩu phải thu gom và tái chế đạt một tỉ lệ nhất định hay đóng góp tái chế cho sản phẩm/bao bì tự phân hủy sinh học (bởi chúng không có hại với môi trường) hoặc sản phẩm/bao bì có giá trị thương mại khi hết thời gian sử dụng như thiết bị kim loại, ô tô, xe máy cũ (bởi không tự thu gom được do người sở hữu thường bán chứ không thải bỏ).

Kiến nghị cuối cùng của các hiệp hội là lùi lộ trình thực hiện đóng góp tái chế đến tháng 1-2025 để có thời gian xây dựng công nghiệp tái chế chuẩn bị sẵn sàng cho việc áp dụng được khả thi, đồng thời giúp các doanh nghiệp có thời gian phục hồi sau đại dịch Covid-19.

“Cộng đồng DN cam kết tuân thủ các quy định pháp luật về môi trường, nhưng kiến nghị Chính phủ ban hành Nghị định đúng yêu cầu của Luật; phù hợp với thực tiễn; quy định rõ ràng, cụ thể, tiên liệu được; không gây cản trở hoạt động kinh doanh và đạt được hiệu quả quản lý,” bà Thảo nêu rõ quan điểm.

Trên cơ sở chỉ rõ những bất cập, bà Thảo đề xuất, Nghị định cần quy định theo đúng phạm vi Luật cho phép. Đơn giản hóa thủ tục và nội dung báo cáo cấp giấy phép môi trường. Rà soát, điều chỉnh các quy định, các mức đóng góp để phù hợp với khoa học và thực tiễn. Áp dụng quản lý rủi ro, phân biệt giữa vật liệu tự phân hủy và vật liệu khó phân hủy để khuyến khích chuyển sang vật liệu thân thiện môi trường; không đánh đồng các vật liệu để thu phí.

“Bãi bỏ Văn phòng EPR, nghiên cứu quy định giao cho các DN/Hiệp hội tổ chức để quản lý hoạt động tái chế bằng đóng góp của chính họ. Bộ Tài nguyên và môi trường chỉ cố vấn, giám sát như kinh nghiệm quốc tế”, bà Thảo đề xuất.

Cuối cùng là cần xem xét ảnh hưởng của đại dịch Covid để có lộ trình hợp lý, hỗ trợ cho DN thực thi. Về điều luật cụ thể, bà Thảo kiến nghị bãi bỏ quy định về vận hành thử nghiệm công trình xử lý chất thải sau khi được cấp giấy phép môi trường (Điều 31) và điều kiện kinh doanh bất hợp lý đối với bên được uỷ quyền tái chế ( Điểm c, khoản 4- Điều 81).

CIEM kiến nghị đăng ký kinh doanh phải được quy định tại Nghị định và cần quy định cơ chế đảm bảo quyền lợi của DN đang hoạt động. Đồng thời kiến nghị bãi bỏ quy định về ghi nhãn.

Cần thay đổi tư duy, cách tiếp cận các công cụ bảo vệ môi trường

Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, trong ngày 18/10, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trườngTrần Hồng Hà đã làm việc với đại diện các hiệp hội và ghi nhận, tiếp thu các ý kiến của các hiệp hội đã nêu về những bất cập trong dự thảo. Theo đó, các hiệp hội đã cùng với Ban soạn thảo Dự thảo ngồi lại, xem xét một cách thấu đáo nhất những kiến nghị được đưa ra.

“Tại cuộc họp này, Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường đã tiếp thu và không đưa Hội đồng EPR vào dự thảo Luật. Đây là sự khả thi của sự hợp tác, lắng nghe ý kiến góp ý. Cộng đồng DN chỉ mong rằng những tiếp thu, chỉ đạo sẽ đi vào văn bản”, ông Nam nói.

Ngoài ra, ông Nam cho biết thêm, có vấn đề chưa được đề cập trong Dự thảo là không có quy chế, định chế về quỹ tái chế, không có khung pháp lý. Bởi, có khung pháp lý thì mới tạo sự minh bạch.

Tại Hội thảo, TS. Nguyễn Đình Cung, chuyên gia độc lập, nguyên Viện trưởng CIEM cho rằng, Dự thảo nên làm lại để đảm bảo chất lượng của một dự thảo nghị định, đảm bảo mục tiêu bảo vệ môi trường, và tạo niềm tin cho DN thực hiện một cách minh bạch và thuận lợi nhất.

Vị chuyên gia này cũng chỉ rõ, những quy định trái thẩm quyền phải được bãi bỏ, chứ không phải góp ý. Ông cho rằng, xây dựng dự thảo Nghị định này cần thay đổi tư duy, cách tiếp cận các công cụ bảo vệ môi trường.

“Không thể tiếp cận áp đặt hành chính xin - cho, không có mục tiêu quản lý rõ ràng, không rõ lợi ích - phí tổn trong các các giải pháp thực hiện quản lý”, TS. Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh.

TS. Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) khẳng định, nhận thức của người dân và cộng đồng doanh nghiệp đang ngày càng được nâng cao và rất sẵn sàng để thực thi các quy định mới của Luật Bảo vệ môi trường 2020. "Tuy nhiên, điều doanh nghiệp “sợ” khi các quy định mới đi vào hiệu lực là sợ cơ chế thực thi kém hiệu quả, sợ sự hình thành của cơ chế xin - cho, của các nhóm lợi ích", ông nói./.