Trump hay sự từ bỏ chủ nghĩa tự do kinh tế

Donald Trump, không giống như những người tiền nhiệm của mình và ứng cử viên của phe đối lập, Kamala Harris, coi thương mại quốc tế là một trò chơi tổng bằng không. Lợi ích của người này là mất mát của người khác - do đó ông ám ảnh với thâm hụt thương mại. Trong khi chiến dịch năm 2016 và nhiệm kỳ tiếp theo rõ ràng đã đặt Trung Quốc vào tầm ngắm, chiến dịch năm 2024 của ứng cử viên Đảng Cộng hòa cũng nhắm vào thương mại với các đồng minh và các tổ chức thương mại quốc tế.

Tầm nhìn về thế giới này được Tổng thống đắc cử của Mỹ ủng hộ có nguy cơ đẩy nhanh sự tan rã của các tổ chức kinh tế quốc tế, bắt đầu từ tổ chức trung tâm nhất: Tổ chức Thương mại Thế giới. Trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Donald Trump đã cố tình chặn việc bổ nhiệm các thẩm phán người Mỹ vào tòa phúc thẩm của cơ quan giải quyết tranh chấp, do đó ngăn cản tòa án đưa ra các phán quyết ràng buộc về mặt pháp lý [1]. Chính sách này được chính quyền Biden duy trì, thêm vào đó là việc Hoa Kỳ rút lại sự ủng hộ đối với lập trường truyền thống về tính minh bạch về mặt chia sẻ dữ liệu trong thương mại điện tử [2]. Chính quyền này cũng thách thức kết luận của tổ chức này khi gọi việc Trump viện dẫn "an ninh quốc gia" khi áp dụng lệnh trừng phạt thuế quan đối với thép và nhôm nhập khẩu là lạm dụng [3].

Các tuyên bố của ứng viên Đảng Cộng hòa về thương mại đã thay đổi trong suốt chiến dịch, nhưng những tuyên bố nổi tiếng nhất bao gồm thuế quan từ 10%-20% đối với tất cả hàng nhập khẩu có nguồn gốc từ châu Âu, 60% đối với hàng nhập khẩu có nguồn gốc từ Trung Quốc, 100% đối với hàng nhập khẩu từ các công ty không phải bằng đô la và 100%-200% đối với hàng nhập khẩu từ các công ty Hoa Kỳ đã chuyển ra nước ngoài. Cuối cùng, Tổng thống đắc cử mới đề xuất "Đạo luật thương mại có đi có lại" [4]. Đạo luật này sẽ cho phép thuế hải quan đối với bất kỳ hàng hóa nào nhập khẩu từ một quốc gia thứ ba bằng với thuế do quốc gia thứ ba áp dụng đối với cùng một hàng hóa khi nhập khẩu từ Hoa Kỳ.

Cựu Tổng thống Hoa Kỳ và ứng cử viên tổng thống đảng Cộng hòa Donald Trump phát biểu trong sự kiện đêm bầu cử tại Trung tâm Hội nghị West Palm Beach ở West Palm Beach, Florida, vào ngày 6/11/2024 - Ảnh Jim WATSON / AFP

Những đề xuất này quy định mức thuế hải quan khác nhau theo từng quốc gia, trái ngược với tinh thần của trật tự thương mại quốc tế đương đại. Nếu được thông qua, chúng sẽ đặt ra câu hỏi về toàn bộ hoạt động của trật tự thương mại quốc tế dựa trên điều khoản "quốc gia được ưu đãi nhất". Với vị thế then chốt mà Hoa Kỳ nắm giữ trong hệ thống kinh tế toàn cầu, thì không có khả năng trật tự thế giới và các thể chế của nó sẽ thoát khỏi sự tổn hại. Cụ thể hơn, chúng ta có thể mong đợi một chính sách thương mại độc hại hơn nhiều, dựa trên luật trả đũa - mắt đền mắt, răng đền răng - chính xác là những gì mà việc thành lập Tổ chức Thương mại Thế giới ban đầu nhằm mục đích ngăn chặn.

Trump và Liên minh châu Âu: sự kết thúc của liên minh chính trị

Chính sách của Trump đối với Liên minh châu Âu là chính sách khác biệt nhất so với những gì được thực hiện dưới thời chính quyền Biden. Vài năm gần đây đã đánh dấu sự xích lại gần nhau giữa Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu cùng các quốc gia thành viên với một mục tiêu chung: đoàn kết với nhau như những tác nhân chia sẻ cùng các giá trị. Việc thành lập "Hội đồng Thương mại và Công nghệ" vào năm 2021 là hành động mang tính biểu tượng nhất theo hướng này. EU và Hoa Kỳ đã theo đuổi các chính sách chung để bảo vệ lợi ích an ninh của họ, chẳng hạn như các lệnh trừng phạt áp dụng song song đối với Nga và bất kỳ quốc gia nào tìm cách hỗ trợ nước này. Các chính sách giảm rủi ro chuỗi cung ứng ở cả hai bờ Đại Tây Dương đã thúc đẩy hoạt động thương mại giữa hai thực thể, với EU chiếm 25% lượng hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ vào năm 2023 và Hoa Kỳ đạt 15% lượng hàng nhập khẩu của châu Âu trong cùng năm.

Trump đang báo hiệu sự kết thúc của đặc quyền thương mại được cấp cho các đồng minh ở một số khía cạnh: trước hết, các quốc gia thành viên EU bị ảnh hưởng bởi mức thuế mà Tổng thống đắc cử muốn áp dụng cho tất cả hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ. Sau đó, EU có thể bị ảnh hưởng gián tiếp từ mong muốn áp thuế hải quan 60% đối với các sản phẩm của Trung Quốc của Trump. Thật vậy, nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn và vẫn phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu để tăng trưởng. Do thị trường châu Âu và Hoa Kỳ có sự tương đồng về mặt tiêu dùng, rất có thể Trung Quốc sẽ tìm cách chuyển một phần hàng xuất khẩu của mình từ Hoa Kỳ sang Liên minh châu Âu, do đó gây áp lực lên Brussels, nơi mà mối quan hệ vốn đã căng thẳng do các vấn đề song phương như lệnh trừng phạt đối với các nhà xuất khẩu xe điện từ Trung Quốc.

Tuy nhiên, không giống như những gì đã xảy ra trong nhiệm kỳ đầu tiên của Donald Trump, châu Âu đã chuẩn bị cho một kịch bản thảm họa trong nhiều tháng: Ursula Van Der Leyen, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, đã vây quanh mình bằng một nhóm có tên là "lực lượng đặc nhiệm Trump" [5] và Maros Sefcovik, Ủy viên châu Âu mới về Thương mại và An ninh Kinh tế, đã nói rằng, ông đã sẵn sàng "bảo vệ lợi ích của châu Âu trong trường hợp xảy ra kịch bản có hại" [6] (tức là cuộc bầu cử của ứng cử viên Đảng Cộng hòa và việc áp dụng thuế hải quan lên tới 20% đối với các sản phẩm châu Âu). Năm 2018, trong thời gian căng thẳng thương mại với Hoa Kỳ, đặc biệt là về vấn đề thép và nhôm, EU đã tìm cách xoa dịu xung đột bằng cách chỉ áp dụng một vài biện pháp trả đũa, nhưng không thành công. Các nhà lãnh đạo châu Âu đang chuẩn bị cho một cuộc xung đột công khai mà họ có ý định tham gia tích cực... Nói cách khác, nếu Trump vẫn muốn áp dụng các biện pháp thuế quan đối với tất cả hàng nhập khẩu, bao gồm cả hàng nhập khẩu từ EU, thì rất có thể một loạt các biện pháp và biện pháp đối phó sẽ được đưa ra - dẫn đến một hình thức chiến tranh thương mại giữa các đồng minh với xu hướng rất bất ổn, phá vỡ sự gia tăng vững chắc và dần dần trong nhập khẩu qua lại có thể quan sát được trong những năm gần đây.

Trump và Trung Quốc: Màn 2

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, chính quyền Donald Trump đã áp đặt các lệnh trừng phạt thương mại đối với nhiều loại hàng hóa từ Trung Quốc, dao động từ 7,5%-25%. Các lệnh trừng phạt thương mại sau đó dần được mở rộng dưới thời chính quyền Biden. Ngày nay, 60% sản phẩm từ Trung Quốc phải chịu lệnh trừng phạt.

Tuy nhiên, đề xuất của Trump cho nhiệm kỳ thứ hai vẫn chưa từng có tiền lệ: áp thuế hải quan khoảng 60% đối với tất cả các sản phẩm của Trung Quốc. Các nghiên cứu về thương mại Mỹ-Trung đã chứng minh hiệu quả của thuế quan trong chính sách giảm rủi ro của Hoa Kỳ: các loại hàng hóa chịu thuế được nhập khẩu ít hơn các loại hàng hóa khác [7]. Xét đến phạm vi hàng hóa bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt, đã có sự sụt giảm tổng thể rất đáng kể về lượng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào Hoa Kỳ trong vài năm qua. Tuy nhiên, thị trường Hoa Kỳ rất quan trọng đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc đến mức nước này đã phần lớn hấp thụ các lệnh trừng phạt bằng cách cắt giảm biên lợi nhuận – do đó giá cả tại thị trường mục tiêu ít biến động. Với mức thuế hải quan là 60% giá bán, người bán Trung Quốc sẽ không thể hấp thụ các lệnh trừng phạt và với việc giá cả tăng trên đất Mỹ, do đó, xuất khẩu có khả năng giảm sâu hơn nữa và khá mạnh.

Tuy nhiên, so với nhiệm kỳ đầu tiên của Donald Trump, hai điều đã thay đổi ở phía Trung Quốc: một mặt, nền kinh tế Trung Quốc đang ở trong tình hình khó khăn hơn nhiều so với năm 2016 và mặt khác, các nhà lãnh đạo của nước này biết phải mong đợi điều gì. Thật vậy, kể từ những năm Covid-19, nền kinh tế Trung Quốc đã gặp khó khăn: tăng trưởng không đủ, sự sụp đổ của lĩnh vực bất động sản, chính quyền tỉnh gặp khó khăn và tiêu dùng trong nước chậm chạp. Trong khi các nhà kinh tế đồng ý rằng, Trung Quốc cần đa dạng hóa các nguồn tăng trưởng của mình, thì đòn bẩy chính cho phép nước này duy trì hoạt động hiện nay vẫn là xuất khẩu [8]. Việc bầu Donald Trump có thể sẽ có tác động đáng kể đến các số liệu thương mại của Trung Quốc cũng như tổ chức xuất khẩu: kể từ khi thực hiện lệnh trừng phạt, Trung Quốc đã quá cảnh một số mặt hàng xuất khẩu của mình qua các quốc gia khác như Mexico để thoát khỏi lệnh trừng phạt hải quan của Mỹ. Loại chiến lược này chắc chắn sẽ gia tăng.

Cuối cùng, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã có kinh nghiệm về nhiệm kỳ đầu tiên của Donald Trump và đặc biệt là việc ký kết thỏa thuận Giai đoạn Một khó khăn, trong đó Trung Quốc đồng ý nhập khẩu hạn ngạch các sản phẩm của Mỹ để đổi lấy mức thuế hải quan thấp hơn [9]. Với thái độ hung hăng và thiếu nhượng bộ từ phía Mỹ trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, rất có thể Trung Quốc cũng sẽ dùng đến chính sách cứng rắn như một câu trả lời cho chính sách của Hoa Kỳ, hạn chế xuất khẩu các vật liệu quan trọng, khởi động các thủ tục thương mại toàn diện tại Tổ chức thương mại thế giới và thực hiện các biện pháp thương mại gây thiệt hại để trả đũa các hành động đơn phương của Hoa Kỳ.

Nhìn chung, một trong những tác động gián tiếp của việc ứng cử viên Đảng Cộng hòa đắc cử Tổng thống Hoa Kỳ có thể là buộc Trung Quốc và Liên minh châu Âu phải nối lại các cuộc thảo luận thực chất về việc hỗ trợ hệ thống thương mại quốc tế sẽ được thiết lập khi không có Hoa Kỳ và tìm ra giải pháp thân thiện cho nhiều tranh chấp thương mại của họ. Trong mọi trường hợp, việc Donald Trump đắc cử nhiệm kỳ thứ hai ở vị trí người đứng đầu quốc gia hùng mạnh nhất thế giới hứa hẹn một con đường (rất) gập ghềnh cho thương mại quốc tế và các bên tham gia: luật thương mại quốc tế và các thể chế hỗ trợ nó đang bên bờ vực thẳm và Hoa Kỳ hứa hẹn sẽ gia tăng mạnh mẽ số lượng rào cản thương mại và tranh chấp với hai bên tham gia chính khác trong toàn cầu hóa, cụ thể là Liên minh châu Âu và Trung Quốc./.

[1] Tom Miles, "U.S. blocks WTO judge reappointment as dispute settlement crisis looms", Reuters, 27/08/2018.

[2] Office of the United States Trade Representative, "USTR Statement on WTO E-Commerce Negotiations", 24/10/2023.

[3] Doug Palmer, "WTO says Trump's steel tariffs violated global trade rules", Politico, 12/09/2022.

[4] Official website of Donald Trump's 2024 campaign, "Cementing Fair and Reciprocal Trade with the Reciprocal Trade Act", 21/06/2023.

[5] Jakob Hanke Vela, "EU’s game plan for Trump trade war: ‘Hit back fast and hard'", Politico, 22/10/2024.

[6] European Parliament Multimedia Centre, "Commissioner-designate, Trade and Economic Security & Interinstitutional Relations and Transparency, Maros Sefcovik", 04/11/2024.

[7] Caroline Freund Et Al (2023), "US-China Decoupling: Rhethoric and Reality", VoxEU, CEPR, 31/08/2023.

[8] David Lawder, "IMF's Georgieva says China can no longer rely on exports for growth“, Reuters, 17/10/2024.

[9] Office of the United States Trade Representative, "United States – China Phase One Trade Agreement", 15/01/2020.

Quỳnh Anh (Theo Camille Brugier)