Ông Nguyễn Duy Thịnh, Chủ tịch Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội

Tại báo cáo Quốc hội trong Kỳ họp đầu tiên của năm 2021, Chính phủ đánh giá rất cao sự phát triển của thị trường TPCP khi lãi suất phát hành giảm rất mạnh, góp phần giảm chi phí huy động vốn cho ngân sách nhà nước (NSNN); kỳ hạn phát hành TPCP được kéo dài, cơ cấu nhà đầu tư ngày càng đa dạng... Nhân kỷ niệm 12 năm thị trường TPCP chuyên biệt, xin Ông chia sẻ một số dấu mốc pháp lý định hình thị trường này và kết quả đạt được trong thời gian qua?

Thị trường TPCP chuyên biệt chính thức khai trương và đi vào hoạt động ngày 24/09/2009 sau hơn 4 năm thực hiện chủ trương của Bộ Tài chính về việc xây dựng thị trường giao dịch TPCP chuyên biệt và hiện thực hóa Đề án ban hành theo Quyết định số 86/2008/QĐ-BTC, ngày 15/01/2008. Theo đó, toàn bộ hàng hóa trên thị trường TPCP chuyên biệt đã được phát hành qua đấu thầu tập trung từ năm 2006 và niêm yết tập trung tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) từ năm 2008. Các trái phiếu phát hành qua đấu thầu và bảo lãnh sau khi niêm yết đều được giao dịch trên Hệ thống giao dịch TPCP riêng, tách khỏi Hệ thống giao dịch cổ phiếu, quản lý theo đầu thành viên và đáp ứng những yêu cầu đặc thù của giao dịch TPCP. Các kết quả đạt được trong 12 năm qua cho thấy, thị trường TPCP chuyên biệt đã khẳng định được vai trò là kênh huy động vốn an toàn, hiệu quả cho NSNN và là thị trường tham chiếu về lãi suất cho các thị trường tài chính và hàng hóa của nền kinh tế.

Đến nay, ngoài 2 vai trò chính nêu trên, thị trường còn đang là kênh đầu tư hấp dẫn cho các nhà đầu tư, đặc biệt là khi nền kinh tế chịu tác động nặng nề bởi diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19. Các kết quả cụ thể đạt được như sau:

Thứ nhất, khung pháp lý cho hoạt động của thị trường TPCP đã ngày càng được hoàn thiện, phù hợp với từng giai đoạn phát triển của thị trường theo thông lệ quốc tế. Sau khi Luật Quản lý nợ công năm 2017 thay thế Luật Quản lý nợ công năm 2009 và Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 thay thế Luật Ngân sách nhà nước năm 2002 được ban hành, toàn bộ văn bản pháp lý hướng dẫn về hoạt động phát hành, giao dịch TPCP đã tiếp tục được cải tiến để phát triển thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp TPCP.

Thứ hai, thị trường TPCP đã trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho NSNN, gắn công tác phát hành TPCP với tái cơ cấu nợ Chính phủ thông qua việc tập trung phát hành các kỳ hạn dài khi thị trường thuận lợi, đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư. Đặc biệt công tác phát hành TPCP đã khẳng định được vai trò là công cụ tái cơ cấu nợ công, giúp nợ công giảm tỷ trọng vay nước ngoài từ 73,6% năm 2010 xuống mức 63,4% năm 2015 và 34,8% năm 2021. Lãi suất bình quân huy động giảm từ khoảng 10% năm 2009 xuống khoảng 2% năm 2021, kỳ hạn phát hành bình quân kéo dài từ 2-3 năm năm 2009 lên 12,19 năm năm 2021, thông qua đó góp phần tái cơ cấu nợ công theo hướng an toàn, bền vững và tái cơ cấu để các đỉnh nợ rơi vào các thời điểm đồng đều hơn.

Các đợt phát hành thông qua hình thức đấu thầu tại HNX đều được tổ chức theo kế hoạch phát hành được thông báo trước cho cả năm và kế hoạch huy động vốn dự kiến theo từng quý, tạo điều kiện cho các thành viên chủ động chuẩn bị nguồn vốn tham gia đấu thầu. Về phương thức phát hành trái phiếu, Kho bạc Nhà nước tập trung phát hành theo phương thức đấu thầu để tăng tính cạnh tranh, công khai minh bạch trong tổ chức phát hành trái phiếu. Sắp tới đây, phương thức đấu thầu đa giá sẽ được triển khai chính thức nhằm tạo thêm tính linh hoạt trong việc xác định kết quả đấu thầu. Việc tập trung phát hành TPCP kỳ hạn dài với chi phí huy động vốn hợp lý đã tạo điều kiện cho Chính phủ tăng khả năng vay nợ tại thị trường trong nước, giảm vay nợ nước ngoài, góp phần giảm rủi ro của danh mục nợ công.

Thứ ba, sản phẩm và kỳ hạn phát hành TPCP liên tục được đa dạng hóa trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp. Về cơ bản, các sản phẩm đã đáp ứng được nhu cầu đầu tư đa dạng của thị trường. Trên thị trường sơ cấp, không chỉ có sản phẩm cơ bản là trái phiếu trả lãi định kỳ (standard/long/short coupon), mà còn có các sản phẩm trái phiếu không trả lãi định kỳ. Việc đa dạng hóa các kỳ hạn phát hành từ 3 tháng đến 3 năm, 5 năm, 7 năm, 10 năm, 15 năm, 20 năm và 30 năm góp phần nâng cao khả năng huy động vốn cho Ngân sách nhà nước, cơ cấu lại danh mục TPCP theo hướng bền vững, đồng thời góp phần hình thành đường cong lãi suất chuẩn trên thị trường trái phiếu. Nói cách khác, nhà đầu tư có nhiều lựa chọn hơn trên thị trường TPCP và ở góc độ quản lý, điều này cũng giúp giảm áp lực trả nợ trong thời gian ngắn, làm tăng hiệu quả cho đầu tư phát triển của toàn xã hội. Công tác phát hành trái phiếu ngày càng được chuẩn hóa theo thông lệ quốc tế, các kỹ thuật phát hành mới, như: phát hành bổ sung, tổ chức các đợt hoán đổi TPCP đã được thực hiện, nhằm giảm số lượng mã trái phiếu niêm yết, tăng quy mô của một mã trái phiếu và tăng thanh khoản của thị trường.

Về đa dạng hóa sản phẩm trên thị trường thứ cấp, trong thời gian qua trên thị trường thứ cấp, giao dịch TPCP không ngừng tăng về quy mô và độ sâu, tiệm cận với các nước có thị trường TPCP phát triển trong khu vực và trên thế giới. Theo đó, giá trị giao dịch Repos không ngừng tăng lên, so với việc trước đây thị trường chủ yếu giao dịch Outright. Quy mô niêm yết đã tăng đáng kể so với những năm đầu thành lập thị trường.

Thứ tư, cơ sở nhà đầu tư trên thị trường TPCP đã được cải thiện theo hướng giảm tỷ lệ nắm giữ của các ngân hàng thương mại, tăng tỷ lệ nắm giữ của các tổ chức bảo hiểm và các tổ chức khác. Hoạt động của nhà tạo lập thị trường chủ yếu tập trung trên thị trường sơ cấp. Trên thị trường thứ cấp, vai trò của các nhà tạo lập thị trường đang bắt đầu được triển khai và đang thu hút được sự quan tâm của thị trường.

Năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1191/QĐ-TTg phê duyệt Lộ trình phát triển thị trường trái phiếu giai đoạn 2017-2020, tầm nhìn đến năm 2030, đặt ra những mục tiêu cụ thể cho thị trường trái phiếu Việt Nam. Đến nay, những chỉ tiêu nào thị trường đã đạt được và HNX có giải pháp gì để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược đặt ra, thưa Ông?

Mục tiêu của Lộ trình là nhằm phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam ổn định, cấu trúc hoàn chỉnh, đồng bộ về các yếu tố cung - cầu; mở rộng cơ sở nhà đầu tư, tăng quy mô và chất lượng hoạt động, đa dạng hóa các sản phẩm, nghiệp vụ, đảm bảo thị trường hoạt động công khai, minh bạch và hiệu quả; từng bước tiếp cận với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Đáng chú ý, các mục tiêu mang tính định lượng cũng được nêu ra một cách khá rõ ràng trong Lộ trình trên.

Cho đến nay, cơ bản thị trường TPCP đã đáp ứng được các mục tiêu như: phát triển thị trường trái phiếu ổn định, mở rộng cơ sở nhà đầu tư, tăng quy mô và chất lượng hoạt động, đa dạng hóa các sản phẩm, đảm bảo thị trường hoạt động công khai, minh bạch và hiệu quả, từng bước tiếp cận với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế... Là cơ quan tổ chức, vận hành thị trường, chúng tôi thực hiện nhiều bước cải tiến về sản phẩm, về quy trình và có những kiến nghị hoàn thiện chính sách, để thị trường TPCP đạt được các mục tiêu theo Lộ trình đã định. Cụ thể, trên thị trường TPCP sơ cấp, các kỹ thuật phát hành như: phát hành bổ sung, tổ chức các đợt hoán đổi TPCP đã được thực hiện tối đa, nhằm giảm số lượng mã trái phiếu niêm yết, tăng quy mô của một mã trái phiếu và tăng thanh khoản của thị trường, các kỳ hạn phát hành chủ yếu từ trung đến dài hạn, góp phần thiết lập đường cong lãi suất chuẩn cho các sản phẩm tài chính từ ngắn hạn đến dài hạn; phát triển theo lộ trình các sản phẩm phái sinh trái phiếu, như: hợp đồng tương lai/kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn.

Trên thị trường TPCP thứ cấp, thông qua cải tiến mô hình tổ chức thị trường và hệ thống giao dịch công cụ nợ phù hợp với tính chất giao dịch thỏa thuận, HNX đảm bảo chế độ báo cáo giao dịch kịp thời, chính xác để xây dựng đường cong lãi suất chuẩn, các quy định pháp lý cũng đã được ban hành đồng thời với việc phát triển hệ thống tương ứng, nhằm đảm bảo đáp ứng đầy đủ các quy định và đáp ứng tốt nhất các nhu cầu sử dụng của nhà đầu tư. Trong thời gian tới, các nhà tạo lập thị trường sẽ được quy định thực hiện nghĩa vụ chào giá hai chiều (giá mua, giá bán) đối với các mã TPCP tiêu chuẩn, nhằm tạo thanh khoản; tăng cường trách nhiệm của thành viên thị trường thứ cấp trong công tác báo cáo giao dịch.

Xét ở khía cạnh vận hành thị trường, những nỗ lực trong việc xây dựng, phát triển nền tảng hạ tầng đấu thầu, giao dịch thị trường trái phiếu tại HNX đã thể hiện được định hướng quản lý đúng đắn của các cơ quan điều hành trong tạo dựng hạ tầng vững chắc để giảm thiểu rủi ro, rút ngắn thời gian phát hành, niêm yết và giao dịch TPCP. Trong thời gian tới, để tăng cường tính thanh khoản và thu hút nhà đầu tư nước ngoài tham gia thị trường TPCP, HNX sẽ tiếp tục duy trì hạ tầng đấu thầu, giao dịch đảm bảo đồng bộ với các quy định của các cơ quan quản lý, ổn định, an toàn, thông suốt để nhà đầu tư có thể giao dịch mọi nơi, mọi lúc, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của các nhà đầu tư trên thị trường.

Dưới sự chỉ đạo sát sao của Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, HNX cũng đã phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Nhà nước, Kho bạc Nhà nước, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD), Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA) và các bên liên quan trong việc hoàn chỉnh chính sách, cũng như các giải pháp triển khai để thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu. Đặc biệt, trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, thị trường tài chính tiềm ẩn những rủi ro khó lường trước, HNX đã phối hợp với các thành viên thị trường nhằm đảm bảo giao dịch thông suốt, ổn định và duy trì tiếp cận thông tin qua các hệ thống thuộc hạ tầng thị trường TPCP. HNX kỳ vọng, thị trường TPCP đang và sẽ tiếp tục là kênh đầu tư giúp đa dạng hóa danh mục tài sản an toàn cho các đối tượng đầu tư tài chính, góp phần đưa thị trường trái phiếu Việt Nam có bước tiến mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

Về thị trường trái phiếu doanh nghiệp, HNX đã triển khai vận hành Chuyên trang thông tin về trái phiếu doanh nghiệp, nhằm đáp ứng nhu cầu tìm kiếm các thông tin tập trung của nhà đầu tư và thực hiện các nghĩa vụ báo cáo, công bố thông tin của các chủ thể liên quan theo quy định. Bên cạnh đó, HNX đang nỗ lực trong công tác đầu tư, nâng cấp hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp để tổ chức thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp theo quy định tại Luật Chứng khoán và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Sắp tới, HNX sẽ triển khai phương thức đấu thầu đa giá, tạo thêm tính linh hoạt trong việc xác định kết quả đấu thầu TPCP

Trong khi lãi suất trên thị trường TPCP rất thấp, dòng vốn đầu tư nước ngoài vẫn liên tục duy trì mua ròng trong thời gian dài vừa qua. Xin Ông chia sẻ thông tin về các chủ thể tham gia thị trường TPCP và cho biết, việc vốn ngoại mua ròng thời gian qua nói lên điều gì?

Năm 2021, thị trường TPCP Việt Nam có 17 thành viên đấu thầu và 63 thành viên giao dịch thứ cấp phát huy vai trò là nhà đầu tư, cũng như là trung gian tài chính cho thị trường. Các chủ thể tham gia thị trường TPCP thông qua các thành viên này để đấu thầu TPCP trên thị trường sơ cấp hoặc thực hiện mua bán trên thị trường thứ cấp. Nhìn chung, trên cả 2 thị trường sơ cấp và thứ cấp, chủ thể tham gia chính là khối ngân hàng thương mại. Do đó, mục tiêu của thị trường TPCP trong những năm tiếp vẫn là đa dạng hóa chủ thể tham gia thị trường, tiếp tục nâng cao tỷ trọng của các nhà đầu tư khác, như công ty bảo hiểm, các quỹ đầu tư, quỹ hưu trí... để giúp thị trường phát triển bền vững.

Về sự tham gia thị trường TPCP của nhà đầu tư nước ngoài, từ năm 2018 đến nay, tuy mặt bằng lãi suất thị trường luôn giữ ở mức thấp với lãi suất kỳ hạn 5 năm đến 30 năm ở mức dưới 2%/năm - 4%/năm, nhưng thị trường TPCP vẫn ghi nhận sự hiện diện của khối ngoại với khối lượng mua sơ cấp là 1.900 tỷ đồng và mua ròng trong giao dịch Outright trên thị trường thứ cấp là hơn 10.000 tỷ đồng, chỉ tính riêng trong nửa đầu năm 2021. Điều này cho thấy, thị trường TPCP Việt Nam vẫn là một kênh đầu tư an toàn trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều bất ổn đặc biệt là trong giai đoạn đại dịch Covid-19 vừa qua.

Việc duy trì TPCP Việt Nam trong danh mục đầu tư của khối ngoại cũng cho thấy những tín hiệu tích cực từ những cải cách không ngừng trên thị trường TPCP, để giúp nhà đầu tư ngoại dễ dàng tiếp cận với các thông tin thị trường, cũng như thái độ cầu thị của cơ quan quản lý trong việc rà soát đơn giản hóa thủ tục đầu tư, nghiên cứu các sản phẩm phù hợp với nhu cầu đa dạng của nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Năm 2021 là năm xây dựng dự thảo đề án Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2021-2030. Xin Ông chia sẻ một số nét chính, định hình thị trường trái phiếu chính phủ chuyên biệt trong bức tranh chung của thị trường chứng khoán Việt Nam?

Trong bối cảnh kinh tế - xã hội có nhiều biến động do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, năm 2021 có thể nói là năm đánh dấu nhiều biến chuyển quan trọng đối với thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam. Một trong những dấu ấn đó là Luật Chứng khoán năm 2019 chính thức có hiệu lực, quy định về sự ra đời, hoạt động của Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam. Hiện nay, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang tiến hành hoàn thiện dự thảo đề án Chiến lược phát triển TTCK Việt Nam đến năm 2030, nhằm phát triển và quản lý TTCK một cách chủ động, tích cực, phù hợp với Chiến lược phát triển ngành tài chính và Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ mới.

Là một cấu phần quan trọng của TTCK, thị trường TPCP vẫn sẽ bám sát các quan điểm phát triển của TTCK trong giai đoạn tới, với định hướng phát triển cả về quy mô và chất lượng, tăng khả năng cạnh tranh của các tổ chức tham gia thị trường, chú trọng đổi mới, ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến cũng như tiếp cận với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế. Một số điểm chính định hình thị trường TPCP trong bức tranh tái cấu trúc TTCK tổng thể có thể kể tới như sau:

Một là, tiếp tục đa dạng hóa các sản phẩm trái phiếu mới, phù hợp với sự phát triển của thị trường và nhu cầu của nhà đầu tư như trái phiếu xanh, trái phiếu có lãi suất thả nổi, trái phiếu có gốc, lãi được giao dịch tách biệt (strip bond), trái phiếu gắn với chỉ số lạm phát...

Hai là, tăng quy mô các mã trái phiếu và công bố các mã trái phiếu chuẩn trên thị trường.

Ba là, đa dạng hóa các kỳ hạn phát hành. Trong đó, tập trung phát hành trái phiếu có kỳ hạn dài trên 5 năm để tăng tính bền vững của danh mục nợ TPCP, đồng thời linh hoạt phát hành các kỳ hạn ngắn (tín phiếu, TPCP kỳ hạn 1-3 năm), nhằm tạo đường cong lãi suất tham chiếu trên thị trường với đầy đủ các kỳ hạn.

Bốn là, chủ động nghiệp vụ hoán đổi, mua lại để tái cơ cấu danh mục nợ TPCP, nhằm kéo dài kỳ hạn còn lại và giảm đỉnh nợ, giãn áp lực trả nợ cho NSNN. Để góp sức thực hiện nghiệp vụ này, HNX triển khai hoàn thiện hệ thống đấu thầu hoán đổi, mua lại TPCP.

Năm là, tăng cường vai trò của nhà tạo lập thị trường TPCP trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp. Triển khai phát hành TPCP hỗ trợ thanh khoản cho nhà tạo lập thị trường. Phấn đấu nâng cao tính thanh khoản của thị trường thứ cấp.

Sáu là, đẩy mạnh phát triển cơ sở nhà đầu tư trong đó có việc thúc đẩy hình thành và phát triển các nhà đầu tư dài hạn, tạo cầu bền vững cho thị trường, như: quỹ hưu trí tự nguyện; quỹ bảo hiểm liên kết; hoạt động đầu tư vào trái phiếu của các công ty bảo hiểm; thu hút sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài, các định chế đầu tư chuyên nghiệp trên thế giới tham gia đầu tư vào TPCP Việt Nam nói chung, TPCP xanh nói riêng.

Trong thời gian tới, thị trường TPCP sẽ tiếp tục hướng tới các mục tiêu về quy mô thị trường, kéo dài kỳ hạn còn lại bình quân danh mục TPCP, tăng khối lượng giao dịch trên thị trường thứ cấp cũng như tăng cường cơ sở đầu tư. Để đạt được những mục tiêu này, theo chúng tôi, điều cần nhất là sự phối hợp hài hòa các giải pháp về khuôn khổ pháp lý, công tác điều hành, để vừa bám sát diễn biến thực tiễn, hỗ trợ cơ sở nhà đầu tư, các định chế trung gian, vừa nâng cao công tác quản lý giám sát thị trường.

Xin cảm ơn Ông.

Biểu đồ biến động giá trị phát hành và lãi suất TPCP (năm 2009-2021)

Nguồn: HNX

Biểu đồ biến động quy mô niêm yết và giá trị giao dịch TPCP (năm 2009-2021)

Nguồn: HNX