Đó là những thông tin được đưa ra tại hội thảo "Đẩy mạnh tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước thực chất và hiệu quả" do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức ngày 28/6/2017.

TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, cần tăng hiệu quả hoạt động của DNNN thay vì hút dầu, hay khai thác than

30% DN chỉ bán được dưới 2% số cổ phần đấu giá lần đầu

Tại Hội thảo, thay mặt nhóm nghiên cứu, ông Phạm Đức Trung, Trưởng ban Cải cách và Phát triển doanh nghiệp, CIEM cho biết, năm 2015, có tới 20% tập đoàn, tổng công ty thua lỗ, lỗ lũy kế, nhiều rủi ro, không tự chủ được về tài chính. Đóng góp thu NSNN giảm (chỉ còn khoảng 28%); Icor cao hơn 1,3 lần so với mức chung tạo ra gánh nặng nợ quốc gia, lệ thuộc kinh tế bên ngoài.

Mặc dù Nghị quyết 24 của Quốc hội, Nghị quyết 27 của Chính phủ đều xác định xử lý dứt điểm các DNNN thua lỗ, các dự án đầu tư không hiệu quả theo nguyên tắc và cơ chế thị trường. Tuy nhiên, kết quả thực hiện chưa rõ nét.

Trong cả giai đoạn 2011 - 2015, cả nước mới có 8 DNNN thua lỗ phải phá sản. Từ năm 2016 đến nay, cũng chỉ có thêm 1 doanh nghiệp nhà nước phải phá sản.

“Số lượng này quá ít so với toàn bộ doanh nghiệp nhà nước thua lỗ, cần phải phá sản”, ông Trung cho hay.

Trong 5 tháng đầu năm 2017, mới cổ phần hóa được 13 DNNN và 2 đơn vị sự nghiệp; có 03 DN thuộc danh mục cổ phần hóa theo tiêu chí mới; Công bố giá trị 38 DN (nhưng chưa phê duyệt phương án cổ phần hóa); Đang xác định giá trị 107 DN; Tỷ lệ cổ phần trúng giá và giá bán cổ phần chưa đáp ứng yêu cầu, là rào cản đạt mục tiêu thu hút cổ đông bên ngoài và tái cơ cấu sở hữu.

Điểm đáng chú ý là giá bán trung bình đạt 13.000 đ/CP; Khối lượng cổ phần trúng giá đạt 60% cổ phần bán ra, nhưng chỉ tương đương 12,2% vốn điều lệ; 30% DN chỉ bán được dưới 2% số cổ phần đấu giá lần đầu.

Đâu là nguyên nhân?

Lý giải vì sao số DN phá sản lại ít như vậy, ông Phạm Đức Trung chỉ rõ, chủ yếu do các bên không muốn DN bị phá sản. Hiện vẫn cò nhiều hình thức hỗ trợ để tránh phá sản DNNN.

“Nhiều DN có nợ cao gấp nhiều lần vốn chủ sở hữu, mất an toàn tài chính, nguy cơ đổ vỡ cao, nhưng không bị xử lý. Chi tiêu, đầu tư, mua sắm lãng phí, thất thoát nguồn lực chưa được xử lý kịp thời, để xảy ra hậu quả nghiêm trọng. Nhiều hình thức ưu tiên, ưu đãi tiếp cận nguồn lực (đất đai, tài chính…) vẫn diễn ra trên thực tế. Kết quả xử lý hàng chục dự án thua lỗ, “đắp chiếu” vẫn là câu hỏi ngỏ”, ông Phạm Đức Trung trăn trở.

Điều đáng nói là cơ chế giao mục tiêu, nhiệm vụ và giám sát thực hiện đối từng DNNN không có thay đổi trong nhiều năm qua.

Ông Trung cho biết, nhiệm vụ hàng năm chủ yếu dưới hình thức phê duyệt kế hoạch đăng ký của DN, chưa thể hiện trách nhiệm cũng như mong muốn của cơ quan chủ sở hữu đối với DNNN trực thuộc. Mục tiêu trung và dài hạn của chủ sở hữu đối với từng DNNN hầu như chưa rõ, thiếu các chỉ tiêu định lượng vừa không tạo động lực, vừa không có áp lực buộc DN phải thực hiện.

“Điển hình là áp lực tối đa hóa lợi nhuận đối với DN kinh doanh chỉ cần “Năm sau cao hơn năm trước” là đủ”, ông Trung dẫn chứng.

Trong giai đoạn 2011-2015 và từ năm 2016 đến nay đã có nhiều đổi mới về chủ trương và pháp luật. Đó là "Sớm xoá bỏ chức năng đại diện sở hữu của các bộ, UBND" theo Luật Tổ chức Chính phủ, Nghị định số 123/2016/NĐ-CP.

“Tuy vậy, việc triển khai thực hiện chủ trương và pháp luật về đổi mới mô hình cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà nước diễn ra hết sức chậm chạp, thậm chí không phù hợp với quy định pháp luật. Việc chuyển giao DN về SCIC ngày càng khó”, ông Trung cho biết.

Ngoài ra, do nguyên nhân thất thoát tài sản của dự án, doanh nghiệp yếu kém nhưng chưa xác định trách nhiệm của ai. Bộ máy quản lý, cơ quan chủ quản kiêm nhiệm nhiều vị trí khác nhau.

Điều đáng lo là, trong quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, mô hình chuyển doanh nghiệp nhà nước về Tổng công ty đầu tư vốn nhà nước (SCIC) rất tốt nhưng quá trình thực thi còn nhiều vướng mắc. Dù luật đã quy định rõ ràng nhưng khảo sát của CIEM tại nhiều doanh nghiệp cho thấy, cơ quan quản lý có những văn bản dưới luật cho phép doanh nghiệp giữ lại, không chuyển về SCIC.

Hơn nữa, gánh nặng nợ quốc gia thông qua vay của doanh nghiệp nhà nước chưa có dấu hiệu cải thiện.

Một trong những nguyên nhân chính được chỉ ra là lợi ích nhóm.

“Lợi ích của việc được giao quyền quản lý tài sản nhà nước và DNNN là quá lớn, cơ hội để trục lợi đã dẫn tới việc “Không muốn thay đổi”, thậm chí, trì hoãn quá trình tái cơ cấu, đặc biệt là tái cấu trúc quản trị. Điển hình là việc thực hiện chủ trương tách chức năng đại diện chủ sở hữu ra khỏi các bộ, UBND”, ông Trung thẳng thắn.

Cần ban hành cơ chế mới cho phép bán toàn bộ một DNNN không giới hạn quy mô

Chỉ rõ rằng, hội thảo không chỉ bàn về giải pháp cho năm 2017, mà cho năm 2018 và xa hơn, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM cho rằng: “Chúng ta cần tăng trưởng bền vững dựa trên việc tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, chứ không thể hút dầu, khai thác than để tăng trưởng”.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, văn bản pháp lý về tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước đã đầy đủ, nhưng quá trình thực thi chưa tốt. Nguồn vốn của doanh nghiệp nhà nước sau khi thu hồi cần đầu tư phát triển hợp lý, chứ nếu tiếp tục đầu tư sang doanh nghiệp nhà nước khác sẽ là “đánh bùn sang ao”.

Để có thể nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực DNNN, thay mặt nhóm nghiên cứu của CIEM, ông Phạm Đức Trung đề xuất, cần tái cấu trúc danh mục tài sản nhà nước đầu tư tại các DN hiệu quả và thực chất. Cùng với đó, cần nâng cao hiệu quả tái cấu trúc quản trị và các mặt hoạt động của DNNN.

Đặc biệt, cần tái cấu trúc danh mục tài sản nhà nước đầu tư: Thu hồi tối đa vốn nhà nước từ cổ phần hóa để đầu tư phát triển ngành, lĩnh vực cần tới vai trò của DNNN

Tiếp tục thu hẹp diện DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ. Sau 2020, chỉ nên giữ 100% vốn nhà nước đối với một số DN thuần tuý cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích và khó thu hút đầu nhà đầu tư bên ngoài. Các DN còn lại đều có thể cổ phần hóa không phân biệt ngành, lĩnh vực hoạt động, kể cả các công ty xổ số.

Ông Trung cũng đề xuất, ban hành cơ chế mới cho phép bán toàn bộ một DNNN không giới hạn quy mô.

“Khẩn trương thực hiện yêu cầu của Nghị quyết TW5 khóa XII về thành lập cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hũu vốn nhà nước tại DN (chậm nhất đến năm 2018) theo hướng: Chuyên trách, chuyên nghiệp; Không là cơ quan quản lý hành chính nhà nước; Tách hoàn toàn với các bộ, UBND”, ông Trung đề xuất thêm./.