Chính sách hỗ trợ kinh tế tập thể dần được hoàn thiện phù hợp với từng giai đoạn phát triển
Tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, hợp tác xã năm 2024, sáng 02/02, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đỗ Thành Trung khẳng định, kinh tế tập thể, mà nòng cốt là hợp tác xã là một trong những khu vực kinh tế quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta.
Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đỗ Thành Trung khẳng định, kinh tế tập thể, mà nòng cốt là hợp tác xã là một trong những khu vực kinh tế quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta. Ảnh: Đức Trung |
Năm 2023, các chỉ tiêu về hiệu quả hoạt động của HTX, LHHTX và THT đều tăng so với năm 2022
Thứ trưởng cho biết, trong thời gian vừa qua, với sự quan tâm của các cấp, các ngành, khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã có chuyển biến tích cực cả về chất và lượng. Thông qua tổ chức kinh tế tập thể, các thành viên, nông dân sản xuất đã liên kết lại với nhau nhằm phát huy lợi thế kinh tế theo quy mô, tăng cường năng lực và hiệu quả sản xuất đi đôi với việc tiết giảm chi phí sản xuất, tối ưu hóa nguồn lực, kiểm soát chất lượng, thực tế cho thấy dư địa phát triển khu vực kinh tế tập thể còn rất lớn nếu Nhà nước có chính sách hỗ trợ phù hợp, hiệu quả tăng sức cạnh tranh của sản phẩm hàng hóa trên thị trường.
Theo thống kê sơ bộ, tính đến hết năm 2023, cả nước có 30.698 HTX, 137 LHHTX và 71.500 THT. Trong tổng số HTX toàn quốc có 20.500 HTX nông nghiệp (chiếm 66,7%) và gần 10.200 HTX phi nông nghiệp (chiếm 33,3%). So với năm 2022, tổng số HTX năm 2023 tăng 1.261 HTX (tăng 4%); LHHTX tăng 07 LHHTX (tăng 5,4%) và số THT tăng 700 THT (tăng 1%).
Số HTX thành lập mới năm 2023 là 2.986 HTX (tăng 291 HTX, tăng 10,8% so với năm 2022), bình quân 250 HTX thành lập mới/tháng.
Nhìn chung, các chỉ tiêu về hiệu quả hoạt động của HTX, LHHTX và THT đều tăng so với năm 2022, đặc biệt là quy mô sản xuất. Xu hướng hợp tác cũng đã được mở rộng, đi vào thực chất. Đến nay đã có 1.718 HTX nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, công nghệ số trong sản xuất kinh doanh; trên 4.339 HTX nông nghiệp đảm nhận bao tiêu nông sản, chiếm 24,5% tổng số HTX nông nghiệp, trong khi đó tỷ lệ này trước năm 2015 chỉ là 5-7%...
Các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với HTX từng bước được hoàn thiện
Tại Việt Nam, trong hơn 20 năm qua, hành lang pháp lý chung và các cơ chế, chính sách hỗ trợ kinh tế tập thể đã được quan tâm xây dựng, hoàn thiện phù hợp với từng giai đoạn phát triển.
Năm 2002 tại Hội nghị Trung ương 5 Ban Chấp hành trung ương Đảng khóa IX đã ban hành Nghị quyết chuyên đề về kinh tế tập thể số 13/NQ- TW ngày 18/03/2002.
Thể chế hoá các quan điểm, đường lối phát triển KTTT, HTX của Đảng, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật quản lý nhà nước về HTX cũng được hoàn thiện. Quốc hội đã ban hành Luật HTX vào các năm 1996, 2003, 2012 cùng với các Nghị định của Chính phủ, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Thông tư của các Bộ đã tạo khung pháp lý cơ bản nhằm hỗ trợ, khuyến khích KTTT, HTX phát triển.
Các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với HTX theo đó cũng từng bước được chỉnh sửa, bổ sung để phù hợp với Luật Hợp tác xã và tình hình phát triển của HTX trong từng thời kỳ. Luật HTX năm 2012 đã có nhiều đổi mới về mặt tư duy, hình thành khái niệm “hợp tác xã kiểu mới”. Điều 6 Luật HTX năm 2012 về chính sách hỗ trợ hợp tác xã đã được sửa đổi, một mặt phù hợp với nội dung chính sách quy định tại Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020 và phù hợp với bản chất tổ chức HTX, đáp ứng nhu cầu của từng loại hình HTX.
Nghị định số 193/2013/NĐ-CP của Chính phủ hướng dẫn 06 nhóm chính sách hỗ trợ của Nhà nước và bổ sung 05 nhóm chính sách đặc thù đối với HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp.
Thủ tướng Chính phủ ban hành các Quyết định: số 2261/QĐ-TTg ngày 15/12/2014 phê duyệt Chương trình hỗ trợ phát triển hợp tác xã giai đoạn 2015-2020; số 1804/QĐ-TTg ngày 13/11/2020 phê duyệt Chương trình hỗ trợ phát triển KTTTX, HTX giai đoạn 2021-2025.
Nhằm xác định mục tiêu, định hướng và giải pháp phát triển cho khu vực KTTT, HTX trong các thời kỳ trung và dài hạn, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2030; Kế hoạch phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2025. Hằng năm, Thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia về kinh tế tập thể (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) ban hành Kế hoạch phát triển KTTT, HTX của cả nước làm định hướng cho các bộ, ngành, địa phương xác định mục tiêu và giải pháp phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực, địa bàn quản lý.
Ngoài ra, Thủ tướng Chính phủ còn ban hành nhiều đề án nhằm thực hiện những mục tiêu trong ngành, lĩnh vực và địa bàn ưu tiên như: Thí điểm hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long; Phát triển 15.000 hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã nông nghiệp hoạt động có hiệu quả; Lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới hiệu quả tại các địa phương trên cả nước giai đoạn 2021-2025; Nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu của hợp tác xã nông nghiệp vùng đồng bằng sông Cửu Long, giai đoạn 2021-2025 và Đề án “Hỗ trợ hợp tác xã do phụ nữ tham gia quản lý, tạo việc làm cho lao động nữ đến năm 2030”.
Qua đánh giá, tổng kết, hầu hết các chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã đã được triển khai rộng khắp trên phạm vi cả nước một cách thiết thực, phát huy hiệu quả; giúp các HTX nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh; mở rộng quy mô sản xuất theo hướng tập trung, quy mô lớn, sản xuất theo chuỗi liên kết, đầu tư xây dựng thương hiệu, đẩy mạnh chuyển giao ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhất là công nghệ cao, công nghệ số, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã, tạo việc làm, gia tăng thu nhập cho thành viên, người lao động, ổn định tình hình kinh tế - xã hội tại địa phương.
Song, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế, chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng
"Tuy nhiên, chính sách hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước còn một số tồn tại, hạn chế, chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng", Thứ trưởng nêu nhận định và chỉ rõ các hạn chế.
Thứ nhất, các chính sách chủ yếu tập trung hỗ trợ, ưu đãi đối với HTX, LHHTX lĩnh vực nông nghiệp, chỉ một số ít HTX phi nông nghiệp được thụ hưởng chính sách hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước.
Thứ hai, số lượng các HTX tiếp cận các chính sách của Nhà nước đặc biệt là chính sách về hỗ trợ tín dụng và chính sách giao đất, cho thuê đất rất ít.
Thứ ba, ngân sách Nhà nước chưa cân đối, bố trí được nguồn riêng, kinh phí hỗ trợ lồng ghép vào nhiều chương trình, nguồn lực hạn hẹp, thấp xa so với yêu cầu.
Thứ tư, tiêu chí HTX thụ hưởng còn chưa phù hợp, thủ tục hành chính phức tạp, chưa phù hợp với thực tiễn từng địa phương, không xuất phát từ nhu cầu, năng lực của các HTX; chưa có cơ chế đặc thù cho các HTX trong việc sử dụng ngân sách, gây khó khăn trong triển khai.
Thứ năm, nhiều cơ quan, tổ chức, đoàn thể cùng tham gia vào thực hiện các chính sách hỗ trợ nên việc thực hiện chính sách còn chồng chéo về nội dung, đối tượng thụ hưởng làm giảm hiệu quả nguồn lực (đặc biệt là nội dung về đào tạo, tập huấn).
Thứ sáu, năng lực và kinh nghiệm của bộ máy quản lý nhà nước và các đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ, tư vấn cho các HTX chưa đáp ứng yêu cầu (thiếu về số lượng và yếu về chất lượng). Năng lực của các tổ chức kinh tế tập thể còn hạn chế, hoạt động chưa thực sự minh bạch, chủ động, chưa phát huy được nội lực thành viên và phục vụ thành viên; còn hiện tượng HTX thành lập mục đích để trục lợi chính sách của Nhà nước hoặc theo phong trào, không xuất phát từ nhu cầu của thành viên.
Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đỗ Thành Trung báo cáo tại Diễn đàn. Ảnh: Đức Trung |
Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng hai Nghị định và hai Thông tư hướng dẫn thi hành Luật Hợp tác xã 2023
Luật HTX năm 2023 đã thể chế hóa đầy đủ 8 nhóm chính sách của Nghị quyết số 20-NQ/TW tại một Chương riêng là Chương II của Luật để tạo động lực thúc đẩy các tổ chức kinh tế tập thể phát triển, gồm chính sách: (i) Phát triển nguồn nhân lực, thông tin, tư vấn; (ii) Đất đai; (iii) Thuế, phí và lệ phí; (iv) Tiếp cận vốn, bảo hiểm; (v) Ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; (vi) Tiếp cận và nghiên cứu thị trường; (vii) Đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, trang thiết bị; (viii) Hỗ trợ tư vấn tài chính và đánh giá rủi ro. HTX, liên hiệp HTX hoạt động lĩnh vực nông nghiệp có vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, ngoài các chính sách chung thì được hưởng thêm một số chính sách hỗ trợ đặc thù riêng quy định tại Điều 28 của Luật.
Đồng thời Luật đã đưa ra các tiêu chí lựa chọn đối tượng thụ hưởng chính sách hướng đến phát huy bản chất tốt đẹp của mô hình HTX, đảm bảo tính hiệu quả, công khai minh bạch khi quy định kiểm toán đối với các hỗ trợ lớn của Nhà nước để tránh việc trục lợi chính sách; đồng thời ưu tiên hỗ trợ cho các tổ chức kinh tế tập thể thành lập mới ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đối với HTX, liên hiệp HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, hiện chiếm đa số về số lượng (khoảng 66,7%) thì ngoài các chính sách chung đã được hưởng như HTX, liên hiệp HTX trong các lĩnh vực khác thì được hưởng thêm chính sách hỗ trợ đặc thù riêng quy định tại Điều 28 của Luật, thể hiện sự quan tâm Đảng và Nhà nước đối với loại hình HTX, liên hiệp HTX hoạt động lĩnh vực nông nghiệp.
Hiện nay, Thứ trưởng cho biết, theo phân công của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định số 857/QĐ-TTg ngày 18/7/2023, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành địa phương xây dựng hai Nghị định và hai Thông tư hướng dẫn thi hành Luật Hợp tác xã 2023, trong đó, hướng dẫn chi tiết về nội dung chính sách và tiêu chí, thủ tục lựa chọn đối tượng thụ hưởng chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước đối với các tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã và các đối tượng liên quan; đồng thời xây dựng Chương trình tổng thể về phát triển KTTT, HTX trên phạm vi toàn quốc để áp dụng cho giai đoạn 2026-2030.
"Với những văn bản, chính sách mới của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, sự đoàn kết thống nhất, chung sức đồng lòng, nỗ lực của cả hệ thống chính trị, cùng sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế và sự cố gắng, vươn lên của cộng đồng hợp tác xã sẽ là cơ sở để chúng ta kỳ vọng khu vực KTTT, HTX sẽ có những bước chuyển mình mạnh mẽ, phát triển bền vững và hoàn thành các mục tiêu của Nghị quyết số 20-NQ/TW", Thứ trưởng kỳ vọng./.
Bình luận